37. Шығу тегіне, таралуына және зат алмасудың бұзылу түріне байланысты дистрофияны жіктеп, әрқайсысына мысал келтіріңіз.

Дистрофия (гр dys – бұзылу және trophe – қоректендіремін) деп жасушалар мен тіндерде зат алмасуының бұзылуына байланысты дамитын патологиялық үдерістерді түсінеміз. Зат алмасу үдерісі, әсіресе биомолекулалардың бірлігі, тіршіліктің, өмір сүрудің биологиялық негізі болып есептелінеді. Организмнің қалыпты қызметі үшін құрылыс материалы есебінде белоктар, энергия көзі есебінде майлар мен көмірсулар және минералдық заттармен витаминдер қажет. Зат алмасу үдерісінің барысы организмнің туа біткен ферменттік жүйемен реттеліп отырады. Патологиялық жағдайларда, әртүрлі себептерге байланысты зат алмасу үдерісі бұзылады. Бірақта дистрофия дегенде тек зат алмасу бұзылуының ғана түсіну жеткіліксіз, себебі «трофика» сөзі кең мағынаға ие. Сондықтан дистрофияны тек жасушадағы өзгерістер деп қарау дұрыс емес, ол жасушаны қоршаған ортаның, тіпті бүкіл нерв, эндокрин жүйелерінің әсерінің көрінісі. Дистрофия морфологиялық тұрғыдан регрессивті үдеріс болып есептелгенмен, жалпы биологиялық тұрғыдан оны организмге қалыпты жағдайларда жүріп жататын зат алмасу, энергия бөліну сияқты биологиялық мақсатқа сәйкес бейімделу реакицяларының бірі деп қарау керек. Диятрофияның даму механизмдерінің негізінде, зат алмасу үдерісінің қамтамасыз етуші жасушалық және жасушааралық қарым-қатынастар жатады. Оның негізгі себептеріне: әртүрлі ферментопатиялар (туа немесе тұқым қуалау жолымен пайда болған ферменттер жетіспеушілігі), қан айналуының бұзылуына байланысты дамитын гипоксия зат алмасуының нервтік, эндокриндік реттелуінің бұзылуы жатады. Сонымен дистрофия өте күрделі көп себепті (көп этиологиялық) құбылыс болып, әр уақыттада жасуша ішіндегі және жасушааралық құрлымдардың зақымдалуымен және олардың жаңару үдерістерінің бұзылуымен сипатталады. Дистроияның дамуына төменгі өзгерістер себеп болады:

1. Инфильтрация. Қан арқылы келген заттардың жасушаға немесе жасушааралық тінге мөлшерден тыс сіңіп қалуы. Мысалы, атеросклероз ауруында қанда холестерин мөлшері өте көбейіп кетіп, ол ан тамырларының ішкі қабатына (интимада) сіңп қалады, семіздік кезінде майлар бауырда, жүректе жиналады.

2. Декомпозиция – ыдырау. Бұл қалыпты жағдайда бір-бірімен берік байланысқан, бірақта патология жағдайында ыдырап жеке-жеке көрініп қалатын заттарға тән. Мысалы, май белок қоспалары ыдырағанда клеткада жеке-жеке май және белок заттары жиналып қалады. Бұл көбінесе жасуша ультрақұрылымдарының ыдырап жойылуына байланысты үдеріс.

3. Трансформация. Бұл бір заттың орнына екінші заттың түзілуі, мысалы май және көмірсу түзуші заттардан белоктың пайда болуы немесе көмірсулардан майдың түзілуі

4. Денетурация – белоктардың әртүрлі жағдайларға байланысты ұйып немесе бірігіп ірі тамшылар(коагуляттар) түзілуі.

5. Битабиғи синтез бұған мысал ретінде жасушалармен тіндерде табиғи жағдайда кездеспейтін заттардың, амилоид белогының, алкогол гиалинінің пайда болуын келтіруге болады.

6. Жасушада синтезделіп жатқан заттардың өз мерзімінде ыдырамай цитоплазмада жинақталып қалуы. Бұл тезаурисмоздарға тән құбылыс болып ферменттопатиялар қатарына жатады. Көлемі ерекше үлкейіп кеткен жасушалар («қор жинау жасушалары») бара бара бүтіндей жойылады, сол ағза қызметі бұзылады. Дистрофияның түрлері:

1. Морфологиялық өзгерістердің стромада немесе парензимада дамуына байланысты дистрофиялардың: паренхималық (парензимада өтетін), стромалық – қан тамырлық және аралас түрлерін;

2. Зат алмасуының түріне қарап: белоктық, майлы, көмірсулы және минералдық;

3. Тұқым қуалаушылық жағдайына тәуелдігіне қарап: туа пайда болған және тұқым қуалау жолмен пайда болған түрлері;

4. Таралуына қарап: жалпы және жергілікті түрлерін ажыратады.