21. «Шу», «діріл» ұғымдарына анықтама беріңіз, ағзаға әсері, олардан қорғану жолдарын сипаттаңыз

Зерттеулер көрсеткендей ұзақ уақыт шуы көп жерде болған адамдардың денесінде қолайсыз өзгерістер пайда болып, зат алмасу процесі, рухани дүниесі, ішкі сезімі нашарлайды. Көздің көруі, құлақтың естуі төмендеп, қан қысымы көбейіп, жұмысқа, оқуға, үйренуге ұқыптылық азаяды. Шу әсері жасы ұлғайған кісілерге көп әсер етеді. Шудың әсері туралы сұрау салғанда 27 жасқа дейінгілердің 48,3 проценті, 30 жасқа дейінгілердің – 57 проценті, 58 жасқа дейінгілердің – 62,4 проценті, 58 жастан асқандардың- 72 проценті өздеріне шудың қолайсыз екенін айтқан. Атақты Н.М. Сеченов пен Н.П Павловтың зерттеулері өте қатты шу ми қабығына жетіп, оның клеткаларын қайта-кайта тоздырып, мерзімінен бұрын істен шығатынын көрсетті.Жүйке клеткаларының да қабілеті бұзылып, шеттен келген дыбыстарға әсерленуі өзгереді. Кейде өте қатты шуға шыдап, көңіл аудармаса, тым төмен дыбыстардан тітіркеніп, кеюшілік білдіре бастайды. Зерттеулер көрсеткендей ұзақ уақыт шуы көп жерде болған адамдардың денесінде қолайсыз өзгерістер пайда болып, зат алмасу процесі, рухани дүниесі, ішкі сезімі нашарлайды. Көздің көруі, құлақтың естуі төмендеп, қан қысымы көбейіп, жұмысқа, оқуға, үйренуге ұқыптылық азаяды.

Шудың негізгі көздері көпшілігін автомішинелер, олардың ішінде жүк таситын дизель қозғағышты Қаладығы шудың мәшинелер береді. Мәшине көп жүретін үлкен көшеларде дыбыстың күші 68-78 дБа, онан кіші көшелерде 63-69 дБа, мөлтек аудандардағы тұрғын үйлер арасындағы көшелерде51-60 дБа болады. Көшеде пайда болған дабас ауамен жан-жаққа тарап, тұрғын үйлерге, қызмет орындарына жетіп жатады.

Кәсіпорындардағы шу негізінен жабдықтардың, станоктардың, мәшинелердің жұмыс істегенде соқтығуынан, қажалуынан, теңселіп ұрынуынан пайда болады.Оларды уақытында майлап ірге тастарға бекітсе шудың күші азайған болар еді. Құрылыс алаңадрында электр жіне ауаның қысымы күшімен жұмыс жасайтын құралдар, жүк көтергіш крандар т.б механизмдер де шуды көп таратады. Қаладағы ескі трамвай вагондары 95 дБа-ге дейін, жаңалары – 75дБа-ге дейін шу таратады. Қала тұрғындары үшін әуе көлігінің де зиянды әсері бар.Ұшақтар аспанға көтерілгенде, немесе қонарда, қаланың үстінен төмен ұшып, жұрттың берекесін кетіреді.Ұшақтардан тарайтын шудың күші ұшақтың түрі мен санына , ұшып-қону шу көп қабатты ұйлердегі лифтің сырғуынан, шаң сорғыш, тоңазытқыштар, кір жуатын мәшинелер, теледидар, радио қабылдағыш, магнитофон т.б жұмысынан пайда болады.

Шудан (қатты дыбыстан) сақтанудың бір жолы дыбыс тарайтын көздерді тексеріп, оларды жоюға шара қолдану. Әрбір қондырғы, станок, жабдық өзінің қисынымен жиналып, дұрыс орнатылса, мезгілінде майланып, жөндеуден өтсе ірге тасқа бекіткенде, жұмыс істегенде бөлшектер бір – бірімен соқтықпас үшін арасына дыбыс жібермейтін немесе азайтатын қосымша төсем салынса дыбысты азайтуға болады. Егер дыбыс көздерінде оның күшін азайтуға мүмкіндік болмаған жағдайда дыбыс тарайтын жолға кедергі болатын заттардан қалқан қойып, ағаш отырғызып, тұрғын үйлердің қабырғаларындыбыс өткізбейтін материалдан салып, оларды дыбыс көзінен әрірек әкетуге т.б. жолдарды іздестіруге болады. Автомашиналар көп жүретін көшелерде дыбыстың күші 78-80 дБа-ге дейін жететін болса, оны 65-ке дейін кеміту үшін тұрғын үйлерді көшеден 80-90 м. қашық салу керек болар еді. Көшенің өзі бетін есептегенде жолдың ені 180-250 м-ге дейін кеңейіп, әр көше бойында осыншама жерді бос тастау әрине дұрыс емес. Өйткені құрылыстың бағасы өсіп, қаладағы ең қымбат байлық жер орынсыз жұмсалған болар еді.

Виброизоляция – вибрация тарапынан қорғаныс. Виброизоляция жасау үшін серпімді материалдардан алынған амортизаторлар қолданылады. Вибрация белгілі бір мөлшерде адам ағзасына жағымды ісер етеді. Алайда вибрациялық потология пайда болады. Бұл вибрация кезінде туындайтын ауру түрі.