Авылда дини тормыш.

Бәләбәй өязе Килем авылыннан Тәфтиләзев исемле бояр Кәзкәй авылына килеп бурычлы крестьяннарны сатып алып, алар өчен авылның югары очында мәчет салдыра. Алар гыйбадәт кылу өчен шул мәчеткә йөрергә тиеш булганнар. Шулай ук югары очка бояр мәдрәсә дә салдыра. Анда крестьяннарның малайлары укырга йөргәннәр. Бояр хәлфә итеп Уфадан үз шәкертләрен китергән. Анда малайларга дин сабагы укытканнар, кызлар абыстай янына йөргәннәр. Кызлар абыстай өенә укырга килгәндә җомга көннәрне хәер – сәдака өчен акча, себерке, киптерелгән чыра алып килгәннәр, абыстайның өйдәге эшләрен дә эшләгәннәр. Авылның түбән очында тагын бер мәчет була. Анда бояр крестьяннары булмаган кешеләр йөри.

Октябрь революциясеннән соң авыл ике мәхәлләдән тора. Авылның югары очтагы мәчетендә Харрас мулла, түбән очтагысында Минһаҗ мулла мәчет картларына җитәкчелек итә. Мулла һәм мөәзиннәр мәчеткә йөрмәгән кешеләрне һәрвакыт эзәрлекләп тоганнар. Авылдагы мәдрәсәдә ир балалар гына укыган, авылда укый- яза белүчеләр бик аз булган.

1933 елда Кәзкәй авылында ике мәчетнең дә манарасын читтән килгән Иван исемле урыс кешесе кисеп төшерә. Аңа бу эштә Мофаздал исемле кеше булыша. Урыска бу эше өчен күп итеп ситсы бирәләр. Мәчет манарасы җиргә килеп төшкәч, җыелган халык “ аһ” итеп ыңгырашып куя, хатын – кызлар елашалар, бу көн авыл халкы өчен ахырзаманның бер көне булып тоела. Түбән урам мәчетен башта балалар яслесе итеп файдаланалар. 1935 елда авылның ике мәчетен бер итеп күчереп салалар. Аны избач ( уку йорты) дип атыйлар.

Торгынлык елларыннан соң, дингә ирек ачылгач, Кәзкәй авылында авыл аксакаллары һәм дингә ышанучыларның сорауларын искә алып, 1994 елның 10 октябрендә дини оешма( мәхәллә) төзелә. Мәхәллә советы 10 кешедән тора. Рәисе Сәетов М., имамы Заманов М., мөәзине Рәхимов Үзбәк, ревизия рәисе Батталов Зиннур, хисапчысы Фәрдиев Рәсимнәр тора. Татарстан Диния нәзарәтендә Кәзкәй авылы мәхәлләсе 442 саны белән теркәлә. Кәзкәй авылында мәчет төзү нияте 1996 елның 23 февралендә булып үткән Рамазан гаетендә, ветераннар советы җыелышында, 5 мартта хуҗалыкның идарә утырышында карап үтелә. Бу изге гамәл хуҗалыкта рәис булып Нурлыев Ринат торган вакытта башланып китә. 1996 елның 28 апрелендә Корбан гаете көнне нигез ташы салына. Шушы елның җәендә стена өлеше төзелеп бетә. 1997 елның 18 апрелендә мәчеткә манара утыртыла. Манараны тимер торбадан Актаныштан эретеп ябыштыручы Гыйниятов Рамис бер ай дәвамында эшли. Ярдәмчеләр Гарипов Әмирхан, Фәрдиев Рәсимнәр. Манараның формасы 6 кырлы, озынлыгы 15 метр. Шул ук елның җәендә Актаныштан Минаев Рузил бригадасы мәчетнең түбәсен ак калай белән төреп япты, укытучы Хәйбуллин Хәлил манараның азан әйтү өлешләрен, миграбның тышкы өлешен такта белән бизәкләп эшли. 1998 елның июнь аенда манарага ай куела, мәчетнең эше беткәч, мәдәният йортында эшләүче кызлар мәчетнең эчен җыештырып, юып чыгаралар. 1998 елның 5 июлендә Мәүлид бәйрәме, якшәмбе көнне мәчет ачу тантанасы була. Мәчет ачу тантанасына бик күп кунаклар: мөфти Госман хәзрәт Исхакый, авыл халкы катнаша. Мәчет бинасының озынлыгы 12 м, аның фарыз залы 9 м, гомуми файдалану өлеше 72 м кв. тәшкил итә, мәчет газ белән җылытыла. Ихатасы 15 сотый, мәчет бинасын әйләндереп 1997 елда 100 төп кызыл миләш агачы утыртыла, ихата

-17-

тимер сетка белән әйләндереп алынган. Кәзкәй авылы мәчетен төзүдә үз тырышлыгы белән башлап йөрүчеләр авыл аксакалы Заманов Мәүләви, бригадир булып эшләгән Фәрдиев Рәсим, “ Сөн” хуҗалыгы рәисе Төхбәтуллин Хәнисләр. Мәчетне төзүдә оешмалардан-Азнакайнефть идарәсе, Актаныш ГОССТРАХы җитәкчесе Латыйпов Рафис, Актанышнефтепродукт-Нурлыев Р.Р., эшмәкәрләр Мусабиров Алмаз, Халирахманов Мансур, язучы Әмирханов Марат һәм авыл кешеләре. 1998 елдан авыл мәчетендә имам –хатип булып 1967 елда туган Фәрдиев Рәсим Рәсүл улы тора. Ул читтән торып “ Мөхәммәдия” мәдрәсәсен тәмамлый. 2001-2002 елларда мәктәп укучылары белән мәчеттә башлангыч дин нигезләрен өйрәтү буенча укулар оештырыла. Җомга намазларына мәчеткә 5-6 кеше катнаша, гает бәйрәмнәрендә Тыңламас һәм Кәзкәй авылларыннан мәчеткә җыйналалар.

-18-