36. Дирек-костинг әдісі

Соңғы жылдары идустриалды дамығн елдердің өнеркәсібінде директ- костинг деп аталатын өндіріске кеткен шығындарды есепке алу жүйесі кең тараған. Есептің бұл жүесінде өндіріс шығындарының есебі тұрақты, айнымалы,өндіріс көлеміне пропорционалды өндіретін шығындар  болып бөлінеді. Өнімнің өзіндік құнына тек айнымалы шығындар енгізіледі. Тұрақты шығындар жеке шоттарда жинақталып, қаржылық нәтижелі шоттарымен тікелей жабылады.

Директ- костинг жүесін пайдалану идеясы біз үшін жаңалық емес. 30-жылдардыңбасында көптеген отандық кәсіпорындар өндірілетін бұйымдарға  кететің шығындарды тек жұмсалатын материалдар, еңбек ақы төлеу және басқа тікелей шығыстар бойынша есепке алатын ; үстеме шығындар сол бұйымдарды өткізуден түскен табыстардың азаюына есептен шығарылатын.

Шығындарды өндіріске толық жатқызу жүйесі мен директ –котинг жүесі арасындағы негізгі айырмашылық мынау : бұл жүйеде өнімнің өзіндік құны ауыспалы шығыстар бойынша анықталады. Мұндай есептеу жүйесі тұрақты шығындардың осы есептік кезеңде  дайын өнім қорымен ара қатынаста болмауына , аяқталмаған өндіріс көлемінде белгіленбеуне әкеліп соғады. шығындарды тарату тәртібі үлгісінде көрсетілгендей, директ – костинг жүйесіндегі кірістік есеп екі көрсеткіштен тұрады:

Өткізуден түскен  — Ауыспалы    =           Жалпы (маржиналдық)

табыс                     шығындар               кіріс

Жалпы                 -   Тұрақты шығындар  =   Таза кіріс

(маржиналдық)

кіріс

Сонымен, директ-костинг жүйесінің негізі стандарт – кост жүйесінде жасалған , бірақ үстеме шығыстардың ауыспалы және тұрақты болып бөлінуіне байланысты соңғы шығыстар өткізуден түскен табыстан шығарылып тасталады, демек, өнімнің өзіндік құнын қалыптастыруға қатыспайды.

Директ – костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызады: үстеме шығыстарды ауыспалы және тұрақты шығысқа дәлме- дәл етіп бөлу қиын; өзіндік баға шығару және баға қалыптастыру үшін өнімнің  толық өзіндік құнын ешбір жүйесіз белгілеуге тура келеді. Сөйте тұра, шығындардың тұрақты және ауыспалы болып бөлінуі есеп жүргізудің бақылау және талдау мүмкіншіліктерін күшейтеді, өнімнің барлық түрінен түскен жалпы (маржиналдық) кірісті жылдам анықтап, осы орайда оңтайлы шешім қабылдауға мүмкіндік туғызады.

Стандартты "директ-костинг" — кəсіпорынның түпкілікті

мақсатына таза пайда алуға жету жүйесі деп түсініп, оның ар-

тықшылықтарына тоқталсақ:

— өзіндік кұнды жарым-жартылай калькуляциялаудың қара-

пайымдылығы мен объектілігі, өйткені тұрақты шығынды шарт-

ты түрде бөлудің қажеттілігі болмай қалады;

— өзіндік кұнды əр түрлі кезеңдердің өзгермелі шығындары,

абсолютті жəне салыстырмалы маржа бойынша салыстыру мүм-

кіндігі;

— шығаруды ұлғайту үшін тиімділігі жоғары өнімді анықтау;

— өзгермелі шығыстарды, өткізу бағаларын жəне дайын

өнім кұрылымын өзгерту нəтижесінде пайда өзгерісін бақылау

мүмкіндігі;

— тұрақты шығыстардың шамасын жедел бақылау үшін

жағдайлар жасау, өйткені толық өзіндік құн есебінде қосымша

шығыстардың бөлінбеген сомасының бөлігі бір кезеңнен екін-

шісіне көшеді, сондықтан бақылау нашарлайды;

— есептің талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейту, өйткені

есеп пен талдаудың байланысты бірігу процесі жүреді;

— "директ-костинг" жүйесі принциптерін басқару есебінің

басқа жүйелерімен үйлестіре қолдану.