- •1.Гидрофизика пәні және оның мақсаты
- •2. Гидрофизиканың дамуының қысқаша тарихы. Гидрофизиканың басқа аралас пәндермен байланыстылығы
- •3. Судың физикалық қасиеттері, құрылымының ерекшеліктері
- •4. Судың аномальдік қасиеттері
- •5. Судың бір күйден екінші күйге ауысу диаграммасы
- •6. Қардың сулық қасиеттері. Қар, мұз альбедосы
- •7. Мұздың физикалық және механикалық қасиеттері
- •8. Қардың физикалық қасиеттері
- •9. Судың араласу түрлері: конвективтік және динамикалық араласу
- •10. Су қоймаларындағы ағын және циркуляция
- •11. Су толқындары, олардың түрлері. Су толқының негізгі параметрлері, анықтау жолдары
- •12. Су объектілеріндегі су массалары. Су массаларының тұрақтылығы және типтері
- •13. Конвективтік жылу алмасу. Ньютон заңы
- •14. Жылу қозғалысының негізгі заңдары. Жылу қозғалысының жылу өткізгіштік жолмен атқарылуы
- •15. Күн радиациясының суға енуі және жұтылуы, Ламберт формуласы
- •16. Температуралық аймақ, температура градиенты, Фурье заңы
- •17. Өзендер мен көлдердегі су температурасының жылдық өзгерісі
- •18. Су қоймасының жылу балансы теңдеуі, құрамдас бөліктері
- •19. Көлдердегі жылу қорын есептеу. Ф.Форель, Хальбфасс, с.Д. Муравейский әдістері.
- •20. Су температурасының маусымдық өзгерісі. Көктемгі жылыну, жаздық қызу, күзгі салқындау және қыстық салқындау кезеңдері
- •21. Су бетіне түсетін жиынтық күн радиациясын есептеу. Су бетінің сәулеленуі (излучение). Стефан-Больцман заңы.
- •22. Жылу балансы теңдеуін құрайтын негізгі элементтерінің атқаратын рөлі және оларды есептеу әдістері. Су қоймасының жылу балансы теңдеуі
- •23. Буланудың физикалық мәні. Су бетінен буланудың негізгі факторлары. Су бетінен булануды бақылау жүргізу. Су әоймасы бетiнен булануды есептеу
- •1. Жалпы мәліметтер
- •24. Су бетіне түсетін жиынтық күн радиациясы, Савинов-Онгстрем, Кузьмин формулалары.
- •25. Аспаптар арқылы бақылау жүргізілмеген жағдайда су бетінен булануды есептеу әдістері
- •26. Булануды есептеудегі су балансы (теңдестігі) әдісі
- •27. Булануды есептеудегі жылу балансы (теңдестігі) әдісі
- •28. Булануды есептеудегі эмпирикалық формулалар
- •29. Булануды есептеудегі турбуленттік диффузия әдісі
- •30. Су объектілерінің салқындауы және мұздануы. Мұз қабатының пайда болу типтері
- •31. Мұз жамылғысының пайда болу жағдайлары, олардың типтері. Мұз бетінен булану және оларды есептеу әдістері
- •32. Мұз қалыңдығының өсу шарттары және мұз қалыңдығының өсуін есептеу әдістері
- •33. Су нысандарының мұз қату кезеңіндегі мұздық-термикалық режимі
- •34. Су қоймаларындағы судың араласу шарттары
- •35. Қар қабатындағы физикалық процесстер: режеляция, рекристаллизация, возгонка, сублимация
- •36. Конвекция және булану арқылы жылу алмасуды анықтайтын негізгі формулалар
- •38. Ағындының гидродинамикалық жылынуы. Су қоймасындағы жылу қорының өзгеруі
- •39. Су түбімен жылу алмасу.
- •40. Су массаларының тұрақтылығы және типтері
10. Су қоймаларындағы ағын және циркуляция
Су қоймаларында көбінесе судың қозғалысы сыртқы күштің әсер етуінен (ағысы) орнайды. Ағыс сипатын және оның пайда болу шарттарын зерттеу су қоймаларынан су алу және басқа гидротехникалық ғимараттарды жобалауда, өнеркәсіптік ақаба суларды жіберу сұрақтарын шешуде т.б. қажет болып табылады.
Көлдердегі ағыс пайда болу себептеріне байланысты гравитациялық және фрикциялық болып бөлінеді. Егер ағысты тудырған күш әрекеті тоқтағаннан кейін су ағысы сол бағытта бірқатар уақыт бойы инерция бойынша қозғалыста болатын болса, онда мұндай ағысты қалдық немесе инерциялық ағыс деп атайды.
Гравитациялық ағыс. Гравитациялық ағыс ауырлық күшінің горизонталь бағыттағы бөлігі (гидростатикалық қысымның горизонтальдік градиентінің күші деп аталатын) әсерінен пайда болады, сондықтан гравитациялық ағысты әдетте градиенттік ағыс деп атайды.
Градиенттік ағыстың пайда болуын туғызатын жағдайларға су қоймасының бір бөлігіне келіп құятын саланы, су қоймасы бетіне жауатын жауын-шашынды, атмосфералық қысымның өзгеруін, судың толысуын және т.б. жатқызуға болады. Градиенттік ағыс пайда болу себебіне байланысты ағындылық (стоковые течения), ақпалық (сточные течения) және тығыздықтық болып ажыратылады.
Ағындылық ағыс. Ағындылық ағыс су қоймасындағы судың көлемі өзгергенде (су жинау алабынан келіп түсетін сулар, көлден ағып шығатын өзен, су қоймасының бір бөлігіне мол жауған жауын-шашын) пайда болады.
Ағындылық ағыстың жылдамдығы әдетте өте төмен, әрі тұрақты болып келмейді.
Ақпалық ағыстар. Ақпалық ағыстар көл суының массасы өзгеріссіз қалған жағдайда судың көлдің бір бөлігінен екінші бөлігіне қозғалуы нәтижесінде пайда болады.
Тығыздықтық ағыс. Тығыздықтық ағыс әр түрлі тығыздықтағы су массаларының қозғалысы нәтижесінде туындайды. Тығыздықтық ағысты туғызатын себептерге келесілер жатады:
- көл қабатының біркелкі жылынбауы;
- минералдануы әр түрлі сулардың қосылуы, әдетте өзендердің сағалық учаскелерінде байқалады;
- өзендердің жоғары минералданған су қоймаларына құюы;
- лайлығы әр түрлі сулардың қосылуы;
- су қоймаларына температурасы жоғары өнеркәсіптік ақаба сулардың құюы және т.б.
Фрикциялық ағыс. Фрикциялық ағыс тығыздығы әр түрлі су қабаттарының арасындағы үйкеліс күшінен туады (көбінесе желдің судың беткі қабатына тигізетін әсерінен). Желдің су бетіне үйкелісі және оның артқы жағынан қысым тудыруы желдік (дрейфтік) ағысты және су бетінде толқынның пайда болуынан су бөліктерінің күрделі траектория бойымен қозғалысын тудырады.
Желдің ұзақ уақыт әрекетінен пайда болған ағыс су қоймасындағы судың көп бөлігінің араласуын, су массасының теңелуін (равновесие) және желдік циркуляцияның дамуын орнатады.
Жоғарыда ағыстың пайда болуын анықтайтын негізгі факторлар қарастырылды. Олармен қатар ағыстың пайда болуына тұрақты күштер әсер етеді. Оларға ішкі үйкеліс күші, инерция, Кариолис және центрден тепкіш күштер жатады.