32. Халықтың қар көшкіні, сырғыма, опырылма кезіндегі іс-әрекетіне алгоритм құрыңыз

Қар көшкіні – бұл қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы.

Көшкін қаупінің белгілері:

• Көшкін апаттарының деректері адамдардың қаза болуына алып келетін лықсулардың көпшілігінің адамдардың кінәсінен болатындығын көрсетіп отыр. Автомобиль жолымен немесе жаяу соқпақпен келе жатқан адамдардың көшкіннің астында қалуы өте сирек. Көшкіннің лықсуы оның қозғалысының үлкен жылдамдығынан бірнеше секундпен өлшенеді. Мұндай жағдайда адамның қауіпсіз орынға жету мүмкіндігі жоқ. Бұдан шығатын қорытынды –

қарлы тік жартасқа шықпаңыз, тек жолмен және тапталған сүрлеумен жүріңіз.

• Бұқаралық ақпарат құралдарының таудағы жағдай туралы хабарларын үнемі қадағалаңыз, Қазгидрометтің көшкінұстау станцияларының мамандарымен кеңесіңіз. 

• Қалың қар жауғаннан кейін 2-3 күн бойында тауға шықпаңыз.

• Қар қалың жауып, бұрқасын болғаннан кейін тік жартастардың қиылысын айналып өтіңіз, сондай-ақ олардың ирек тұстары мен қардың еруімен жүруге болмайды. Мұндай жағдайда тек су ағатын жиектің бойымен ғана көтеріліп, төмен түскен жөн. Егер аяқ астынан қардың отыруынан сықыр естілсе қозғалысты бірден тоқтатыңыз. Бұта, қалың орман өскен ірі тастар жатқан беткейлер қауіпсіздеу.

• Қар суланып, беткейлерден оңай сырғитын көктем кезінде түстен кейін аса сақ болыңыз. Күн жылып қар еріген кезде (наурыз-сәуір) тауға шығудан немесе көшкіндер жасанды жолмен түсіріліп жатқан аудандарда демалудан бас тартыңыз. 

• Қозғалыс кезінде тәулік уақытын ескерген жөн. Көктемде көшкін қауіпі қар суланып беткейден оңай сырғитын мезгіл тал түсте байқалады.

• Тауда төңірек жақсы көрінетін кезде жүріңіз. Тұман әрдайым көшкін қаупін күшейтеді.

• Көшкін қаупі бар жерлерден өткен уақытта айқайлап шуламаңыз.

• Көшкін қаупі бар жерлерден бір-бірлеп өтіңіз.

• Қарлы беткеймен көтерілген кезде айналсоқтамай тік жүріңіз. 

• Қар жапқан тік таулы беткейге жақын жерде демалуға тоқтамаңыз және шатырлы лагерь құрмаңыз. Түнейтін жерді дұрыс анықтау аса маңызды. Мұнда жазықтың екі жағындағы беткейдің қар көшкіні қаупі ескерілуге тиіс. Бағытты жоспарлағанда қауіпті учаскілер кездескен жағдайдағы қосымша нұсқаны міндетті түрде межелеген жөн. Сөйтіп жорықты тоқтатпай және өзіңізді төтенше қауіпке ұшыратпай басқа қауіпсіздеу жолмен жүрген дұрыс.

• Қар көшкіні лықсыған кезде оның ықтимал жолынан кетіп жер бедерінің, жартастың бұрышын паналаңыз. 

• Тауға еш уақытта жалғыз бармаңыз. Топпен жүрген кезде қауіпке бірден ұшырамайтындай болып жүрген жөн. 

Осы тәртіптерді сақтамау көп жағдайда қайғылы оқиғаларға алып келеді. 

Опырылма – тау жыныстарындағы және жартастардағы жекелеген жақпарлардың немесе құрғақ, тік, еңіс беткейлердегі жақпарлардың құлауы. Сырғымалар мен опырылмалар қаупінің белгілері:

• топырақтың ылғалдануына алып келетін нөсер жаңбырдың жаууы, қар жамылғысының үздіксіз еруі;

• жарықшақтары, бұрын болған қопарылмалардың іздері бар борпылдақ жыныспен жамылған таулы тік жартас;

• тас кесектері құлайтын, жарықшақтары бар, жыныстарын жел кеулеген таулы тік жартас.