30. Х.Досмұхамедұлының «Қазақ-қырғыз тілдеріндгі сингармонизм заңы» атты мақалаының маңыздылығын дыбыстық жүйенің заңдылығы тұрғысынан талдаңыз.

Бір сөздің ішіндегі дыбыстардың бәрінің бірдей дауыспен (не жуан не жіңішке) ұйқасып айтылуын білім тілінде сингорманизм дейді. Сингорманизм деген сөз, қазақша айтқанда, үндестік, ұйқастық деген мағынада. Сингорманизм түрік тілінің айрықша өзіне біткен қасиеті. Қазақ-ұырғыз әліпбиін түзегенде, дыбыстың жіңішке түрін белгілеу үшін жуан белгілеген таңбаның алдына дәйекше қойылатын болды. Қолданған дәйекшеміз сингорманизм заңынан туып отыр. Дәйекшенің мәні осы. Мұны ұмытпауымыз керек. Дұрысында қазақ-қырғыз тіліндегі сөздердің түбірі еш уақытта өзгермейді.Қазақ-қырғыз сөзі өзгергенде аяғына жалғанған қосымшалар арқылы өзгереді.Тіліміздегі қосымшалар: а) жалғау; ә)жұрнақ; б)жіктеу болып бөлінеді. Сөз түбірі жуан айтылса, жалғанған жалғау да жуан болады.Сөз түбірі жіңішке болса, жалғанатын жалғау да жіңішке айтылады. Сондықтан жалғаулар қос болады. Тіліміздегі жуан жалғаулар мыналар:а)ның, дың; ә)ға, қа, а, на; б)ды, ны, н; в)да, нда; г)дан, нан; ғ)дар, лар. Бұлардың жіңішке айтылған жұптары мыналар: а)нің, дің; ә)ге, ке, е, не; б)ді, ні, ін; в)де, нде; г)ден, нен; ғ)дер, лер.

Жіктеуде сингорманизм соншама мықты, түбір мен жалғаудың арасындағы дәнекер дыбыс та түбірге сәйкес келеді. Сингорманизм заңы көсемше, есемше етістіктерде айқын байқалады. Енді жұрнақтарға келсек, қазақ-қырғыз тіліндегі жұрнақтар екі түрлі болады: бірі-шын жұрнақ, екіншісі-шала жұрнақ. Шын жұрнақтар: есімдерде: шы(ші), лық, дық, тық(лік, дік, тік), шылық(шілік), шыл(шіл), ша(ше), лас, дас, тас(лес, дес,тес), дағы(дегі), және т.б.Шала жұрнақ деп мағыналы сөзден өзгеріп жұрнақ қалыпқа түскен сөзді я жұрнақтықтың шын қасиетінен айырылып, қосалқы сөздің қалыбына аударылған жұрнақты айтамыз.Олар:еке, нікі, дікі, тікі, ғана, гене, күнем, гер, кер, паз т.б.Шын жұрнақтар сөзге қосылып жазылуы керек, шала жұрнақтар түбір сөзге жалғаспай сызықшамен бөлініп жазылуы керек.

Қазақ-қырғыз тілінің өзіне меншікті түпкі сөздерінің қайсысын алсақ та, түбір сөз болсын, туынды сөз болсын, сөздердің ішіндегі көп өзгерістердің қайсысы болса да сингорманизм заңымен жүреді. Сингорманизм тілімізді үйренуге, үйретуге жеңілдетіп тұр, жаңа сөздер тудырып, сөздер қосып, тілімізді байытады. Ал, жат сөздерді қолданғанда тіліміздің заңымен өзгертіп, тілімізге лайықтап алуымыз керек.