4.Хіх ғ. 80-90-шы жж. Қытай қатынасының Еуропалық елдермен қатынасын сипаттаңыз

18 ғ-дың аяғына қарай Тибет алынды. Осы кезден Цинь әулеті дағдарысқа ұшырай бастады. 19 ғ-да І-ға еуропалықтардың әсіресе ағылшындардың экспансиясы күшейді. 1840 – 42, 1856 – 60 ж. еуропалықтармен арада «апиын соғыстары» болды. Жеңіске жеткен Англия, Франция, АІШ өкіметтері елдің кейбір аралдарын алды. Солт-те пайда болған қуатты көрші Ресеймен шекара белгілене бастады. Халықтың тұрмысы күрт төмендеді. 1850 – 64 ж. елде аса ірі шаруалар көтерілісі болып, еуропалықтардың көмегімен зорға басылды. Шеткі аймақтарда да халық көтерілістері болып жатты. Оның ішіндегі ең ірілері 1862 – 77 ж. болған дүнгендер мен ұйғырлардың көтерілістері еді. 1860 – 70 ж. І-да капит. қатынастар дами бастады. Жаңа экон. орт-тар (Шанхай, Ухань, т.б.) құрылды. Цинь империясы дағдарысқа ұшырап, Англия, Германия, Жапония, Франция, Ресей, АҚШ, т.б. елдер І-ды өзара бөліске сала бастады. Халық тұрмысының нашарлығымен шетелдіктердің үстемдігі төңкерісшіл қозғалыстардың күрт күшеюіне алып келді. 1898 ж. басталғанИхэтуаньдар көтерілісі шетелдіктердің көмегімен басылып, І-дың ішкі-сыртқы саясатына толық бақылау орнатылды. 

5. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Қытайдың әлеуметтік-экономикалық және ішкі саяси жағдайын ашып беріңіз

1-дүние жүзілік соғыс басталысымен-ақ Юан Шикай Қытайды бейтарап деп жариялайды. Дегенменде бір-біріне жау державалардың елде ықпал ету аймақтарының болуы, осы оқиғалардан шет қалу мүмкін емес еді. Қытай үкіметінің соғысушы державаларға өз территиясында әскери қимылдар жүргізбеу туралы өтінішіне құлақ аспады. Жапония баяғыдан-ақ германиялық Шандун түбегіндегі «Жалға алған жерлер» есебінен өзінің ықпал ету аймағын кеңейтуді көздеген болатын. 1914- ж  22-тамызында өзінің 30 мыңдың экспедициялық корпусын Циндао портына жақын жерде түсіре бастайды. 2 айдың ішінде түбек толық жапондардың бақылауына өтті. Жапон үкіметі максимум міндеттерінің ішінде Қытайдан Антанта державаларын ығыстарып, олардың иеліктеріне өз бақылауын орнатуды көздеді.

Ал бұл кезде Юань Шикай президенттік республиканы қайтадан монархияға айналдыру ісімен әбігер болып жатқан еді. 1915-ж 18- қантарында Жапония өзінің елшісі арқылы Юан Шикайға ультиматум жариялайды. Оны «21 талап» деп атаған. Егер оны орындамаған жағдайда Қытайды Жапонияға толық тәуелді елге айналдырамыз деген қоқан-лоқы жасалынды.

21- талапты мағынасына қарай 5-ке бөлуге болады.

1-Қытай Жапонияның Шандун түбегіндегі билігін іс жүзінде мойындау

2-Оңтүстік  Маньчжурия мен Ішкі Монғолияға бақылау орнату

3- Ханьепиндегі ірі Қытай маталлургиялық комбинатын (Орталық Қытайда)             Жапонияға беру

4-Қытай территориясын  бақылауға қандайда болмасын басқа державаларды жібермеу

5-Ол өзі 7 пункттен тұрды. Онда Қытай армиясына полиция ішкі істер министірлігіне және қаржы министрлігіне жапон кеңесшілерін тағайындау.

Сонымен қатар Қытай қаруды тек Жапониядан ғана сатып алу және Янцзы өзені ауданында темір жол құрлысына конссеция және Фуцзянь провинциясында өндірісті дамытудағы жеңілдік құқықтарды алу керектігі айтылды.

Юань Шикай өте қиын жағдайда қалды. Жапонияға қарулы түрде тойтарыс беруге Қытай әлсіз еді. Антанта державалары 1-дүние жүзілік соғыс майдандарынан қолы босамандықтан оларға арқа сүйеу мүмкін емес еді. Талаптың мәні мен мақсаты қоғамның озық ойлы зиялыларын ғана емес, тіпті Синхай революциясы кезінде билікке келген Қытай элитасының көпшілігінің наразылығын тудырды. Оңтүстік Қытай кейбір аудандарында жапон товалырына байкот жарияланып, жапон капиталына қарасты кәсіпорындарда ереуілдер басталды. Жағдайдың осыншама асқынуын жапондықтар күтпеген болатын. Сондықтан 5-талаптағы Фунцзянь провинциясынан басқасын тармақтарды алып тастауға мәнбур болды. 1915ж 5 мамыр ағылшын мен американың өкілдерінің кеңесі бойынша Юань Шикай түзетілген «21 талапты» қабылдады. Бұл күнді қытайдағы бірнеше қоғамдық ұйымдар «Ұлттық  масқара күні» деп жариялады. Елде жапондарға қарсы науқан одан әрі күшейе тусті.

Тәжірибелі саясаткер Юань Шикай осындай қиын жағдайды өз әрекетін былай деп түсіндіруге тырысты. Табиғатынан монархиялық болып жаратылған Қытай қоғамына республикалық басқару тиімсіз. Қазіргі таңдағы оның билік өкілеттін шектеулі екендігін дәлелдеуге тырысты. Сондықтанда императорлық билікті қалпына келтіру мақсатында өзінің қызын соңғы Қытай императоры Пу Иға тұрмысқа шығарады. Осылайша императорлық әулетпен туыстаса отырып, монархистер алдында жаңа әулетті басқаруға ұпай жинаған болатын. Императорлық билікті қалпына келтіру туралы даулар Қытай қоғамында жарықшақ тудырды және шетелдік державалардың әртүрлі божамдарын тудырды. Юань Шикай саясатына қарсы наразылық толқынынан қауіптенген Ұлыбритания, Франция, Италия және Ресей өкілдері Жапонияның бастамасымен 191-5ж қазан айында «тәртіпсіздіктерден аман сақтап қалу мақсатында» Қытайды басқару формасын өзгертуді уақытша қоя тұруды талап етеді. Бірақ Юань Шикайды бұл талап тоқтата алмады елді монархиялық мемлекетке айналдыру үрдісі жалғастырылды. 11-желтоқсанда Орталық Мәжіліс палатасы Конституциялық монархияны елде бекіту туралы шешім қабылдап жәнеЮань Шикайға императорлық билік нышандарын қабылдау ұсынылады.

Ішкі қайшылықтармен бөлшектеніп кеткен республикалық оппозиция монархиялық реваншқа қарсы ештеңе ұсына да алмады. Белді жетекшілерінің бірі Сунь Ятсен эмиграцияда болды. 1914ж жазында талқандалып және Кытайда тиым салынған Гоминьданның орнына саяси ұйым Қытай революциялық партиясынын (Чжунхуа Гэминдан) құрды. Бірақ бұл партияның қызметі өте астыртын жағдайда жүргізілгендіктен, сол кезде болып жатқан жағдайда ықпал етерліктей қуаты болмады.

Осындай жағдайда провинциялардағы жалдамалы әскерлердің қолбасшылары — дуцзундар бастаманы өз қолдарына алып, жергілікті жерлерде провинция губернаторларын нақты билектен аластатты.

Наразылық екпінен сескенген Юань Шикай 1916-ж наурыз айының соңына қарай монархияны қалпына келтеруден бастартуына тура келеді, бірақ енді кеш еді. Дағдарыстың шиеленіскен кезінде 6-маусымда Юань Шикай жүрек ұстмасынан қайтыс болды .Марқұмның орнын иеленген вице-президент Ли Юаньхан 1912ж конституцияны қалпына келтіріп, таратылған парламенттің қызметін жалғастырады. Юань Шикайдың көптеген қарсыластары, сонымен қатар Сунь Ятсенде эмиграциядан Қытайда оралады. Өз мүдделеріне қауіп төнген Жапонияға мұндай жағдай ұнай қоймады. Оның жақтаушысы үкімет басшысы Дуань Цижуй премьер-министр болды. Оның жаңа президентпен қақтығысына себеп болған жағдай –Қытайдың 1дүние жүзілік соғысқа қатасуы туралы мәселе жөнінде болды. Антанта елдерінің қолдауына арқа сүйеген премьер Германиямен қатынасты бірден үзіп, Германияға қарсы коалицияға кіруді талап еткенімен, президент ақырғы шешімге келе алмады. Нәтижесінде Солтүстік пен Оңтүстік Қытай дуңзюндерінің көпшілінің қолдаған премьердің тұжырымы жеңді. 1917ж сәуірде Сунь Ятсен өзінің «Қытайдың өмірі мен өлімі мәселесі» еңбегінде Қытайдың соғысқа қатысуына үзілді-кесілді қарсы шығып, солтүстік үкіметті жеке бастарының пайдасы үшін әрекет етіп отыр деп айыптады.

1917ж маусымда Ли Юаньхун парламентті таратуға мәжбүр болды. Оның депутаттарының көпшілігі Оңтүстікке қарай қашты. Олардың арасында Сунь Ятсен де болды.

Ал оңтүстіктегі жағдай Сунь Ятсеннің пайдасына шешіле қоймады. 1918-жылдың 20- мамырында Гуанжоудағы  парламент дуцзундердің Гуанси тобының мүддесін көздей отырып, Оңтүстік үкіметтің орнына 7 адамнан құрылған жаңа басқарушы орган құру туралы шешім қабылдайды. Сунь Ятсен болса, отставкаға кетіп, Шанхайға көшіп барып белсенді саяси қызметтен уақытша бас тартып, өзінің негізгі шығармаларының бірі «Елді құру бағдарламасы» еңбегін жазуды аяқтайды. Бұл еңбегінде Қытайдың саяси бірік тірудің қажеттілігі, шетел капиталын тарта отырып экономикада мем-к секторды күшейту жолдары туралы ұсынғанымен сол мезетте оның үндеуіне ешкім құлақ аспады.

6. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Қытайдың сыртқы саяси жағдайын сарапқа салыңыз. Жапония баяғыдан-ақ германиялық Шандун түбегіндегі «Жалға алған жерлер» есебінен өзінің ықпал ету аймағын кеңейтуді көздеген болатын. 1914- ж  22-тамызында өзінің 30 мыңдың экспедициялық корпусын Циндао портына жақын жерде түсіре бастайды. 2 айдың ішінде түбек толық жапондардың бақылауына өтті. Жапон үкіметі максимум міндеттерінің ішінде Қытайдан Антанта державаларын ығыстарып, олардың иеліктеріне өз бақылауын орнатуды көздеді.

Ал бұл кезде Юань Шикай президенттік республиканы қайтадан монархияға айналдыру ісімен әбігер болып жатқан еді. 1915-ж 18- қантарында Жапония өзінің елшісі арқылы Юан Шикайға ультиматум жариялайды. Оны «21 талап» деп атаған. Егер оны орындамаған жағдайда Қытайды Жапонияға толық тәуелді елге айналдырамыз деген қоқан-лоқы жасалынды.

21- талапты мағынасына қарай 5-ке бөлуге болады.

1-Қытай Жапонияның Шандун түбегіндегі билігін іс жүзінде мойындау

2-Оңтүстік  Маньчжурия мен Ішкі Монғолияға бақылау орнату

3- Ханьепиндегі ірі Қытай маталлургиялық комбинатын (Орталық Қытайда)             Жапонияға беру

4-Қытай территориясын  бақылауға қандайда болмасын басқа державаларды жібермеу

5-Ол өзі 7 пункттен тұрды. Онда Қытай армиясына полиция ішкі істер министірлігіне және қаржы министрлігіне жапон кеңесшілерін тағайындау.

1917ж маусымда Ли Юаньхун парламентті таратуға мәжбүр болды. Оның депутаттарының көпшілігі Оңтүстікке қарай қашты. Олардың арасында Сунь Ятсен де болды. Бұл оқиғалардың барлығы Пекиндегі орталық биліктің әлсіздігін білдірді жаңа президенттің беделі төмендегендіктен дуцзюндер пікірімен санасуға мәжбүр болды. 1917ж 14-тамызда Қытай Германияға соғыс жариялайды. Оның Антанта жағында әскери қимылдарға қатысуынБатыс майданға бірнеше ондаған мың арбакештерді әскери жұмыстарға жіберілу және 220 млн американ доллар көлемінде қаржылайшығыстан көруге болады.         

.Жапондарға ниеттес солтүстік топтың қайраткерлері Ресейдегі большевиктер жеңісіне қапаланған болатын. Бэйян тобының талабы бойынша Пекин үкіметі 1918-жылдың наурызында Ресейден өз елшісінкеріқайтарып алды.Оның алдында Сыртқы Монголиямен шекараны жауыптастаған еді. Мамыр айында Жапониямен келісім жасаланады.Осы келісім бойынша: ресейлік Қиыр Шығыстағы әскери акцияларға Қытай әскері де қатынасатын болды. 1918 ж аяғында бұл әскерлер Сібірге аттанып кетті.

14. Модернизацияның жапондық моделін сипаттаңыз.

15. ХVІІ ғ. екінші жартысы – ХVІІІ ғ. бірінші жартысындағы Осман империясының әлеуметтік-саяси жағдайын сараптаңыз

Осман империясында XVII-XVIII ғғ. Феодалдық қатынастардың дамуында жаңа заманға тән өзгерістер жүріп жатты. XVII ғ. Ортасынан бастап жер иеленудегі сипахилік жүйенің ыдырауы тереңдей түсті. Сипахилердің жер иеліктерінен айырыла бастауы әскери күш қуатының, жергілікті және орталық өкімет билігінің әлсіреуіне себеп болды. Осыған байланысты түріктердің еуропалық иеліктеріндегі билігі біртіндеп қысқарып, соғыстан түсіретін табыстары азая бастады. Осман империясының билеуші топтары басқыншылық соғыстарды жалғастыра отырып, жер иеленудің бұрынғы тәртіптерін қалпына келтіруге, сипахилердің жер иеліктерін сақтап қалуға тлырысып бақты. Бірақ жүргізілген басқыншылық соғыстар, керісінше, елді одан әрі шығынға батырып, дағдарысқа ұшыратты.

Халықтың тұрмыс жағдайының төмендеуі, елді ашаршылық жайлауы, янычарлар көтерілісі, сарай төңкерістері мен өздері жүргізген басқыншылық соғыстарда жэеңіліске ұшырауы империяны күйзелтті. Түріктерге бағынышты мұсылман жіне мұсылман емес халықтардың азаттық күресі күннен күнге өрши түсті. Әсіресе түріктерге қарағанда шаруашылық пен қоғамдық дамуы жоғары сатыдағы еуропалық иеліктеріндегі халықтардың ұлт азаттық қозғалыстары империяның іргесін шайқалта бастаған еді.

Түрік билеуші топтары империяның әскери күш қуатын қайтадан қалпына келтіруге тырысып, басқыншылық соғыстарды жалғастыра берді.XVII ғ бірнеше рет тәскери, яғни сипахилік жер иелену жүйесін сақтап қалуға, сипахи әскерінің жауынгрелік қабілетін арттыруға әрекеттер жасалды. Бірақ бұл шаралар оң нәтиже берген жоқ. Жаңа әскери жорықтар түрік феодалдарына орасан үлкен аумақтар мен жаңа табыстар әкелудің орнына, елдегі күйзелісті күшейтіп, Осман империясының одан әрі құлдырауына себеп болды.

Осман империясы XVII ғ екінші жартысында жүргізген соғыстардан күш қуаты әлсіреп, жерінің көп бөлігінен айырылды.

Осман империясының қол астындағы үш бірдей құрлықтағы мемлекеттер мен халықтардың әлеуметтік және экономикалық дамуы әр түрлі деңгейде болды. Империяның Анадолы аймағы мен Балқан түбіндегі халықтарды ауыл шаруашылығы жақсы дамыды. Шаруалар феодалдарға ауыр салықтар төлеуге мәжбүр болды. Салықтарды төлей алмай, қала тұрғындарының көбі босқын болып, нәтижесінде қолөнершілікпен айналысып, қала халқының саны өсті. Сауда дамыды. Бұл негізінен Стамбул, Измир, Александрия сияқты теңіз сауда порттары арқылы Еуропа, Азия және Африка елдерімен сауда бауланыстарын жүргізді.

16. ХVІІ ғ. екінші жартысы – ХVІІІ ғ. бірінші жартысындағы Осман империясының сыртқы саяси жағдайын талдаңыз

I Петр кезінде Ресей мемлекетінің күшеюіне байланыстыф, оның Еурочпа елдерін ықпалы нығая түсті. Орыс мемлекетінің Балқан халықтарына қолдау көрсетіп, көмек беруі түріктердің бұл жердегі саясатына нұқсан келтірді. Еуропадағы билігінен айырылғысы келмеген түріктер XVIII ғ Ресеймен және Австриямен соғыс жүргізді. Бұл түріктердің еуропалық иеліктеріндегі тұрғындарының наразылығын күшейтті.

XVIII ғ екінші жартысында Осман империясының халықаралық жағдайы оның нашарлай түсті. Сұлтан үкіметі сыртқы саясатында дербестіктен айырылып, еуропалықтардың үстемдігіне бағынца бастады. 1768-1774 ж орыс түрік соғысы Осман империясының сыртқы саясатта беделінің түскендігін көрсетті. Түріктерді осы соғысқа итермелеген Франция оған ешқандай көмек көрсеткен жоқ. Нәтижесінде Осман империясы Еуропадағы иеліктерінен толық айырылды. Батыс елдері түріктерді Еуропа аумағынан толық қуып шығып, «осман мұрасын» бөлісу мәселесін күн тәртібіне қоя бастады. Бірақ Ресейдің Балқан және Жерорта теңізінде күшейіп кетуінен қауіптенгенг Англия мен Франция II Екатеринан.ың саясатына қарсы шығып, Осман империясының тұтастығын қорғауға мәжбүр болды. Осыыдан келіп империядан бөлінген аумақтардың тағдыры еуропалықтардың қолына көшті. Осман империясынан бөлінгенг аумақтлар үшін бәсекелестік күрес «шығысмәселесі» деген саясатты дүниеге әкелді.

XVIII ғ екінші жартысында Осман империясында оның құрамындағы халықтардың ұлт азаттық күрестері өршіді. Түрік үстемдігіне қарсы Балқанда, Араб елдерінде, Кавказда ұлт азаттық көтерілістер басталды. Әсіресе еуропалықтарға, Ресейге арқа сүйеген болгарлар, гректер, албандар, молдовандар, валахтар наразылықтарын күшейтті.

17. ХVІІІ ғ. екінші жартысындағы Осман империясы дағдарысының тереңдеу себептерін түсіндіріңіз

XVII-XVIII ғ Осман империясының қаржы жағдайы дағдарысқа ұшырады. Қазынаға түсетін салықтардың азаюы, шаруалар жағдайының нашарлауы мемлекеттің ақша қорын азайтты. Осман империясының басқа елдерден алған қарыздары өсіп, бар ауыртпалық қалықтың мойнына түсті. Империя халқының феодалдық езгіге, түрік сұлтандарының билігіне қарсы күресі күшейді.

Түрік үкіметі империядағы ауыр дағдарысты жою үшін бірқатар реформалықәрекеттер жасауға тырысқанымен, халықтың жағдайы түзелген жоқ.

Түрік сұлтандары Еуропа жақчтантөнген қауіпті сезіп, тез арада реформалық әрекеттер жасауға кіріседі. Осман империясында алғашқы мануфактура пайда болды, теңіз флоты, әскери кемелер, қару жарақтар жетіле түсті. Түркия Англиямен, Франциямен, Голландиямен сауда келісімдерін жасасты, Стамбулға француз инженерлері, мүсіншілзері, суретшілері шақырылды. 1729 жылы алғашқы мемлекеттік баспахан пайда болды. Түркияда философия, логика, тарих, әдебиет, география, медицина бойынша кітаптар, сондай ақ еуропалық авторлардың жасаған сөздіктері мен аударма шығармалары басылып шығңа бастады.

18. Осман империясындағы реформалар дәуірін ашып көрсетіңіз

Сұлтан үкіметі мүлдем әлсіреп, еуропалықтарға тәуелділігі күшейе түсті. Империяны мүлдем күйреуден сақтап қалудың ең соңғы жолы тез арада реформа жүргізу керек болды. Бұл міндетті жаңадан таққа отырған түрік сұлтан III Селим атқарды. Ең бірінші кезекте елдің әскери күш қуатын сақтап қалу үшін әскери реформалар жүзеге асырылды. Тұрақты жаңа әскер қалыптастырылып, оны еуропалық үлгіде даярлауға көшірді, флотты қайта құрды.

Жаңа тұрақты әскердің құрылуы янычарлардың наразылығын тудырды. Олар өздерінің барлық жеңілдіктерінен айырылып қалудан қауіптенген еді.

Сөйтіп, янычарлар консервативтік топтардың реформалық әрекеттерге наразылығын қолдап, 1805 жылы бүлік жасайды. Көқтерлліліс еуропалық бөлікте басталып, одзан әрі Стамбулға тарады. Янычарлар көтерілісі салдарынан 1807 жылы III Селим тақтан кетіріліп, жазаға тартылды. Барлық реформалар жойылып, оны жақтаушылар жаззаландзы. Реформалық әрекеттер осылайша сәтсіздікпен аяқталды.

Осман империясында реформа жасау әрекеттерін жалғастыруды Румелиядағы билеуші Мұстафа паша Байрақтар қолға алды. Тақта отырған, жаңалық атаулыға жана қас, консервативтік пиғылдағы IV Мұстафа орнынан түсіріліп, сұлтан тағыына жас II Махмұт отырғызылды. Мұстафа Байрақтар өзі ұлы уәзір қызметіне ие болып, реформаларды жалғастыру әрекетіне кіріседі. Бірақ Мұстафа Байрақтар реформа жүргізуде үшінші Селим жолын қайталамауға тырысады. Ол феодалдарды сұлтан өкіметіне күшпен бағындырмай, Олардың Порта мен ірі әкімдер арасында бейбіт одақ құруға тырысады. Сол үшін белгілі ауқатты бай феодалдарды астанаға шақырып, олардың үкімет адамдарымен бірге реформалық жоспарларды талқылап, «одақтық келісімді» бекітуге үгіттейді. Байрақтардың бұл жоспары іске асырылған жоқ. Янычарлар тағы да бүлік ұйымдастырып, Байрақтарды өлтіреді, оның барлық реформалық әрекеттері жойылады.

Бұл реформалардың жеңіліске ұшырау себептиері оның тек іскерді ғана еуропалық үлгіде қайта құқрумен шектеліп, Осман империясының феодалдық негізін сақтап қалуынан еді. Реформалардың, негізінен, прогрессиві маңызы болды. Бұл шаралар түбінде әскери жүйенің ыдырауына әкелуі тиіс болатын. Бірақ Селим және оның жақтастары Осман империясының қөол астына бағынған халықтарды бұрынғыша езгіде ұстағысы келді. Бағындырылған халықтардың саяси, экономикалық, мәдени, діни жағдайларымен санаспады. Бұл қлт азаттық көтерілістердің күшейіп, империядан бөлінудің етек алуына мәкелді. Сонымен қатар анадолыдағы жергілікті түріктердің жағдайы да қиындай түсті. Түрік сұлтаны халық бұқарасының әл ауқатын жақсартуға дәрменсіз болды.

19. Түркияда Конституциялық қозғалыстың пайда болу себептерін түсіндіріңіз

Танзимат реформаларына дейін мұсылман емес халықтар қосымша салықтар төлейтін және олар мемлекеттік қызметке алынбайтын. Еенді мұсылман емес, діні басқа халықтарды мұсылман түріктермен теңестіру ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан ата баба дәстүрін аяққа таптаву деп түсінген мұсылман халықтарының ашу ызасын, наралызылығын тудырды. Ал қоғамда реформалық әс әревкеттлерді одан әрі тереңдетуді қоштаған либералдық топ саудагерлер, кәсіпкерлер, еуропалық біліммен тәрбиеленгенг қызметкерлер мен әскерилер болды. Олар 1865 жылы «Жаңа османдар» дейтін жасырын ұйым құрды. Оныәң жеткешісі белгілі жазушы Намык Кемал болды. 1876 жылы бұл ұйымның күшімен либералдар сұлтан Абдул Азизді тақтан түсіреді. Сөйтіп, сұлтандық билікке II Абдул Хамид келді. Ол 1876 жылы жселтоқсанда конституцияны, екі палаталы парламентті бекітіп, азаматтардың негізгі құқықтары мен бостандықтарын жариялады.

Конституция мемлекеттік тіл түрік тяілі, мемлекеттік дін ислам діні деп жариялады. Конституцияның талаптарын толық сақтаған жағдайда сұлтанның билігіне заңды шек қоюға мүмкіндік туды. Мұны II Абдул Хамид жақсы түсінді және ол өзінің қол аяғын шырмаған конституция шеңберінде ғана шектеліп қалғысы келген жоқ. Сондықтан ол өзіне қолайсыз конституцияны жоюға 1877 1878 жылдардағы орыс түрік соғысын сылтау ретінде пайдаланды. Осы соғыста Осман Империясының жеңілуін себеп санаған сұлтан «жаңа османдарға» қарсы шығып, парламентті таратуға, конституцияны жоюға кіріседі. 1878 жылы ақпанда сұлтан парламентті таратып, елді жеке өзі билейтінін жария етеді. Конституция сөз жүзінде сақталып қалғандай болды, бірақ оның бірде бір бабы іске аспады.

Мұсылман емес халықтарды мұсылмандармен теңестіруге берген уәде жайына қалды. Өкімет ұлттық қозғалыстарды басыпжаныштауға көшті. 1894 жылы сұлтан билігіне қарсы шыққан армяндардың бас көтеруін басуға Кіші Азияның шығыс бөлігіне жазалау отряды жіберілді. Жазалаушылыар аяусыз әрекет етіп, бүкіл бір аудан тұрғындарын қырып салады. II Абдул Хамид сұлтан билеген ткезең тарихта зюлим деп аталып кетеді. «Жаңа османдардың» Осман империясын қайта құру әрекеттері сәтсіз аяқталады.

«Жаңа османдар» қозғалысы Түркия тарихындағы маңызлды кезең болды. Халық ағарту ісін дамыту, феодалдық абсолбттік билікке шек қою және шетел капиталының елді қанауын тежеу үшін күресе отырып, олар түрік қоғамында саяси сананың қалыптасуына жол ашты. Сонымен қатар олар қалық бұқарасынан, олардың түпкілікті мүддесінен алыс тұрды. «Османизм» идеясын ұсына отырып, Осман империясының құрамындағы барлық халықтарды дініне,тіліне, ұлтына қарамай бір халық деп санауы « Жаңа османдарды» ұлт азаттық қозғалысқа қарсы қойды, олар түрік емес халықтардыің қолдауына ие болған жоқ.

20.Мидхат-паша қызметін сипаттай отырып, 1876 жылғы конституцияның мәнін ашыңыз. Мидхат-паша- представитель политической партии, известной под названием "Молодой Турции", возникшей в 60-х годах нынешнего столетия и стремившейся возродить Турцию к новой жизни. Ревностный сторонник Англии и враг России и славян, М., приняв в начале 1876 г. руководительство партией, стал стремиться к ограничению власти султана и введению в Турции конституции по европейским образцам. Благодаря поддержке Англии, он был назначен в мае того же года министром без портфеля. В свержении Абдул-Азиза с престола и в провозглашении султаном Мурада V М. играл одну из первых ролей. Заняв должность председателя государственного совета, он представил проект конституции, которая была торжественно объявлена 11 декабря уже новым султаном Абдул-Гамидом, а парламент был открыт 7 марта 1877 г. Этот парламент имел всего только две сессии, после чего он более не созывался. В 1881 г. М. был передан суду по обвинению в убийстве султана Абдул-Азиза и приговорен к смертной казни. Абдул-Гамид смягчил наказание, заменив его ссылкой пожиз-ненно в местечко Таиф (в Аравии). Там все сосланные государ-ственные преступники умерли в один и тот же день, в 1883 г. Мидхат-паша написал брошюру "LaTurquie, sonpass é, sonave-nir" (П., 1878). Он доказывает, что "принцип ислама есть демо-кратия и свобода", что правительственная система Турции, со-образно с этим принципом, всегда допускала свободу совести, что если Турция сильно отстала, начиная с XVIII в., то в этом виновато в значительной степени её международное положение и в частности образ действий России, никогда не сочувствовав-шей прогрессу в Турции и всегда волновавшей подвластных ей христиан, и что, наконец, дарованная султаном конститу ция выведет Турцию на правильную дорогу, если этому не помешает политика европейских держав. В брошюре много преувеличений, даже искажений действительности, но она весьма интересна, как professiondefoi замечательного турец кого деятеля и идущей за ним партии.