Бөек Ватан сугышы чоры.

Сугыш башланган вакытта авылда радио , телефон булмый. Бу җитди хәбәрне авылга район вәкиле иптәш Галләмов килеп аңлата. Авыл советы председателе Ахмадишин Корбангали авыл халкының гомуми җыелышын җыя. Бу елны авылда хуҗалык саны 170, халык саны 760 кеше була. Сугыш башлану турында аңлаткан көнне үк военкоматтан 4 кешегә: Фәйзуллин Миркасим, Сәетов Тимершәех, Галиев Гали, Латыйпов Рәбәйләргә сугышка китәргә повестька килә. Икенче көнне Касыймов Авзалетдин, өченче көнне берьюлы 14 кеше сугышка китә. Аларны Әҗәкүл пристаненә бричкаларга утыртып илтеп куялар. 1941-1945 еллар эчендә авылдан 197 кеше фронтка китә. Фронтка авылдан 100 ат, 1 автомашина, 20 дән артык бричка җибәрелә. Кәзкәй авылы буенча танклар колоннасына 210 мең, самолетлар эскадрелиясенә 168 мең сум акча җыеп тапшырыла. Фронтовикларга җибәрү өчен халык үз хуҗалыгыннан 15 баш сарык, 179 пар оекбаш, 198 пар бияләй, күп кенә янчыклар, савыт-саба, киптерелгән бәрәңге фронтка җыеп җибәрелә. Сугыш барышында авылда эшче көчләр дә , тарту көчләре дә кими бара. Һәр хуҗалыктан диярлек фронтка кешеләр китә. 1928 елдан алып 1942 елга кадәр Әхмәдишин Корбангали 15 ел авыл советы председателе булып тора. Ул тырыш коммунист була. Ул фронтка киткәч, авыл советына Рәшитова Галимәне куялар. Соңыннан авыл советы еш алышынып тора башлый: Тимершина Махинур, Зияева Мөкәрәмә иптәшләр эшли. Счетоводлар булып Исламов Хан, Гыйльфанова Мәчтүрә, Анамов Шәйхел, Анварова Наҗияләр эшли. Ферма мөдирләре булып Сәетов Исмәгыйль, Минкәев Әмир, Нәҗмиев Мәнвәр, Аслахова Мөхәссәнә, партия оешмасы членнары булып Әхмәтдинова Сәгадәт, Галиев Гали, Йосыпова Кифая, Шәмсетдинов Самат, Ганиева Ниса, Хөсәенова Мәмдүдә, Сабиров Иният; бригадирлар булып Әхмәдишина Рәхимә, Сәфиуллина Банат, Әкрамова Мәрьям, Шәрәфетдинова Кифая, Нәҗмиев Мәнвәрләр эшли.

1941-1945 елларда авылда күп кенә эшче көчләрнең кимүе, атларның да күбесе фронтка озатылуы нәтиҗәсендә, колхозда эшче көчләр җитешмәү сәбәпле, хөкүмәт карары белән элек чәчелеп килгән җирләрнең бер өлеше такыр басуга әйләндерелә. Чөнки уңышны җыеп алырга мөмкинчелек булмый, уңыш алу да түбән була, икмәк җитми. Колхоз эшенә чыканнарга бераз туклану оештырыла.

Сугыш вакытында һәр гаилә туганнары, якыннары, авылдашлары белән хат алыша. Сугышка киткәнче авыл советы председателе булып эшләгән Әхмәдишин Корбангалинең Сталинград фронтында сугышта фашистларга каршы сугышып зур батырлыклар эшләве турында газетада мәкалә басылып чыга. Актаныш районы партия комитеты Кәзкәй авылында колхозчылар җыелышын җыеп бу турыдагы хәбәрне бергә укыйлар. Сталинград фронтындагы уңышларга җавап итеп колхоздан бүләк сыйфатында 800 ц икмәкне кызыл олаулар белән хөкүмәткә озаталар.

Корбангали Сталинград фронтында артеллерист- наводчик була. 1945 елның 9 январенда Польша җирендә дошман пулясыннан һәлак була. Сугыштагылар хакында авылга хәбәр ителгән тагын берничә кеше-Солтанов Мирзафатих. Ул сугышта берничә тапкыр яраланып, Ленинград блокадасында кала. Шундагы сугышта аның геройларча һәлак булуы турында гаиләсенә хәбәр ителә.

Сәмигуллин Хәдимулла да 1941 елны сугышка китә. Сталинград фронтындагы каты сугышларда яраланып госпитальдә ята, Смоленский фронтында батырларча сугыша һәм һәлак була.

Кәзкәй авылыннан иң беренче партия ячейкасы секретаре булган коммунист Нәҗмиев Әхлетдин Севастополь шәһәре дошман гаскәрләре тарафыннан камалышта вакытта геройларча сугышып һәлак була.

Ленинград блокадасы вакытында Сәлимов Шәкерткә дә күп кыенлыклар күрергә туры килә.

-9-

Ул анда яралана. Ленинградта 5 ел хезмәт иткәннән соң орден, медальләр белән бүләкләнеп авылына кайта.

Шулай ук Ибраһимов Мехамматнур фашистларга каршы көрәштә зур батырлыклар күрсәтә. Аның сугышчан юлы Сталинградтан башланып, Австрия, Венгрия җирләрен азат итүдә дә катнаша. Хөкүмәт тарафыннан “ Кызыл йолдыз” ордены һәм күп кенә медальләр белән бүләкләнә.

Бөек Ватан сугышында Кәзкәй авылыннан 111 кеше дошманга каршы көрәшеп сугыш кырында һәлак була. 1945 елның 9 маенда барлык халыкларның түземсезлек белән көткән җиңү көне килеп җитә. Ул вакытта радио булмаса да, сугыш бетү турындагы хәбәр Кәзкәй авылынада бик тиз килеп ирешә. Шатлыклы хәбәрне райком вәкиле Галләмов килеп аңлата. Шатлыклы хәбәрне тизрәк җиткерү өчен берничә кеше атка атланып тиз генә басуга чаба. Басудагылар шунда ук чабып авылга кайталар: шатлыкларын кая куярга белмичә көләләр, бииләр. Кич белән сугыш бетү хәбәрен җыелыш җыеп аңлаталар.

-10-