31. Су басу, сел кезіндегі халықтың іс-әрекетін сипаттаңыз

Халықтың су тасқыны кезіндегі іс әрекеті

Апатты су тасқыны кезінде мүмкіндігінше төменгі жерден жылдам кетіп,жер бедерінің ең биік нүктесіне дейін жету қажет. ЖЕКЕ сақтандыру шараларына мыналар жатады:

• толқын соққыларына төзетін күрделі құрылысты тұрғызу;

• отбасының барлық мүшелерін жүзуге үйрету;

• қайықтың болуы;

• жақындаған зілзала туралы хабардың әдістері мен нысандарын білу;

• тұрғын үйдің жанына топырақ салынған қаптар,тосқауылды қою,топырақ төгу

• Қайығы бар адамдар оның жүзгіштігін арттыру жөнінде шаралар қабылдауға тиіс.

ЕГЕР СУДА ҚАЛСАҢЫЗ, төмен қарай тартатын аяқ киімді,ауыр киімді шешіп жүзгіш заттарды,ағашты,басқа да су бетінде қалқып жүрген заттарды іздеп,көмек күтпей оларды пайдалану керек.Егер жаға алыс болса онда ағысқа қарсы баяу қарқынмен кырындай жүзіп барған жөн.Жағаға жеткеннен кейін су киімді сығып,жағаның бойымен көтеріліп желден қорғайтын жайлы жерді тауып алып көмек күту қажет.

Халықтың сел кезіндегі іс әрекеті

Сел-тау өзенінің өз арналарынан кенеттен көтеріліп,деңгецінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қуатты ағын.Сел ұзақ нөсердің салдарынан, мұз бен қардың жылдам еруінен , моренді мұзды өзендердің бұзылуынан жер сілкінісінен адамдардың шаруашылық нәт.де пайда болады. Тасқындардың басқа түріне қарағанда сел әдеттегідей үздіксіз емес жекелеген толқындардың 10 м/с және одан да көп жылдамдықпен қозғалады. Іле, Жоңғар, Талас Алатауының жоталарыында сондай-ақ Қаратау ,Кетмен және Тарбағатай тауларындағы өзендер Қаз-дағы сел қаупі күшті аудандар болып табылады. Сел тасқыны кезінде халықтың өзін-өзі ұстауы мен іс-әрекетіне зілзаланың белгілерін дер кезінде анықтау мен белгілеуді және ол туралы хабарларды хабарлау ұйымдастыру үлкен әсер етеді. Сейсмикалық қауіпті аудандағы халық орман желектерін кесу , егіс жұмыстарын жүргізу, үй малын бағу жөніндегі нұсқауларды қатаң орындауға тиіс. Халыққа сел тасқынының жақындауы туралы хаб.лаған жағдайда сондай-ақ оның пайда болуының алғашқы белгілері білінген сәтте ғимараттан тез шығып бұл туралы төңіректегілерге ескертіп, қауіпсіз орынға бару керек. Өрт болмау үшін үйден шыққан кезде пешті сөндіріп, газ бұрандасын жауып, жарықты өшіріп, электр заттарын ажырату қажет. Егер уақыт болса қауіпті аймақтан малды айдап кеткен жөн. Халақ қауіпті аудандардан уақытша қауіпсіз орынға көшіріледі.Сел тасқынына тап болған адамға қолда бар барлық құралдармен көмек көрсету керек.мұндай құралдар құтқарушылар беретін таяқ арқан сырық шынжыр және т.с.с болуы мүмкін.Тасқын ішіндегі адамды оның шетіне біртіндеп жақындата отыра тасқынның бағыты бойынща шығару керек.Сел қаупі кезінде көшіуге қатысушы адамдар қауіпті жерлерден карттар мен балаларды,аурулармен өз бетншее жүре алмайтын адамдарды шығарады.Еңбекке кабілетті бүкіл халық тоғандарды нығайтуға,кедергілер туғызуға,ағызғыш каналдар қазуға міндетті.

Егер сел апатына елді мекен ушыраса ,онда іздеу –құтқару жумыстарына әзірлеген жоспар б\ша жумыс жургізетін артурлі куткару болімшелерінің айтарлықтай куштері мен куралдары тартылады