3. Ішкі суларды ластаушы көздер

Қазақстанда су заңдылықтарының құқықтары «ҚР су кодексінде» (1993 ж.) және нормативті құжаттарда берілген. Қазақстан территориясындағы барлық сулар ҚР-ның су қоры болып табылады.

ҚР сумен аз қамтылған аймаққа жатады. Қазақстанда 11 мың өзен (200 мың км), 48 мыңнан астам көлдер (каспий, Арал, Балқаш, Алакөл), жер асты сулары, жалпы ауданы 2033 км² болатын 2724 мұздық бар. Шөл астындағы тұщы су қоы Балқаш сияқты 65-тен астам көлге тең.

Қазақстанда 7 су қоймасы бар, ең ірісі Бұқтырма – тереңдігі 11 м, ені 35 км, ұзындығы 600 км, Қапшағай – тереңдігі 15-45 м, ені 22 км, ұзындығы 180 км.

Каспий теңізі – ең үлкен төзды көл, жалпы ауданы – 400 мың км². Арал теңізі қазіргі күні 44,5 мың км² ауданнан тұрады. Соңғы 30 жылда Арал деңгейі 14,7 м түсті, су жағадан 100-120 метрге кетіп қалды.

Қазақстанда барлық сулар мемлекет меншігінде.

Судың ластануы деп қатты, сұйық және газ түріндегі заттардың әсерінен оның физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттерінің өзгерісін айтады.т жер асты және үстіндегі сулардың ластануын мынандай түрлерде болады:

• Механикалық – механикалық қоспалардың су құрамында көбеюі;

• Химиялық – су құрамында органикалық және органикалық емес улы және улы емес заттардың болуы;

• Бактериалдық және биологиялық – су құрамында әртүрлі микроағзалар мен су өсімдіктерінің болуы;

• Радиоактивті – су құрамында радиоактивтік заттардың болуы;

• Жылулық – суға жылу және атомдық электростанциялардың ысыған суларын жіберу.

• Суға түсетін зиянды заттар бірнее топтан тұрады. Физикалық қасиеті бойынша еритін, ерімейтін және коллоидты болады. Сонымен қатар ластаушы заттар минералды, органикалық, баетериалды және биологиялық деп бөлінеді.

• Жануарлардан ластану – бұл физиологиялық бөлінімдер, жабысқақ заттар.

• Әр түрлі өнеркәсіп өндірісіндегі суды көп көлемде ластаушы көздерге жатады. Олар – металлургия, химия, қағаз өндіру кәсіпорындар, фабрикалар және тағы да сондай өнеркәсіп орындары.

Билет №13

1. Гидросфераға анықтама бер

Гидросфера – биосфераның бір қабаты, табиғи су қоймаларынан (мұхиттардан, теңіздерден, көлдерден, өзендерден) құралады. Бұл құрлықтың 70% алып жатыр. Гидросфераның ауданы 400 млн. шаршы км. Гидросферадағы биосфераның шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері (қызыл, жасыл, қоңыр бардырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады.

2. Ортаның қолайсыз жағдайынан қашу жолына анықтама бер.

Ортаның қолайсыз жағдайынан қашу жолы – орта факторлары жйсыз жағдайға ауыса бастағанда ағзалардың кейбір түрлері тіршілік ету ортасын ауыстырады, яғни миграция басталады. Мысалы, құстар ауа райы суыта бастағанда жылы жаққа қарай ұша бастайды. Ортаның ағзаларға әсері орта факторлары мен жағдайының қаншалықты тұрақты екендігінде. Ол тұрақтылық әсердің қайталануына байланысты. Осы тұрғыдан қарастырғанда ортаның әсер етуші факторлары бірінші ретті және қайталанбайтын болып бөлінеді.

Бірінші ретті қайталанбалы факторларға негізінен ердің айналуына байланысты күн мен түннің ауысып отыруы, жыл маусымдарының ауысуы жатады. Бұл шарттарға ағзалар әбден бейімделіп алғн және ол бейімділік тұқым да қуалайды.

Екінші ретті қайталанбалы факторлар бірінші ретті қайталанбалы факторлардың салдары болып келеді, мысалы ылғалдылық, температура, шөптің өсу қарқыны, жауын-шашынның түсуі.

Қайталанбайтын факторларға белгілі бір уақыт аралығы жоқ, кездейсоқ болып отыратын факторлар жатады. Мысалы, жанар таудың атқылауы, жердің сілкінісі, дауылдың тұруы және басқа да табиғи апаттар.

Сонымен қатар тұрақты түрде әсер ететін факторлар да бар. Мысалы, гравитациялық әсер барлық ағзаларды Жерге үздіксіз тартып отыраы, осындай әсерге Жер планетасының магнит өрісі де жатады.