Физиологиялық оптика ,рефракция және оның жасына байланысты ерекшеліктері.

Рефракцияның аномалиясын түзету амалдары.

Оқу мақсаты: көздің оптикалық жүйесіне, рефракциясына, оның патологиялық жағдайларына,жасына байланысты өзгерістеріне түсінік беру.

Рефакцияның аномалиясы әлемде мүгедектіктің себебі ретінде (жиі жоғары дәрежелі жақыннан көргіштік )бірінші орын алады.Жаңа туған нәрәестелердің 90%­ де 1,8Д ден 3,6 Д аралығында гиперметопиялық рефракция.Ол көздің осінің қысқа болуына байанысты ,яғни 16,2 мм.Миопияның дамуы кейбір жағдайда балалардың шала тууына байланысты.3 жаска дейінгі балаларда 93%жағдайда гиперметропия,эмметропия 4%,ал жақыннанкөргіштік 2% құрайды.10 жасқа дейін көздің алдыңғы­ артқы(ұзындығы) мөлшері жалпы организмнің өсуіне байланысты ұзарсада,рефракция гиперметропиялық болып көп жағдайда сақталады.

10 жастан бастап миопия жиілейді (11-14 жаста 10% жуык).19­25 жасқа қарай миопияның үлесі 25% жетеді,гиперметропия 31,2 % ,ал эмметропия 39,7%құрайды.

2.Физикалақ және клиникалық рефракция(статикалық) ­түсінік.

Көз фотоаппарат тәрізді күрделі оптикалық жүйе. Бұнда тор қабық жарыққа сезімтал пластинка, сындыру жүйесі – оптикалық жүйе. Фотоаппаратта оптикалық жүйені, объектив немесе шынылар жүйесі құрайды, ал көзде тірі мөлдір, сұйық, эластикалық тығыз орталар. Оларға жататындар: қасаң қабық, алдыңғы камераның ылғалы, көз бұршағы және шыны тәрізді дене. Қасаң қабықтың алдыңғы және артқы бетінде, көз бұршағында заттардан түскен жарық сынады. Көзге түсетін жарық сындыру орталарынан өтеді. Оның нәтижесінде оптикалық жүйенің фокусында қарайған заттың айқын, бірақ төңкерілген бейнесі пайда болады. Күрделі оптикалық жүйеде басты оптикалық осьті, басты фокусты, басты жазықтықты және басты фокус арақашықтығын ажыратады.

Басты оптикалық ось - барлық сындыру орталарының ортасы арқылы өтетін тура сызық.

Оптикалық жүйенің басты фокусы басты оптикалық осьте қараған заттардан сынған сәулелердің қиылысу нүктесі,( шексіздікке алыстаған заттардан шығатын сәулелерді шартты түрде паралелль десек), яғни басты фокуста қараған заттардың анық бейнесі пайда болады.

Басты фокус арақашықтығы – оптикалық жүйенің басты жазықтығынан басты фокуска дейінгі қашықтық.

Көздің оптикалық күші фокус арақашықтығына кері пропорционал өлшем.Диоптрии­фокус арақашықтығы 1 метрге тең линзаның сындыру күші Дондерс формуласымен анықталады: (Д=1\1м=1,0) Фокус арақашықтығы 2 метрге тең линзаның сындыру күші. Д = 1м/2м = 0,5 Д, .Фокус арақашықтығы 10 см тең линзаның сындыру күші Д= 1м(немесе100 см)/10 см = 10 Д

Керісінше, көздің рефракциясын яғни сындыру күшін біле тұрып, оның фокус арақашықтығын анықтауға болады. Мысалы, 5,0 Д күші бар линзаның фокус арқашықтығы 20 см тең. Неғұрлым фокус арақашықтығы ұзын болса, соғұрлым шынының сындыру күші әлсіз. Керісінше, неғұрлым линзаның сындыру күші үлкен, соғұрлым фокус арақашықтығы қысқа.

Рефракция­сындыру қабілеті дегенді білдіреді.Рефракцияның физикалық және клиникалық түрлерін ажыратады..Бұл қасиетке табиғатта ие орталарға жататындар .­су,мұз,ауа,шыны және т..Көзде ордай орталарға қасаң қабық,көз бұршағы,шыны тәрізді дене,алдыңғы камеранаң ылғалы.

Ересек адамдардың көзінің жарықты сындыру күші­ 60,0Д,жаңа туған нәрестелерде ­80,0Д .Физикалық рефракция сындыру күшімен және фокус арақашықтығымен сипатталады.

Клиникалық рефракция – аккомодацияның тыныштығы жағдайында көздің жарықты сындыру қабілеті. Бұл рефракция статистикалық деп аталады.

Ол физикалық рефракциия сияқты жарықты сындыру күшіне ,фокус арақашықтығына ғана байланысты емес,басты фокустың тор қабыққа қатысты орналасуына байланысты .Яғни тор қабыққа заттың анық бейнесінің түсуі оптикалық жұйенің фокус арақашықтығы мен көздің ұзындығы арақатынасына байланысты ,олардың өзара сәйкестігіне.

Ендеше,көздің клиникалық рефракциясы туралы түсінікті көзге түсетін параллель сәулелердің тор қабыққа,оның алдына немесе артында орналасуы береді.

Ендеше, көздің диоптерлік аппараты мен көздің осі өзара сәйкес келмесе аномалия пайда (сәйкес емес көздер),яғни жарықты сындыру күші қалыптымен салыстырғанда күшті немесе әлсіз;ендеше фокус арақашықтығы қалыпты көз үзындығымен салыстырғанда үлкен немесе кіші және сол көздің фокус арақашықтынына сәйкес емес;

3.Эмметропия, миопия, гиперметропияның клиникалық мінездемесі. Аметропияның түзету тәсілдері және принциптері. Түзететін шынылар ( сфералық, цилиндірлі, жинағыш және шашыранды). Клиникалық рефракцияны анықтау тәсілдері

Көздің рефракциясы мен аккомадациясы туралы ғылымның ірге тасын қалаушы Дондерс клиникалық рефракцияның келесі түрлерін ажыратуды ұсынды:

Эмметропия,миопия немесе жақыннанкөргіштік,гиперметропия немесе алыстан көргіштік.Клиникалық тұрғыдан олар келесі жәйлармен сипатталады:

1.оптикалық жұйенің жарықты сындыру күшіне

2. сол оптикалық жұйенің фокус арақашықтығымен

3.тор қабыққа қатысты басты фокустың орналасуымен

4.аккомадацияның тыныштығы жағдайында көз тіккен алыстан анық көру нүктесінің орналасуымен

5.алыстан және жақыннан анық көрумен

Эмметропиясы бар көзде оптикалық жұйесінің жарықты сындыру күші мен оның фокус арақашықтығы сол көздің ұзындығына сәйкес болады.Соның салдарынан параллель сәулелердің(яғни көзден шексіздікте орналасқан заттардан шыққан сәулелер) басты фокусы (заттардың бейнесі)тор қабықта орналасады..Алыстан анық көру нүктесі ( көзден максимальды қашықтықта орналасқан заттар және аккомадацияның тыныштығы жағдайында анық көрінетін)эмметропта шексіздікте орналасады,яғни ондай көз алыстан және жақыннан жақсы көреді.Көз әйнегі қажет емес.

Миопия.Жарықты сындыру күші эмметроппен салыстырғанда күшті,ендеше фокус арақашықтығы кіші,ал көздің үзындығы эмметроптан үлкен.Соның салдарынан параллель сәулелердің басты фокусы тор қабықтың алдына орналасады.Басты фокуста сынғаннан кейін тор қабыққа алыстағы заттардың айқын емес суретін беретін шашыранды сәуелер жетеді.Ендеше, миоптар алыстан нашар көреді.Миоптарда диоптрилік аппарат күшті болғандықтан миоптар тор қабыққа (жақындағы заттардан шығатын сәулелерді )шашыранды сәулелерді сындыра алады.Ендеше,миоптар жақыннан жақсы көреді.Миоптарда алыстан анық көретін нүкте көзге жақын,қысқа қашықтықта орналасады және оның мөлшері оптикалық жұйенің жарықты сындыру күшіне байланысты.Сондықтан аталған екі шаманың біреуі белгілі болса,екіншісін Дондерс формуласымен анықтауға болады.Мысалы,алыстан анық көру нүктесі көзден 25см қашықтықты орналасса,жарықты сындыру күші 100:25=4,0Д Керсіше,жарықты сындыру күшін біле отырып,фокус арақашықтығын . анықтауға болады.Мысалы, 5,0Д миопта алыстан анық көру нүктесі ( 100:5=20 см) ,яғни бұл миоп заттарды көзге жақын ғана қашықтықта көреді,шексіздікте емес.

Миопия шашыранды сфералық шынылармен түзетіледі-concav(-) .Сфералық шынылардың цилиндрлі (астигматизмді түзететің ) шынылардан айырмашылығы­ . бұл шынылар кез­келген меридианда бірдей күшпен және не шашыранды немесе жинағыш шыны ретінде сындырады.

Цилиндрлі шыныларда 2 өзара перпендикуляр басты меридиандарды ажыратады.Оның біреуі ­ оптикалық тұрғыдан қызымет көрсетпейді,яғни жәй шыны сияқты.,ал екінші меридиан оң немесе теріс белгімен шыныда көрсетілген күшпен сындырады.Яғни цилиндр шыны тек бір ғана меридианды түзетеді.

Миопияда алыстан көз әйнегін тағайындағанда ең жоғары көру өткірлігін көрсететін шынының дәрежесі тағайындалады.Миопияны түзетудің басқа да амалдары бар­жанаспалы линза,интраокулярлы линза,яғни жасанды көз бұршағы.

Миопияның 3дәрежесін ажыратады:әлсіз ­ 3,0Д,орташа­ 3,0Д дан 6,0Д дейі,,жоғары 6,0Д дан жоғары.Әлсіз дәрежесінде көз әйнегі тек алысқса ғана тағайындалады,жақыннан көз әйнегі қажет емес.Орташа және жоғары дәрежелерінде ­ 2 жұп көз әйнегі тағайындалады.Алысқа тағайындалғаннан жақынға көз әйнегі 2,5-3,0Д

к.ем тағайындалады.

Гиперметропия немесе алыстан көргіштік,Бұл әлсіз рефракция,эмметроппен салыстырғанда жарықты сындыру күші аз,ал фокус арақашықтығы ұзын,.көздің ұзындығы эмметроптан кіші.Соның салдарынан басты фокус тор қабықтың артына шоғырланған.Тор қабыққа басты фокуста сынғаннан кейін жинағыш сәулелер түсер еді,бірақ табиғатта ондай сәулелер жоқ.Алыстағы заттардың анық бейнесі тор қабықта орналаспағандықтан,оның артында орналасқандықтан гиперметроп алыстан нашар көреді.Жеткілікті сындыру күші болмағандықтан алыстан сәлелерді сындыру үшін,көз тор қабыққа шашыранды сәлелерді ( жақын заттардан шығатын ) сындыра алмайды.Ендеше гиперметроп жақыннан да нашар көреді.Гипрметорпта алыстан анық көру нұктесі көз алдында жоқ,теориялық тұрғыдан ол көздің артында ,теріс кеңестіктеАл одан шығатын шашыранды сәулелер тор қабыққа жинағыш бағытта келіп түседі.Миоптағыдай алыстан анық көру нүктесінің орны оптикалық жұйенің сындыру күшіне байланысты және Дондерс формуласымен есептеледі.

Аккомадацияға күш түсіріп,оптикалық жүйенің сындыру күшін күшейту арқылы гиперметроп басты фокусты тор қабыққа көшірсе, алыстағы заттарды көреді,ал одан артық күш түсірсе,жақындағы заттарды көре алады.

Гиперметропия сфералық жинағыш шынылармен түзетіледі.Ең жоғары көру өткірлігін беретін шыны таңдалады,сол шыны гиперметропияның дәрежесін көрсетеді.Фокусты тор қабыққа көшіретіндіктен ол эмметропқа айналады да ,алыстан жақсы көре бастайды.Толық түзету тек ересектерге көрсетілген.

Егер,гиперметропияның дәрежесі 2,0Д артпаса,жасы баланын 3-5 жас аралығында болса,көру өткірлігі =1,0тең болса,көздері талмаса гиперметропияны түзетпеуге болады. Егер көздерінің талғанына шағымданса,немесе қылилық болса, толық түзету қажет.

Балада жылына гиперметропияның дәрежесі 0,5- 1,0Д төмендейтіндіктен ,көз әйнегін жылда өзгертіп отыру керек.Сфералық шыныдан басқа гиперметропияны түзету үшін жанаспалы линзалар және хирургиялық амалдарда қолданылады-рефракциялық кератопластика,яғни қасаң қабықтың иінін өзгерту.

Гиперметропияның 3 дәрежесін ажыратады;әлсіз­2,-3,0Д дейн ,орташа-3,0Д дан 6,0Д,ал 6,0Д жоғары.Әлсіз гиперметропияда балаларға көз әйнегі тағайындалмайды.Балада қылилық болса,шағымдары болса, үнемі киюге көз әйнегі тағайындалады.;орташа және жоғары дәрежелерінде 1 жұп, шағымдары болса­ 2жұп көз әйнегі беріледі. (алыстан­скиаскопия тәтижелерінен 1,0 Д аз,ал жақыннан одан 2,5-3,0Д –ге артық).Ересектерге ­шағымдары болса,2 жұп көз әйнегі.

Гиперметропта алысқа және жақынға қарағанда аккомадацияның күшеюіне байланысты конвергенцияда күшейеді,ал ол ұйлесімді кылилыққа әкеледі(эмметропта алықа қарағанда конвергенция тыныштықта).

Жоғары дәрежелі гиперметропиясы бар адамдарда клиникалық тұрғыдан қарашық тарылған,алдыңғы камера таяз,көз кішірейген,қасаң қабықтың мөлшері кіші.

Гиперметропияның кез-келген дәрежесінде көзде блефариттер,жоғары дәрежесінде- жалған неврит,(көру нервісінің дискісінің қызаруы және шекарасының анық болмауы) болады.Егер наукаста гиперметропия анықталса,оң шынымен көруі жақсарса,көру аймағының көру шекарасы қалыпты болса,жалған невритті анықтан ажыратады.

Клиникалық рефракцияны анықтау тәсілдері.:субъективті және объективті

Субъективті тәсіл оң және теріс шыныларды көз алдына кою арқылы көру өткірлігінің жоғарлауын сезінуге негізделген.Бұл тәсіл тек ересектерде ғана қолданылады.Себебі балаларда көру процессіне көп жағдайда аккомадация қатысады.

Объективті тәсіл-скиаскопия, Кюньен көлеңкелі сынамасы.Сынаманың басты шарты - аккомадацияның салдылығы жағдайында өткізу: 0,1%-1% атропин сульфаты; 0,5-1% мидриацил, тропикамид; 1% гомотропин гидробромид тамызу.

Үдемелі миопияны анықтау тәсілдері

Миопияның дамуында 3 жағдайға ерекше орын беріледі:

1.Жақыннан жұмыс істеу (аккомадацияның әлсіреуі жағдайында)

2.тұқымқуалаушылық

3.склераның әлсіреуі-склераның трофикасының бұзылуы( КІҚ салдарынанкөздің артқы полюсының созылуы)

Көптеген авторлардың мәліметі боынша миопияның дамуында елеулі орын алатын факторлар:генетикалық,соиальды,гигиеналық,географиялық,гемодинамикалық,жалпысоматикалық және т.б.

Үдемелі миопия,оның сипаттамасы-көздің ұзаруына байланысты алыстан көруінің нашарлауы(көз әйнегінің өзгеруін талап етеді), көз түбіндегі морфологиялық өзгерістері (миопиялық конус,артқы стафилома,тор қабықтың тесілуі, сырылуы,ондағы дистрофиялық өзгерістер,тор қабыққа ,шыны тәрізді денеге және т.б.қан құйылу,).Үдемелі процесс кез­келген жаста болуы мүмкін,бірақ соңғы кездерде көбінесе мектеп жасындағы балаларда болады және ұйде,мектепте көзге түсірілетін шамадан тыс күшке ,аз қозғалысқа,нашар тамақтануға,жиі аурулардың салдарынан организмнің әлсіреуіне байланысты.Миопияның үдеуін қадағалау мақсатымен жылына бір рет визометрия,скиаскопия,офтальмоскопия,эхография жүргізіледі.

Үдемелі миопияның белгілері:

Визометриялық көру өткірлігінің түзетумен 0,5­ке дейін және одан да төмендеуі,скиаскопиялық рефракция жылына 1,0Д артса,эхобиометриялық көздің сагитальды мөлшерінің жасына сәйкес шамадан 2 мм ұзаруы,офтальмоскопиялық­көз тұбінде миопиялық өзгерістердің үдеуі.

Бақылау сұрақтары

1.Физикалық және клиникалық рефракцияның айырмашылығы неде ?

2.Клиникалық рефракцияның түрлері?

3.клиникалық рефракцияны анықтау тәсілдері?

4.Клиникалық рефракцияның әрбір түріне сипаттама беріңіз?

5.Аметропияның түрлері?

6.Рефракцияның аномалияларын түзету амалдары және оларды түзету дің мүмкін шешімдері?

7.Аметропияны түзету принциптері?

8.Миоияның үдеуінің алдын алу?

9.Астигматизм туралы түсінік,оладың түрлері,асқынулары,емдеу амалдары?

ДӘРІС

АККОМАДАЦИЯ,ОНЫҢ ЖАСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ АУРУЛАРЫ

Оқу мақсаты:аккомадация туралы түсінік беру қалыпты жағдайда оның сипаттамасы,патологиялық өзгерістері және жасына байланысты ереекшеліктері,

Аккомодация – көздің рефракциясын өзгерту қабілеті, яғни көзден түрлі қашықтықта орналасқан заттарды анық көру қабілеті. Бұл рефракция динамикалық рефракция. Статикалық рефракцияда аккомодацияның тыныштығы жағдайында тор қабыққа заттардың бейнесі бейнеленеді. Аккомодация актісінде 2 негізгі факторлар қатысады. Бұл – кірпікті бұлшық етінің жиырылуы және көз бұршағының сындыру күшінің өзгеруі. Кірпікті бұлшық ет жиырылғанда кірпікті дененің байламдары босайды. Көз бұлшығының капсуласының керілуі азаяды, көз бұршағы оның арқасында дөңестігін ұлғайтады.

Аккомодацияда көзде келесі өзгерістер болады:

1. Қарашықтың таралуы

2. көз бұршағының дөңестігінің ұлғаюы, әсіресе алдыңғы бетінің

3. көз бұршағының алдыңғы бетінің камераға қарай ығысуы, сондықтан алдыңғы камераның ортасында тереңдігі кішірейеді.

4. алдыңғы камера шет жағында кішірейеді, себебі шатыраш қабытың шеткі бөлігі ығысады.

5. көз бұршағы 0,25 –0,3 мм төмен түседі.

6. көз қозғалтқанда көз бұршағының әлсіз дірілдеуі байқалады.

Аккомадация процессіне конвергенция байланысты,яғни көз тігу нүктесінде екі көздің көру осьтерінің қиылысуы.Ол өмірдің алғашқы жұмаларында балаларда жақында орналасқан заттарды бинокулярлы анық көруге арналған шартты фузионды рефлекстың( бірігу) қалыптасуымен,аккомадациялық бұлшық етпен бірге нервтенетін ішкі тура бұлшық еттердің ( көз қимылдататын нерв- Ш жұп) қызыметімен қамтамасыз етіледі.Алысқа қарағанда екі көздердің көру остері паралелль орналасады,ал аккомадация мен конвергенция тыныштықта ,ал жақынға қарағандаконвергенцияға ішкі бұлшық еттерге күш түсіріледі,яғни олар зорығады, аккомадацияға цилиарлы бұлшық еттер күшейеді.Конвергенцияның бірлігі 1 метрбұрыш.Ол көзден 1 метр қашықтықта орналасқан көз тігу нүктесіне көздердің көру остерін біріктіргенде пайда болады.Метрбұрыш көз тігу нүктесіне дейігі қашықтыққа кері пропорциональды.Конвергенцияның күші аккомадацияның күшіне тура пропорциональды.Аккомадацияның бұзылуы конвергенцияның бұзылуына әкеледі,яғни бинокулярлы көрудің бұзылуына ,қылилыққа әкеледі: миопияда оптикалық жұйенің жарықты сындыру күші күшті,ол жәй жақыннан аккомадацияның күшнюінсіз жақсы көруге мүмкіндік береді.Бұл жәй миопта аккомадациялық бұлшық еттің әлсіздігін қамтамасыз етеді.Миопта аккомадацияның әлсіздігі конвергенцияның әлсіздігің қамтамасыз етеді,яғни ішкі тура бұлшық еттердің әлсіреуі,ал сыртқы тура бұлшық еттердің күшеюін тудырады.Ендеше,миоптарда шашыранды қылилық болады.Сол себептерге байланысты гиперметропта жиі ұйлесімді қылилық болады( оптикалық жұйенің жарықты сындыру күші әлсіз болуы аккомадациялық бұлшық еттің күштілігін қамтамасыз етеді,аккомадацияға қабілеті улкен,ендеше,конвергенция да күшейеді,ішкі тура бұлшық еттердің күші басым),яғни ұйлесімді қылилық.

Адамның жасы ұлғайғанда аккомадацияға көздің қабілеті азаяды.Ол көз бұршағының биохимиялық құрамының өзгеруіне байланысты 40 жасқа қарай адам организмінде айқын гормональды өзгерістер орын алады.Көз бұршағының ядросында склерозданған тығыздық пайда болады.Соның салдарынан көз бұршағы эластикалық қасиетінен айырылады.Сол себепті цилиарлы бұлшық ет максимальды жиырылғанда және цилиарлы байламдар жазылғанда көз бұршағы өз формасын жеңіл өзгерте алмайды .Ендеше,жақын заттарға қарағанда көзде жарықты сындыру қабілеті азаяды.Осылай пресбиопия,немесе кәрілік көру дамиды..Бұл физиологиялық жасына байланысты аккомадацияның жағдайы және клиникалық көзден жақыннан анық көретін нүктенің алыстауымен сипатталады,көздің жақыннан көруі төмендейді.алыстан көруі өзгермейді. .Бұрын алыстан және жақыннан жақсы көретін эмметопта жақыннан жұмыс істегенде қиындықтар пайда болады.Алдындағы мәтінді көзден алыстатып оқуға мәжбір.

Гиперметропияда аккомадацияның әлсіреуіне байланысты бұрын жасырын болған бөлімі айқын болады да алыстан және жақыннан нашар көреді.Гиперметропта пресбиопия эмметроптан ерте басталады.Жастарда гиперметропия дәрежесі әлсіз болса( 2,0Д дейін) ,субъективті шағымдары болмауы мүмкін,алысқа көру өткірлігі қалыпты,яғни 1,0 тең болады.Оның себебі- аккомадацияның көлемі үлкен,яғни аккомадациялық бұлшық ет күшті,ол,оптикалық жұйенің әлсіздігін жабады.Бұндай гиперметропияны факультативті дейді.

Миопта пресбиопия эмметорппен салыстырғанда кеш дамиды,гиперметроптан тіпті кеш.Оларда сындыру күші күшті болғандықтан жақыннан аккомадацияның күшеюінсіз көреді.

Миопияда алысқа көз әйнегі өзгермейді,ал жақыннан жоғарыдағы кестеге сай , жасына байланысты шыны тағайындалады.Миопта жақыннан көз әйнегі сол жастағы эмметроптАан төмен,ал гиперметропта эмметроптан улкен болады.

Мысалы,40 жастағы 2,0Д миопиясы бар наукасқа жұмысқа:­2,0Д(+)+1,0Д =-1,0Д;

-2,0Д гиперметропка 40 жаста - +2,0Д(+)+1,0Д=+3,0Д; 40 жастагы эмметропка +1,0Д қажет

Аккомадацияның аурулары ­тұйілуі,(жалған миопия,салдылығы,астенопия,­этиопатогенегі,анықтау тәсілдері, белгілері,емі,алдын алу.

Аккомадация актісіне көз бұшағы мен цилиарлы бұлшық ет қатысатындықтан аккомадацияның бұзылуы осы құрамдарға байланысты.

Мектеп жасындағы балаларда,жас адамдарда аккомадацияның күшеюі,тіпті эмметропта кейде көруге қолайсыз жағдайлар тудырып-аккомадацияның тұйілуін туғызады. Гиперметроптар алыстан және жақынан нашар көретіндіктен үнемі аккомадацияны қолданады,яғни аккомадацияның күшеюін тудырады.Табиғатынан аккомадациялық бұлшық ет гиперметропта эмметроппен салыстырғанда күшті.Осылай аккомадацияның күшеюі үйреншікті болса,оның босаңсуы болмайды да аккомадацияның тұйілуі дамиды.Бұндай жадайда наукаста гиперметропия емес,эмметропия ,тіпті жалған миопия анықталады.Гиперметропия аккомадацияның салдылығы жағдайында ғана анықталады( 10 күн бойы 1% атаропин ерітіндісін тамызғанда )Наукастың өзі алыстан және жақыннан нашар көреді,бірақ скиаскопия нәтижесіне сай тағайындалған көз әйнегі максималды көру өткірлігін береді.

Шамадан тыс көз ағзасына түсірілген күш эмметропта аккомадацияның зорықтыруына әкеледі.Оларда да тұйілу байқалады.Алыстан көруі төмендеп, жалған миопия анықталады.Оны анықтау көзге атропин тамызғаннан соң көру өткірлігі 1,0 тең болады,көз әйнегін тағайындау қажет емес.

Аккомадацияның тұйілуі бар миоптар алыстан нашар көретініне шағымданады,атропин тамызғаннан кейін көруі жоғарлайды,ал тағайындаған көз әйнегінің дәрежесі атропин тамызғанға дейінгіден төмен болады.

Аккомадацияның тұйілуін миотиктер (пилокарпин,фосфакол және т.б.) тамызу арқылы тудыруға болады.Емі-миотиктердің антогонистерін тамызу-атропин тобындағы холинолитиктерді тамызу.

Өмір бойы жалпы аурулар салдарынан (жалпы шаршау,ауралар салдарынан организмнің зорығуы,тұйық жарақаттары,нерв жұйесінің аурулары,орталық және шеткі нервтенуінің бұзылуы,инфекциялар,уланулар,созылмалы аурулар)аккомадацияның көлемі азаяды.Ол рефракцияның аномалияларын түзетпегенде(көз әйнегін кимегенде ),немесе миопияны асыра түзеткенде,жиі орташа дәрежелі гиперметропияда(3,0-5,0 Д),жақыннан жұмыс істегенде аккомадацияның тұйілуінде,әсіресе жиі миоптарда.Бұл жәй­ аккомадативті астенопия немесе көрудің шаршауы.Наукастар жақыннан қарағанда заттардың ,әріптедің анық көрмейтіндігіне,көзде ,самайда ,қастың арасында ауырсынға,көз алдының тұмндануына,көздің ашуына шағымданады.

Абсолютты аккомадацияның көлемі скиаскопиялық сызғышпен анықталады,келесіде жасына сәйкес өлшемдермен салыстырылады.

Астенопия мен тұйілудің емі- құрастырмалы ем.

1.алыстан және жақыннан рефракциясына сай көз әйнегін тағайындау

2.жалпы себептерді жою

3.көздегі себептерді емдеу - әлсіз аккомадациялық бұлшық етті шашыранды линзалармен,призмалармен және т.б. жаттықтыру,рефлексотерапия,қажетті гигиеналық жағайлар туғызу- арықтандыру және т.б.

Аккомадацияның салдылығы - холинолитиктер (атропин және оның аналогтары)қолданылғаннан соң,көз ұясындағы цилиарлы тұйіннің және көз қимылдатқын нервтің діңгегінің тұрлі прцесстерінде( ісік,қабыну,қан құйылыстар ),мидың қабаттары және бас сүйегінің негізі зақымдалса,Ш бас ми нервісінің ядросы зақымдалса( ісіктерде,энцефалитте,гидроцефалияда,ОНЖ мерезбен зақымдалса),түрлі улануларда (ботузизм,метил спиртімен,антифризбен,плазмоцитпен),дифтерида байқалады

Клиникалық аккомадацияның әлсіреуіне байланысты, немесе аккомадацияны қолдану мүмкін болмағандықтан,эмметроп жақыннан оқып,жұмыс істей алмайды,ал гиперметроп-алыстан және жақыннан нашар көретініне шағымданады.Миопта(әсіресе жоғары дәрежесінде) көруі өзгермейді.Аккомадацияның салдылығы мен қарашықтың сфинктерініңсалдылығы (мидриаз,жарыққа реакцияның болмауы) ішкі офтальмоплегия деп аталады

Емі себебіне байланысты.Көз әйнегін прцесстің тұрақтылығына байланысты тағайындайды.

Алдын алу-көзге байланыссыз себептерін жою,аккомадацияның тұйілуін, астенопатияны,салдылықты дер кезінде анықтап,емдеу ;атропин тамызғаннан соң оған сай көз әйнегін беру,диспарсенлік байқауға алу,организмді сауықтандыру шараларын жүргізу,балалар арасында,ата-аналар арасында,теледидардан санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізу.

Бақылау сұрақтары:

1.Аккомадация және оның механизмі,конвергенциямен байланысы туралы түсінік

2.Түрлі клиникалық рефракцияның түрлерінде аккомадацияның ерекшеліктері

3.Пресбиопия-түсінік,этиопатогенез,клиника,емі

4.Аккомадацияның тұйілуі-этиологиясы,клиникасы,емі,алдын алу

5. Аккомадацияның салдылығы -этиологиясы,клиникасы,емі,алдын алу

6.Астенопия-этиологиясы,клиникасы,емі, алдын алу .

Дәріс

Тақрыбы: Көз қимылдатқыш аппаратының аурулары.

Оқу мақсаты: Бипопулярлы, стероскопиялық, тееңді, пішінді көру және олардың бұзылу түрлері туралы түсінік беру. Ықпалды қылилықтың клиникалық белгілері, этимологиясы және емнің соңғы тәсілдері.

Сабақты өткізу тәсілі және откізу орыны: Аудиторияда топпен теориялық сабақ.

Көрнекті құралдар: плакттар, слайдтар, диапозитивтер, фотосуреттер, көру аймағын бөлушілер, айналы стериоскоп, оқуға арналған тор, 2 қалам. Кестелер: көру анализаторы

Бинокулярлы көру – бұл көру анализаторының күрделі қызметі; оның арқасында адам қоршаған ортаны екі көзбен көру мүмкіншілігін алады. Бұл – екі көздің тор қабықтарынан екі бейнені бір көру образына біріктіру. Кеңестікті көрудің 3 түрі бар: Стероскопиялық, пішінді, терең стериоскопиялық көру – галоскопия, яғни көру аймақтарын бөлу жағдайларында көру бейнесін салыстырмалы тереңдік орналасуын жүзеге асырады. Ол Бинокулярлы көруге тән. Стероскопиялық көру мысалы – контонэ тәжребиесі: Егер бір көздің алдына түтік, екінші көздің алдына алақан қойса, екі көзбен қарағанда алақан ортасында «тесік» көресіз. Көру қаблетін көру аймағын бөлу, яғни гипоскопия жағдайында ғана емес, «еркін гипоскопия» жағдайында алуға болады.

Егер көзден 2-3 метрде орналасқан қан күнтеге көз тіккенде, көз денгейінде көзден 15-20 см қашықтықта екі үлкен бас бармақтардың ұштасып түйістіріп орналастырса, саусақ кесіндісін көруге болады.

Гипоскопия кеңінен Бинокулярлы оптикалық приболар жасау саласында кеңінен қолданылады. Офтальмологияда оны биполюларлы көруді анықтауда және қылилықты емдеуде қолданады. Ол үшін қажетті аппараттар : синоптофор, көру аймағын бөлушілер, айналы стериоскоп және т.б.

Формалық, пластикалық көру затының денелігі монокулярлы және бинокулярлы көруде сезімін береді.

Терең көру бинокулярлы көруге тән. Оның арқасында адам кеңестікті бос қозғалып, заттардың кеңестікте өзара орналасуын анықтайды. Терең көрудің мысалы – Кольф тәсілі. Вертикальды орналасқан біздің ұшын зерттелуші екінші бізді тигізу керек

бинокулярлы көруі бар адам бізден тигізеді, ал монокулярлы көруі бар адам тигізе алмайды. Яғни жоғары айтылғандарды қортындылайтын болсақ, кеңестікті көру біздің сана сезімімізді сыртқы ортамен байланыстырады және оған формалық, бинокулярлы, стериоскопиялық, бинокулярлы көру жатады.

2. Бинокулярлы көрудің дамуы

Жаңа түған нәрестеде көру анализатролары әлі жетілмеген. Нәресте алдыдағы көз тікпейді, көздері үнемі мақсатсыз қозғалыста. Кенеттен көзге көп жарық бағыттасақ, балада рефлекторлы түрде қорғаныс рефлексі пайда болады.

Жоғарғы қызғыш бұлшық ет жоғарғы және ішкі тура бұлшық еттер арасында сіңірлі сақинаның қырынан басталады. Келесіде блкқа қарай бағытталады. Блок көз ұясының жоғарғы ішкі қырында орналасады. Блокқа жетпей бұлшық ет сіңірге айналады. Келесіде блок арқылы артқы және сыртқа қарай бұрылып лимбтен 18 мм қашықтықта жоғары тура бұлшық еттің астынан экватор артында склераға бекінеді. Бекін сызығы вертикальды меридианға қатысты 40 градус бұрысы құрайды.

Төменгі қиғаш бұлшық ет көз ұясының төменгі ішкі қырынан басталып, артқа қарай өтеді. Ол көз ұясының қабырғасы мен төменгі тура бұлшық ет арасына өтіп склераға экватордың астында сыртқы тура бұлшық ет астында склераға бекінеді. Жоғарғы және тура бұлшық еттер бастың төмен, жоғары және сыртқа қарай бұрылуын қамтамасыз етеді. Ендеше көзді жоғарғы тура бұлшық ет көзді жоғары көтереді, ал төменгі тура бұлшық ет көзді төмен түсіреді. Абдукторлар – сыртқы тура және екі қиғаш бұлшық ет, аддукторлар – ішкі және екі тура бұлшық еттер. Көзді қызғылтатын бұлшық еттердің невтену көз қимылдатқыш нервпен (барлық тура бұлшық еттер, тек сыртқы және тура бұлшық еттерден басқа), блокты нервпен(жоғарғы қиғаш бұлшық ет) және әкетуші нервпен (сыртқы тура бұлшық ет) нервтенеді.

3. Екі көз ашық болғандағының көру түрі.

Екі көзбен көрудің үш түрін ажыратады: бинокулырлы, монокулярлы, бір уақытты.

Көру қызметі барысында бұл көру түрлері өзара алмасып отырады. Монокулярлы көру офтольмологияда, микроскоппен қарағанда қолданылады, бір көзді бір көз нейтралдау нәтежиесінде. Бір уақытты көрудің оқ атқанда, яғни екі ашық көзде бір көзбен нысананы көздегенде.

4. Бинокулярлы стериоскопиялық және терең көруді адам өмірінде және ембекке маңыздылығы.

Оның маңыздылығы – монокулярлы көрумен салыстырғанда заттарға дейінгі қашықтықты, заттардың рефлексын, кеңестіктің тереңділігін анықтауға мүмкіндік береді. Бұндай көру түрі міндетті түрде ұшқыштарда, тепловоз жүргізушілерінде, жүргізушілерде әсіресе көзге жақын қашықтықта жұмыс істегенде (көзден 25-30 мм) маңызды да және қажетті. Бинокулярлы көру бұзылса, монокулярлы көруі бар адамдар тереңдікті 100 рез баяу бағалайды.

5. Бинокулярлы көрудің бұзылуы.

Бинокулярлы көрудің бұзылуы қылилықта болады. Қылилықтың 3 түрі бар:

1. жасырын;

2. Жалған;

3. Айқын.

1. Жалған қылилықта гамма бұрышы үлкен, яғни көрудің оптикалық осі мен көру осі арасындағы бұрыш. Айқын қылилықпен салыстырғанда бинокулярлы көруі сақталған. Бұндай қылилық емді қажет етпейді.

2. Жасырын қылилықта немесе гетерофорияда көздің бұлшық еттерінің тепетендігі ортофория. Көру актісінен әрбір көзді жеке шығарғанда (көзді жапқанда) бұлшық еттердің тепе-теңдігі сақталады, яғни көздер қозғалмайды. Жасырын қылилықта( гетерофорияда) екі көзі ашық болғанда, қылилық жоқ, бинокулярлы көру сақталған. Егер бір көзді жапсақ, сол жапқан көз көз тігу нүктесінен ауықтқиды. Көзді ашқанда көз кері қозғалыс жасайды. Жасырын қылилықта астенопиялық шағымдар, әсіресе көру жұмыстарында ( баста ауырсыну, самайдың шағыуы, көздің талуы). Бұндай жағдайда амитропияны түзету, ортоптикалық жаттығулар жасау керек. Сирек жағдайда операция жасалады.

6. Қылилықтың социальды мағнасы.

Қылилық косметикалық қана ақау емес, көру анализаторының қызметінің бұзылуы және мамандық таңдауда шектеулік тудырады. Қылилығы бар науқастың кеңестікке бейімделудігі болатын қателіктер өндірісте, тұрмыста кедергілер тудырады.

Қылилық балалар мен ересектердің психикасына теріс әсерін тигізеді. Бұл социалды мәселе. Бүкіл жер жүзінде 120 млн жуық адам қылилықтан зардап шегеді, ТЕС-гінде мектеп жасына дейінгі балалардың 1,5-3,5%, яғни 1 млн балада қылилық бар.

7. Ықпалды және паралитикалық қылилық.

Қылилықтың екі түрі ажыратылады: ықпалды және паралитикалық.

Ықпалды қылилықтың белгілері:

1. көз алмасының қозғалысы сақталған

2. біріншілік қылилық бұрышы екіншілікке тең

3. диплопия жоқ

Паралитикалық қылилықтың белгілері:

1. көз алмасының қозғалысы салды болған бұлшық ет бағытында шектелген немесе толық жоқ.

2. Біріншілік ауытқу бұрышы екіншіліктен кіші, екіншілік бұрышы әрқашан біріншіліктен үлкен.

3. Диплопия

4. Тортиколлис – көз алмасының қозғалысы шектелгеннендіктен басын бір қалыпта ұстауы

Қылилықтың пайда болу теориялары:

1. Грефенің бұлшықты теориясы. Бұл теорияға сай көз қимылдатқыш бұлшық еттердің күшінің теңдігі. Қазір барлық өзгерістер тұсында парездік компонентке көңіл бөлінеді.

2. Алкомадациялық – бұл теорияға сай алкомодация мен конвергенция бұзылады. Бұл теорияның тәжребиелік мәні – қылилықты емдеуге оптикалық түзетулерге үлкен мән беріледі.

3. Фузионды теория (1905ж). Бұл теорияға сай қылилықтың себебі, фузияның, яғни ретинальды бецнелерінің қосылуының бұзылуы.Бірақ бұл ем нәтежие бермеді.

4. Париноның функциональды теориясы. Бұл теория алкомодациялық және дизиондық теорияларды біріктіреді. Яғни, қылилықты емдеу оптикалық түзетулер мен фузионы дамыту, яғни оптикалық жаттығулар.

Советтер Одағында ортоптикалық емнің ірге тасын қалағандар: Л.И.Сергиевский, Е.М.Фишер, Е.М.Белостоцкий, Э.С.Аветисов, Н.И.Пильман және т.б. Ортоптикалық ем науқастардың 1/3 бөлігінде ғана тиімді емделеді. Қалған балалар оперативті жолмен емделеді. Бұл жәй қылилықтың себебтерінің алуан екендігін дәлелдейді: рефракциялық аномалиясы, фузионның бұзылуы, көрудің бұзылуы және көз қимылдатқыш апаратының аномалиясы. Яғни қылилықты емдегенде қазір кешенді плепто-ортопто-хирургиялық ем жүргізу керек.

Қылилықтың себебі ретінде босану барысындағы жарақаттар, менингиттер, іштен туа пайда болған нервті-психикалық факторлар кездеседі.

Соңғы 20 жылда қылилықтың дамуында тұқымқуалаушылыққа жеке орын беріледі. Екі тұқым қуалайтын факторлар бар - эктодерма мен мезодерманың ақаулары, яғни көз қимылдатқыш аппаратының аномалиясы. Басқа авторлардың пікірі бойынша тұқымқуалайтан фактор ретінде фузияның, рефлекцияның аномалиялары саналады.

Яғни айтығандардың бәрін қортындылай келе қылилықтың этнологиясы алуан түрлі деуге болады. Қазіргі күнде қылилықтың тұқым қуалайтындығы туралы біржақты пікір жоқ. 1724 науқасқа қылилыққа талдама жасалды, 70 жұп егіздерде көру қызметі анықталады. Келесі нәтежиелер алынады: көруді қорғау кабинетіне қылилығы бар балалаар қаралуына бойынша 2 орын алады, 25,6 % құрайды; 1000 балаға қылилықтың тарауы 46% құрайды, яғни әрбір 4ші балада қылилық бар.

Қылилығы бар балардың туыстарында (41,4%) дизфузияның бұзылуы, бинокулярлы көрудің бұзылуы (12,2%) , рефракцияның аномалиясы (21,5%), амблиопия (14,4 %) кездеседі. Қылилығы бар науқастарда көздің ішінен түған көз аурулары анықталады; катаракталар (1,3%), тор қабықтың0аурулары ( 19,7%) , патологиялық ақаулар.

Қылилық гендер кешендерімен қамтамасыз етілгендіктен, тұқым қуалау полигенді. Онымен бірге қылилық плейотропияның (яғни бірген көптеген патологиялық белгілерінің дамуындағы) салдары болуы мүмкн. Мысалы қылилық, тор қабықтың іштен туған аурулары, микроцефалия, Дауна ауруы, невологиялық-психологиялық дамуды кідіруін және т.б. түрлі жүйелі ауруларды тудырады.

Бірақ, қылилық сыртқы ортаның зиянды әсеріненде болуы мүмкін. Мысалы: ОНЖ, көру анализаторының қабыну аурулары, инфекциялық ауруларда улану, вирусты ауруларда, жарақаттарда және т.б.

1. Қылилықтың жіктелуі:

Е.М.Белостоцкий класификациясана сай қылилық анкомадациялық, жартылай анкомадациялық, анкомадациялық емес болып бөлінеді.

1. Анкомадациялық қылилық анкомадация мен конверциялық өзара қатпалының бұзылуымен қамтамасыз етіледі. Гиперметропиялық рефракциясы бар балаларда байқалады, анкомадациялық шамадан түс зорығуына байланысты. Бұндай қылилық атропиннің әсерінен және үнемі көз әйнегін киуімен жойылады, оперативті ем қажет емес. Дер кезінде көз әйнегін тағайындап, мүмкін амблиопияны емдеу маңызды. Қылилықтың бұл түрі қыли балалардың 1/3 бөлігіндекездеседі.

2. Жартылай анкомадациялық қылилық – көз әнегін кигенде қылилық бұрышы кішрейеді. Рефракцияның аномалиясы көз қимылдатқыш аппаратының аномалиясымен қасарланып келеді.

3. Алкомадациялық қылилықта атропин тамызып, көз әйнегін кигенде қылилық бұрышы өзгермейді. Бұл қылилықтың түрі көз қимылдатқыш бұлшық еттердің салдылық жағдайына байланысты және жиі пайда болады. Сонымен бірге вертикальды компонент бар.

Ықпалды қылилық тұрақты және тұрақсыз, альтернациялық және моноротеральды болып бөлінеді.

Альтернациялық қылилық кезекті екі көздің көз тігу нүктесінен ауытқуы, ал монолотеральды қылилық үнемі бір көздің қылилануы.

2. Амблиопия

Қылилықта қыли көздің немесе екі көздің көру өткірлігі оптикалық орталар мен тор қабық жағынан көрінерлік өзгеріссіз төмен болады. Бір жақты амблиопия жиі монолотеральды қылилықта болады.

Э.С.Автисов көру өткірлігінің төмендеу дәрежесіне байланысты амблиопияны өте жоғары ( көру өткірлігі 0,4тен төмен), жоғары (0,05-0,1), орташа (0,2-0,3) әлсіз (0,4-0,6) ден бөледі.

Қылилықтың емі:

1. Амметропияны оптикалық түзету. Үйлесімді қылилықта және гиперметропиясы бар болса, көз әйнегі неғұрым ерте тағайындалады. Егер қылилық іштен туған пайда болса немесе өмірдің бірінші жылында пайда болса, көз әйнегі бірден тағайындалады.

2. Амблиопияны емдеу (плеоптика): амблиопияны емдееге көз әйнегін кигеннен кейін 2-3 жұмадан кейін кіріседі . Амблиопияны емдеудің кешенді тәсілдері бар; оның өздігінен және қосымша амалдары бар.

3. Өздік (негізгі) тәсілдеріне жататындар: тура окклюзия ( көру актісінен жақсы көретін көзді алу), кері бейне қолдану мен тор қабықтың орталық шұңқырын жарықпен шектеулі жарақаттандыру.

4. Қосымша тәсілдерге тор қабықты жабықпен тітіркендіру. Гайдингер феноминін қолданумен жаттығулар және т.б.

Ортоптикалық жаттығулар.

Ортоптикалық жаттығулардың мақсаттары:

1. Гаплоскопия жағдайында монокулярлы көрудің орынына біруақытты көруді алу және бинокулярлы көруді қалпына келтіру. Жаттығулар синоптофорада жүогізіледі. Көз алмалары орталық орналасқанда жаттығулар хейроскопта және айнамен стереоскопта жүргізіледі.

2. Синоптофорда немесе айналы стериоскопта фузионы дамыту.

3. Бинокулярлы қосылуды және оптомоторлы фузияны қалпына келтіру (табиғи жағдайда ортоптикалық жаттығулар оерацияның төменгі көмеімен) Егер бұл емнен нәтежие болмаса, жаттығулар призмялық аппараттарда жүргізеді. Бинокулярлы көруді бекіту үшін стериоскопиялық жаттығулар, тормен мәтін оқу қолданылады.

4. Көз бұлшық етттеріне операция жасау.

Ықпалды қылилықты хирургиялық емдеу алдында ұзақ консервативті (даярлау) ем қажет. Операция 4-6 жаста жасалады, яғни мектеп алдында.

Қазір бұлшық еттер көз алмасымен байланысып үзбейтін операциялар қолданылады. Операцияның мақсаты – бұлшық еттерді әлсірету немесе нығайту.

Дәріс