5. Статистиканың жалпы теориясының түсініктері, категориялары.

1. Субъект - заңды жеке тұлға

2.Статистикалық бақылау объектісі - құбылыстар және процесстер туралы жинақталған статистикалық мәліметтер: адамдар, тауарлар, қызметтер, ақша.

3. Бақылау бірлігі - ақпарат көзі немесе бастапқы ұяшық.

4. Белгі (Х, У) - сипаттамалық қасиеті өзіне тән ерекшелігі.

5 . Белгінің вариациясы –

әртүрлі бөліктердің өзгергіштігі

6. Жиынтық бірлігі - бақылау объектісінің бастапқы элементі, тіркеуге тиісті белгілердің иесі.

7. Статистикалық жиынтық - сандық өзгермелі белгілермен ерекшеленетін ортақ сапалық белгімен біріккен объектілердің. бірліктердің жиынтығы. Осындай жиынтықты статистикаға қатысты біртектілік деп

. Кездейсоқ оқиға – бұл берілген шарттардың жиынтығында орындалуы да, орындалмауы да мүмкін оқиға, бірақ оның орындалу мүмкіндігі анықталған. Кездйсоқтық қажеттілікті білдіру формасы боп табылады. Кездейсоқтық әсері зерттеліп отырған құбылысты өзіне тән заңдылықпен зерттеуді қиындатады. Кездейсоқтық элементтерінің іс-әрекетінің статистикалық жиынтықтың дара бірліктерінде белгісі байқалғанымен үлкен сандар біріккенде олар өзара бірін-бірі жабады.

9. Ықтималдылық – эксперименттің нәтижесімен байланысты қолданылады. Кейбір нәтижелердің ықтималдылығы – тәжірибе шексіз ұзақ қайталана беретін болса, экспериментті қайталаудың жалпы санының берілген нәтиже қанша рет кездесетінін көрсететін үлесі. Мысалы, қарт адамдарға қарағанда жас адамдардың бір жылдан кейін тірі болу ықтималдылығы жоғары және де әр түрлі жастағы адамдардың массасын бақылай отырып, өлім деңгейінің заңды жас айырмашылықтарын айқындауға болады.

10. Заңдылық негізінен қайталамашылық, реттілік, әр түрлі құбылыстардағы өзгеру тәртібі.

11.Статистикалық заңдылық - кеңістіктегі, уақыт массасындағы құбылыстар мен қоғамдық өмірдегі көптеген элементтерден тұратын процесстерінің өзгерісінің сандық негіздегі заңдылығы. Ол берілген статистикалық жиынтықта яғни орташа біртектес құбылыстар массасында байқалады. Демек бұл массалық құбылыстар мен процесстердің орташа заңдылығы. Статистикалық заңдылық реттілік, жүйелілік, құбылыстардың жоғары дәрежелі ықтималдылығын көрсететін, себептерін тергейтін уақыт пен белгілі бір кеңістікке қатыстылық. Статистикалық заңдылық берілген массаларды талдау негізінде орнатылады, бұл оның үлкен сандар заңдылығымен өзара байланысын көрсетеді. Статистикалық зандылық - үлкен сандардың заңымен анықталады, яғни көпшілік құбылыстардың, процесстердің әрекеттері.

12. Үлкен сандар заңдылығы – кездейсоқ факторлардағы үлкен сандардың жиынтық іс-әрекеті оқиғаға байланысты емес дерлік, яғни жүйелік характерге ие нәтижеге әкеледі. Үлкен сандар заңдылығы кездейсоқ ауытқуларды өзара бірін-бірі жабатындығын және өзіндік құбылыс пен процесстердің дамуы ішкі заңдармен анықталатын заңдарды көрсетеді. Заңдардың себептерін анықтау бірнеше ғылымдарды пайдаланып зерттеуге сүйенеді.

Статистика үлкен сандар занын қызметінің негізінде келесі зандарды орнатады:

1.Құбылыс құрылымының өзгеріс зандылығы.

2.Жиынтық бірліктердің бөлу (таралу) зандылығы.

3. Уакыт бойынша қозғалыс, динамика зандылығы.

4. Кеңістікте орналастыру зандылығы.

13. Статистикалық көрсеткіш бұл оның нақты орны мен уақытының сапалық мазмұннын ескергендегі анықталған экономикалық құбылыстың сандық өлшемі.

14. Жіктелуі - бір заңдастырылған, халықаралық стандартпен, көпшіліктің қолдауымен қабылданған топтастыру.

1 5. Жиілік (f) - әрбір бірліктің белгілерінің қайтарылану саны.

16. Жиіліктің үлес салмағы ( ) –

жеке жиіліктердің жалпы жиіліктер қосындысының қатынасына тең.

1 7. Кумуляциясы ( ) – жинақтау процессі:

а) Кумулятивтік жиіліктер ( ) – жинақталған, қосылған жиіліктер;

б ) Кумулятивтік жіліктің үлес салмақтар ( ) – жинақталған, қосылған жіліктің үлес салмақтар.

18. Мода (Mо) – қатардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің үлкен шамасын яғни өзгермелі сандық қатарда жиіліктің үлкен мәні жатқан белгісі.

19. Медиана (Mе )- статистикалық өзгермелі қатардың ортасында жатқан белгіні айтады.