11.Азаматтық құқықтағы мәміленің түсінігі және түрлері. Кәсіпкерлік қызмет кезінде жасалған мәмілелерді анықтаудың мәселелерін ашыңыз.

Мәміле аз/тар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқ/ы мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп белгіленген.Мәмілелер мынадай түрлерге бөлінеді: 1)біржақты және екі жақты немесе көп жақты 2)ақылы және ақысыз 3)нақты және консенсуалды 4)казуалды және абстрактылы 5) шартпен жасалған 6)биржалық. Шартты мәмілелер егер тараптар құқықтар мен міндеттердің туындауын басталу басталмауы белгісіз мән-жайға байлантысты етіп қойса, мәміле кейінге қалдырылатын шарт жасалды деп есептеледі.Егер шарттың басталуы тиімсіз болатын тарап шарттың басталуына теріс пиғылмен кедергі жасаса, шарт басталды деп танылады. Мәміленің жарамдылығы заң талаптарына сәйкес айқындалады.Мәміленің жарамды болу шарттарына жататындар: мазмұны заң талаптарына сәйкестігі, мәмілеге қатысатын және оны еркі мен ерік білдірудің сәйкестігі, мәмілелердің нысанын сақтау. Мәміле оның нысанын сақтау кезінде құқықтар мен міндеттер туғызады, сол арқылы тұлғалардың ерік білдіруі немесе ресми куәландыру әдісі көрінеді. Егер заңнамалық актілерде өзгеше көзделмесе, заңнамалық актілерге сәйкес мем/тік немесе өзге де тіркелуге тиіс мәмілелер тіркелгеннен кейін жасалған болып есептеледі.Тіркеуден бас тарту жазбаша түрде рәсімделуге тиіс және заңнама талаптарының бұзылуына сілтеме жасалғанда ғана мүмкін болады. Егер тараптардың бірі мәміле бойынша құқ/ды мем/тік тіркеуден жалтарса, сот екінші тараптың талап етуімен мәміле бойынша құқ/ды тіркеу туралы шешім шығаруға құқылы. Мәмілелерді тіркеу мынадай бірқатар проблемаларды шешеді:біріншіден, мәміле толық заңды күшіне енеді, екіншіден, тіркеу туралы құжат субъектінің мәміле бойынша иеленген құқықтарын құжатпен растайды, үшіншіден, бірыңғай тіркеу жүйесі оларды жасау жеке емес, жария мүддені білдіретін мәміленің толық есебін жалға қоюға мүмкіндік береді, төртіншіден, ең ақырында мәмілені тіркеу егер мұндай әрекетке заңда тыйым салынбаған болса, мүдделі тұлғаларға белгілі бір мәмілені және олардан туындайтын құқықтырмен танысуға мүмкіндік береді.

Азаматтық-құқықтық қатынастардың басым көпшілігі мәмілелер (келісім-шарттар) арқылы туындайтыны белгілі. Мәміле (шарт) негізінен бұдан бірнеше ғасыр бұрынғы ежелгі мемлекеттердің өзінде-ақ кең көлемде болмаса да, айтарлықтай өзіндік роль атқарған. Ол кезде қазіргі нарықтық экономикадағы сияқты заңды тұлғалар немесе өзге де жеке кәсіпорындар болмағандықтан, ол тек екі немесе бірнеше адамдар арасында ауызша немесе жазбаша жасалатын дәлелді құжат болып табылған. Мәмілелерді оның субъектілері бойынша жіктеудің құндылығы қоғамның әлеуметтік – экономикалық ақиқатына сәйкес келуі тұрғысынан мәміленің нормативтік өкімін бағалауға мүмкіндік береді. Атап айтқанда, азаматтық айналым әртүрлі субъектілер мүдделерінің теңдігін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік органдардың кәсіпкерлермен жасатын мәмілелеріндегі ықтимал қиянаттарды заңдық жолмен шектеу қажет. Заңмен қандай да бір саладағы кәсіпкерліктің дамуына жеңілдіктер беру басқа саладағы әсіпкерлердің мүдделеріне қиянат әкелмеу керек. Сонымен тұтынушылардың құқықтық кепілдіктері кәсіпкерлер қиянатынан сақталуы күшейтілуі тиіс. Одан берігеректе тарап кеткен Кеңес Одағы кезеңіне келсек, бұл кезде де қазіргідегідей нарықтық экономика болмағандықтан оның маңызы дәл қазіргідегідей болмады. Қазіргі уақытта нарықтық экономикаға және даму сатысына байланысты оның атқаратын ролі де маңызы да кеңейді. Мысалы, мәміленің жекелеген түрі – сатып алу-сату шарты, оның ішінде: бөлшектеп сатып алу-сату шарты, тауар жеткізілімі шарты, энергиямен жабдықтау шарты, кәсіпорынды сатып алу-сату шарты. Мысалы, осы жерде айта кететін нәрсе, бұрын Кеңес одағы кезінде кәсіпорынды сату шарты, энергиямен жабдықтау шарты болмаған, ал қазіргі нарықтық экономикада «жаппай жекешелендіру» бағыт-бағдарына сәйкес пайда болды.