2.7 Алаңдарды скреперлермен тегістеу

Скрепер жер қазып-таситын машина ретінде келесі операцияларды орындай алады: шөмішті қатар толтырып топырақты қабаттап өңдеу, алынған топырақты тасу және берілген қалыңдықпен қабаттап төсеу.

Скрепер тегістеу жумыстарында кең қолданылады. Оларды тімді пайдалану топырақты тасымалдау қашықтығына байланысты.

Скреперлермен алаңды тегістегенде топырақ өңдеуге келесі үлгілер қолданылады: жүйелі, аралық тіліммен және шахматқырлы өтістер.

Ең тиімді өңдеу аралық тіліммен және шахматқырлы өтістер болады. Жүйелі өтіспен өңдеу топырақты жақ белдік түрінде жоғалтудан ұтымды емес.

Тығыз топырақтарды (III—IV категориялық) өңдегенде скрепер шөмішін толтыру жағдайын жақсарту үшін алдын ала қопсыту қолданылады.

Өзі жүретін скреперлер топырақты тек итергіш-трактор көмегімен алады. Итергіш-тракторларды сонымен қатар тіркемелі скреперлер топпен істегенде колданған тиімді.

Скреперлердің алаңды өңдегенде ең тиімді жүріс үлгілері: элипстік, «сегіздік» және шиыршықты.

Скрепердің өнімділігі «сегіздік» және шиыршықты жүрісте элипстік үлгіден неғұрлым жоғары.

Элипстік үлгімен скреперлер жұмыс істейді, егерде толық тілу жолдың ұзындығы шөміш толтыру аралықтан артық болса және егер тілу қалыңдығы скрепердің тілу тереңдігінен асып кетсе. Бүл жағдайда скрепер тұйық қисықпен жүреді және бір ізбен бірнше рет өтеді.

Скрепер шиышықы үлгімен жүргенде топырақты бірден ойманың барлық ені бойынша тіледі және тілу жүйелі яруспен жүргізілгенде.

Нөлдік сызық бойы едәуір созылыңқы алаңдарда «сегіздік» үлгісін қолданған тиімді.

2.8 Алаңдарды бульдозерлермен тегістеу

Топырақты бульдозерлермен өңдеу процесі негізгі үш операциядан тұрады: толтыру, тасымалдау және топырақты төсеу. Ең үлкен тиімділік топырақты келесі қашықтықтарға ауыстырғанда болады: ДТ-54, ДТ-75 тракторлардағы бульдозерлерге—30—50м; ДТ-75 және Т-ІОО тракторлардағы 50—70 м; Т-130 жэне Т-180 тракторларына 100 м дейін және ДЭТ-250 тракторлардагы 150 м демін.

Ауыстыру кашыктығы 40 м дейін келемі 3 мьш м³ жер жұ-мыстарып орындау үшіп ДТ-54, Т-75 және Т-100 тракторларда-гы бульдозерлерді пайдалануға үсынылады; көлечі 3—50 мың м³ жәіте ауыстыру қашықтығы Т-70 м дейін — Т-100, Т-130 жәнс Т-180 тракторлардагы. Жер жүмыс келсмі 50 мьм; м³-ден жсна-ры жәт-Іе ауыстыру қашықтығы 100 м дейін жэис одаи да артық Т-130, Т-180 жоне ДЭТ-250 тракторлардағы.

Алаңды бульдозерлермен тегістеу көбінесе екі тәсілімен орындалады: ормен және қабатпен.

Ор тәсілімен өңдеу қашықтығы 50 м дейін ауыстырғанда топырақтың жоғалтуын азайту үшін колданады. Тереңдігі 0,4— 0,6 м қа қатар тілім-орларды бір ізбен бірнеше өту арқылы жасайды. Ор енін бульдозер күрегінің еніне тең алады, ал олар арасында қалдырылган мойындар ені—байланысты топырақтарда — 0,6 м. Мойындар әр орды өткеннен кейін өңделеді.

Ауыстыру қашықтығы 50 м ден көп болса әр 25—30 м ден кеиін аралық үймек жасалады, олар сонан соң екі немесе үш парланған бульдозерлермен ауыстырылады.

Топырақты қабат үлгісімен өндеу қатар тілімдермен жасалады және де ар алдыңғы тілім келесімен 0,3—0,5 м асыра жабылып отырады.