Халык хуҗалыгын торгызу чоры.

Совет халкы тыныч тормышка- социализмны ныгыту һәм үстерү эшенә керешә. Сугыштан соң халык азык-төлеккә, көнкүреш товарларына мохтаҗлык кичерә. Кәзкәй авылы буенча авыл хуҗалыгы продукциясенең тулай җыемы 1945 елда 1940 ел белән чагыштырганда 40% ка ким. Сугыштан соң авыл советы председательләре булып Фәйзуллин, Шагалиев Шәриф, Мәгъфурҗанов Галим, Ибраһимов Мехамматнур, Имамов Хатиплар эшли. Колхоз җитәкчеләре Шәмсетдинов Самат, Касимов Бәкер, Галиев Гали, ферма мөдирләре булып Гомәров Әбүзәр, Касимов Бәкер, Корбанов Миркасим, кырчылык бригардирлары булып Әхмәдишина Рәхимә, Әхмәдишина Тәрҗимә, Минкәев Хәким, Корбанов Миркасим, Ибраһимов Зиннур, Ибраһимова Фәһимә, Әкрамова Мәрьям, Нәҗмиев Мәнвәр, фермада ветеринар булып Җәлилов Мәгъфүрҗан эшли. 1948-1950 елларда колхозның экономикасы әкренләп ныгый башлый. Сугыштан соң колхозда МТС машиналары белән механизаторлардан: Загриева Маптуха, Фәйзрахманов Гыйльмегаян, Исламов Роберт, Гайсин Гавис, Габдрахманов Гафурҗан, Тимергалина Шәмсегөл, Сәетов Мәгъсүф, Ибраһимов Зиннур, Гәрәев Мехаматнур, Фазлыев Әзгам, Ибраһимова Фәһияләр эшли.

1953 елда колхозның икенче бригада бригадиры Әхмәдишина Тәрҗимә үзе җитәкчелек иткән бригада да шактый уңышларга ирешә. Колхоз правлениесе бу бригадирны алдынгы булганы өчен Мәскәүгә алдынгы колхозчылар җыелышына делегат итеп җибәрә.1945-55 елларда колхозчылардан түбәндәге кешеләр алдынгы урынны алып торган. Хөснетдинов Шәмсетдин шофер булып эшләүдә, Загриева Маптуха тракторист булып 28 ел эшли. Авыл хезмәт ияләре аны хөрмәтләп Татарстан Верховный советына депутат итеп сайлыйлар.

-11-

Колхозларны эреләндерү чоры.

1955 елда ике колхоз “ Яңа тормыш” һәм “ Изаил” колхозлары берләштерелә. Колхоз исеме “ Изаил” булып кала. Берләшкәнче “ Яңа тормыш” колхозында135 хуҗалыкка 546 кеше булса,” Изаил” колхозында 126 хуҗалыкка 638 кеше була. Колхозлар берләшкәч, председатель итеп Хөсәенов Ясәви , счетовод булып Акчуаков Фатих, ярдәмчесе итеп Сәетов Мәгъсүф , авыл советы председателе булып Кутлин Нуретдин, секретаре Тимергалиева Фаягөл, партия оешмасы секретаре булып Мәгъдәнов Назимнар эшли. Колхозлар берләшкәч, 4 бригада оештырыла. Кәзкәй авылы буенча ике бригада булып, бригадирлар Минкаев Хәким, Ибраһимов Мехаматнур, Тыңламас авылы буенча бригадирлар Муртазин Долмаган, Вәлиев Әхнәф, ферма мөдирләре итеп Кәзкәйдә Касыймов Бәкер, Тыңламаста Мәгъдәнов Әмир сайлана. Колхоз правлениясе, партия оешмасы, авыл советы башкарма комитеты берлектә авылны төзекләндерү, колхозның каралтыларын яңа баштан төзү өчен күп кенә чаралар күрәләр.Хөсәенов иң элек терлек торакларын яңа баәтан салдыра,терлекчелек фермаларының яңа тармаклары булдырыла һәм терлекләрнең баш саны күбәйтелә.1956 елдан башлап 1962 елга кадәр яңа сыерлар, дуңгызлар, бозау, тана, тавык, үрдәк тораклары салына. Шул еллар эчендә колхоз үзенең электр станциясен, радиоузелын, такта яру өчен пилорама,тегермән,яңа колхоз правлениясе,мәктәп балалары өчен интернат,детсад бинасы, 1961-64 елларда өч класчлы яңа мәктәп бинасы салдыра. 1962 елда авыл советы бинасы һәм медпункт биналары яңартып салына. Бу елларда колхоз экономикасы ныгый бара, хуҗалыкка авыл хуҗалыгы машиналары алына. Колхозның күп кенә тармакларында алга китеш күренә башлый: терлекчелек тармагы зур гына уңышларга ирешә . Ферма мөдире булып Касыймов Бәкер эшли. Барлык терлекчелек продуктлары буенча дәүләт йөкләмәсе арттырып үтәлә. Кошчылыкта эшләүче Солтанова Хәкимә социалистик ярышта тавыклардан йомырка алу, кошларның баш санын күбәйтү буенча колхозда гына түгел Республика күләмендә дә алдынгы урында бара. Колхоз янәдән ике бригададан тора . Кәзкәйдә бригадир Ибрагимов Мехамматнур, Тыңламаста Вәлиев Әхнәф, колхозның агрономы Мәгъдәнова Фәрүсә, ветврачы Гыйльметдинов Нурлый, зоотехниклар Минкаева, Исламов, Солтанов, трактористлардан Заманов Мәүләви, Галиев Рафак кукуруздан югары уңыш алуга ирешәләр. 1955-62 елларда яхшы эш күрсәткечләренә ирешкән өчен алдынгы механизаторлар Миннәхмәтов Фаяз, Рахимов Илгиз, Гайсин Гавискә Татарстанның атказанган механизаторы исеме бирелә. 1957-58 елдан башлап колхоз миллионер колхоз булып санала башлый. Колхозчыларга хезмәт көненә акчалата түли башлыйлар. 1963 елда Ясәви Хөсәенов 8 авылдан торган артта калган “ Чишмә” колхозына председатель итеп җибәрелә. “ Изаил” колхозына ул вакытта бухалтер булып эшләүче Магданов Назыйм җитәкчелек итә башлый, бухалтер булып Сәетов Мәгъсүф, Ялалов Тимерҗан, Фәрдиев Әсләмнәр эшли башлый. 1964 елдан Кәзкәй авылында бригадар булып Нәҗмиев Индус, учетчик Миннәхмәтов Фаяз, авыл советы председателе булып Тимергалиева Фаягөл, секретаре Вагыйзовалар тора. 1967 елда партия оешмасында учетта торучылар саны 53 кеше исәпләнә. 1962-67 еллар эчендә колхоз комсомол оешмасы секретарлары булып Ялалов Тимерҗан, Нәҗмиев Фәнис, Ахияров Марсил, Хабибуллина Асия, Муртазин Миргалимнәр эшли.

1967 елда Кәзкәй авыл советына 3 авыл: Аеш, Кәзкәй, Тыңламас авыллары карый. Авыл советы председателе булып Тимергалина Фаягөл, колхоз председателе булып Нугаев Әүхәди эшли. Бу елларда колхозда эшче көчләр саны гына 507 кеше хисаплана. Колхозда 52 трактор, 11 комбайн, 7 автомашина, 44 чәчү машинасы бар. Шулай ук орлык чистарту, агулау, терлек азыгы хәзерләү машиналары булдырыла, капитал төзелешләрне киң җәелдерергә мөмкинлекләр ачыла.

-12-

1967 елда өч урында бөртекле ашлык склады, сыерлар абзары, бәрәңге саклагыч подваллар, Кәзкәй авылы урамнарына су колдонкалары эшләү һәм таштан клуб салу өчен материаллар хәзерләп куела.1967 ел эчендәКәзкәй авылында 92 хуҗалык яңа йорт салып керә. Һәр йортка радио, электр кертелә. 9 колхозчының өендә телевизор эшли, күпчелек кеше йортын алты почмаклап сала, һәр хуҗалык мунча булдыра. Колхозчылар үз хуҗалыклары тирәсендә җиләк-җимеш бакчалары үстерәләр, колхозның 10 гектардан артык алма бакчасы була. Авылда 18 хуҗалыкның үз мотоциклы,1 җиңел машина, 1967 елда колхоз буенча 1122 данә газета- җурнал алына. Мәктәп 22 төрле, авыл советы 8, Кәзкәй авыл клубы 22, Тыңламас мәктәбе 7, китапханәсе 23, ике авылдагы медпунктларда 8әр данә, колхоз идарәсе 97 данә газета-журнал алдыра. Колхоз буенча 1 киноустановка эшли.

1968 елдан Аеш авылын да “ Изаил” колхозына кушалар. Ә колхоз “ Ленин” исемен йөртә башлый. Колхоз председателе булып 1974 елга кадәр Нугаев Әүхәди эшли. 1974-1984 елга кадәр Мосабиров Фирдәвис, 1984-1991 елга кадәр Имамов Риф җитәкчелек итә. 1991 елның апреленнән Аеш авылы аерым колхоз булып аерылып чыга. Анда Җәлилов Дамир җитәкчелек итә башлый. Ә Кәзкәй авылы “ Сөн” колхозы булып кала һәм 1993 елга кадәр Имамов Риф җитәкчелек итә.

Колхоз җирлегендә шушы елларда нефть ятмалары барлыгы беленә һәм 1993 ел азагы 1994 ел башларында Азнакай шәһәре нефтянниклары ферма буенда беренче качалкаларын куялар, шул елдан колхоз җирлегеннән нефть чыгару эшләре башланып китә. Кәзкәй авылыннан да берничә кеше укып кайтып, нефтянник булып эшкә урнашалар.1993-94 елларда колхоз председателе булып Фаррахов Флүр, 1994-1996 елның апреленә кадәр елның декабреннән 1995 елның октяберенә кадәр Хафизов Рәшит, 1996 елның апреленә кадәр Нурлыев Ринат 1996 елның маеннан 2002 елның февраленә кадәр Төхбәтуллин Хәнис, 2002 елның сентяберенә кадәр Хавизов Нәсих, 2003 елга кадәр Муллаяров Вәдим, 2003 елнын февраленнән Вахитов Васил, 2005 елдан Мирзамахмутов Алмаз эшли. 2006 елның февралендә колхозчыларның отчет җыелышында “ Сөн” колхозы “ Үзәк” колхозына кушыла. Аның җитәкчесе булып Хәбибуллин Рәзиф Рәис улы тора. Кәзкәй һәм Тыңламас авыллары “ Үзәк” хуҗалыгының 4,5 бригадалары булып тора. Бригадирлар булып 2008 елга кадәр Кәзкәйдә Әхмәдишин Салават, Тыңламаста Шәкүров Фәвәсимнәр эшли.

1969 елда Кәзкәй авылында яңа магазин файдалануга тапшырыла, 1974 елның январенда автомат-телефон станциясе эшли башлый. 50 ноктада телефоннар куела. Кәзкәй-Актаныш юл трассасы 1973 елда күтәрелә башлап, 1976 елда файдалануга тапшырыла. 1977 елда ак он тегермәне бинасы төзелеп, он тарту установкасы монтажлана.1978 елның башында халыкка он тарта башлыйлар. 2002 елга кадәр дә бу тегермән эшли, чит авыллардан да халык тегермәнгә килә. 1978 елда Кәзкәй Аеш юлы төзелеп бетә, 1976 елда авылда комплекслы кабул итү пункты ачыла, 1981 елда Кәзкәй Тыңламас юлы күтәртелеп файдалануга тапшырыла.

1993 – 1994 елларда авылга Азнакайнефть идарәсеннән торба сузучылар килде. Алар иске мәктәп бинасында 6-7 ел шунда яшәделәр. Аерым төзелгән класс бүлмәсен үзләренең ашханәсе итеп файдаландылар. Кәзкәй авылыннан аларга ашарга пешерүче булып Әгъләмова Галия эшли. 1997 елда нефтьчеләр булышлыгы белән Тыңламас, Кәзкәй юлына, колхоз идарәсе янына һәм амбардагы ашлык складларына асфальт салынды. 1992-93 елларда Имамов Риф колхоз председателе булып торганда Кәзкәй авылында өлешчә урамнарга, ферма янына асфальт салына.Сөн елгасының агымын үзгәртү буенча 1991 елда эш башлана.1994 елда Сөн елгасы авылдан ераграк ага башлый.

1990-1992 елларда яңа мәктәп янына колхоз тарафыннан төзелеп халыкка көнкүреш хезмәте күрсәтү бинасы ачыла. Мөдирләр булып 1993 елга кадәр Имамова Венера,

-13-

Ахиярова Зөбәйдә, тегүчеләр Асрарова Әлфия, Фәрдиева Гөлзифалар эшли. 2000 елдан бу бина колхоз ашханәсе итеп үзгәртелә.

1994-1996 елларда авылга газ кертү эше башланып китә. Авылга газ кертүдә Әлмәтгаз управлениясеннән “Таттрансгаз” акционерлык җәмгыяте, Актаныш газучастогы, 9 ПМК эшчеләре тырыш хезмәтләрен куйдылар. 1997 елга барлык авыл кешесенең дә газ плитәләренә газ тоташтырылды.

2002 елга “ Сөн” колхозында игенчелектә: бодай, арыш, арпа, солы , көнбагыш, борчак, рапс игелә, кукуруз силоска салына. Терлекчелектә савым сыерлары, үсеш терлекләре, атлар карала. Колхозның 60 баш умартасы бар. Умартачы булып Нурлыев Ринат эшли . Соңрак ул кешеләрне бал кортлары белән төрле авырулардан дәвалый башлый. Аның янына дәваланырга читтән дә кешеләр килә. Колхозда 16 механизатор, 40 терлекче, 6 шофер, төрле эшчеләр 20 дән артык, 20 авыл хуҗалыгы җитәкчеләре һәм белгечләре. 1998 елдан үзләренә җир алып фермер хуҗалыклары аерылып чыга: Хөрмәев Мәхтүм, Әгъләмов Тәлгат, Ялалов Тимерҗан, Хәбетдинов Радиклар.

-14-