Шет мемлекттердің салықтарының жекелеген түрлеріне сипаттамма

Алыс-жақын шет мемлекеттердің салық жүйелері әр түрлі экономикалық,саяси,әлеуметтік жағдайлардың барысында қалыптасты. Әдетте, салық жүйесі әкімшілік басқарудың әр түрлі деңгейінде,сондай ақ халықаралық операцияларда екі жақты салық салуды болдырмау мақсатында осы жағдайлар барысында туындайтын ерекшеліктерді ескере отырып құрылады.Салықтарының құрылымы мен олардың қолданылу аясы,есептелу және алыну механизмі,әр түрлі билік органдарының фискалдық өкілеттіктері және басқа салық саласындағы мәселелеріне байланысты шет мемлекттердің салық жүйелері бір бірінен айрықшаланады.Олардың салық жүйелерін терең зерделеу барысында салықтарының құрылымы мен түрлерінде,басқа да салыққа салыққа қатысты мәселелерінде ортақ ұқсас нышандарды байқауға болады.

Салықтар әр түрлі елде әрқалай аталғанымен де,кей кейде олардың алыну механизімдері де ұқсас болып келеді.Салық төлеуші болып салық төлеу жауапкершілігі жүктелген заңды және жеке тұлғалар танылса,салық салу объектісі ретінде салық төлеушінің есепті кезеңде алған табыстары,мүліктері,пайдасы, т.б жатады.Салық төлеушілер өз кезегінде резидент және бейрезидент болып бөлінеді.Салық ақшалай немесе заттай түрде әділеттілік,теңдік тәрізді салық салу қағидалары негізінде құрылған салық ставкаларын қолдану арқылы алынады.Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз түрінде тағайындалуы мүмкін.Пайыздық ставкалар өз кезегінде пропорционалдық,прогрессивтік,регрессивтік болып бөлінеді.Салық жеңілдіктері қандай да бір елдің фискалдық саясатының бағыттарын ескере отырып қолданылады.

Салық негізінен мынадай тәсілдер арқылы алынады;

а) Төлем көзінен ( салық табыс алынған кезде ұсталып қалынады)

ә) Декларация негізінде (салық салу төлеушінің декларацияда көрсеткен табыстары ,шегерімдері мен жеңілдіктерін ескере отырып анықталады)

б)кадастр бойынша (салық салу объектісін тіркеу арқылы,одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне табыссыз алынады)

Басым көпшілік елдерде қолданылатын салықтарға жеке тұлғалардың табысына салынататын салық ,заңды тұлғалардың табысына салынатын салық,мұра мен сыйға салынатын салық,қосылған құнға салынатын слық,тұтыну салығы,әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар,айналымға салынатын салық ,мүлік салығы,жер салығы,көлік салығы т.б жатады.

Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық салудың қағидасы басым көпшілік елдерде ортақ болып келеді.Тек әрбір ел өздерінің ерекшеліктеріне байланысты қадидаларды одан әрі нақтылай түседі.Ол қағидалар мыналар;

-барлық салық төлеушілер резидент және бейрезидент болып бөлінеді.Резиденттікті анықтаудың критерийі болып жеке тұлғаның нақты бір ел аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы саналады.Резидент салық төлеушілер ел ішінде және елдің тысқары жерде алған барлық табыстарынан салық төлесе,бейрезиденттер тек ел ішінде алған табыстарынан салықты “төлем көзінен “ төлейді,яғни шектеулі салық жауапкершілігіне тартылады.

-салық салу барысында салық төлеушінің өзіне асырауындағы әрбір адамға салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі.

-салық салу барысында медициналық шығындар,әлеуметтік сақтандыруға төлеген жарналар,кәсіби шығындар жиынтық табыстан шегеріледі.

-салық сомасы прогрессивтік шкала негізінде анықталады.

-жұмыс істейтін ерлі зайыптылардың салықты бірге немесе бөлек төлеуге болады.

Енді осы аталған қағидаларға кейінірек тоқталып өтсек.Есептелу және алыну механизміне байланысты кейбір ерекшеліктерінен басқа салық салу объектісі ,төлеушілері ұқсас болып келеді.Салық салу барысында жеке тұлғалар резидент және бейрезидент болып жіктеледі.Сондай ақ олардың табыстары бөлек,яғни жеке өзі төлейді немесе жиынтық яғни салық біріктірілген ортақ табыстан төленеді.Көпшілік елдерде қандай әдіс негізінде салық төлеушінің өзі таңдайды және асырауындағы адамдарға қатысты салық шегерімдерін ерлі зайыптылардың біреуі ғана қолдауына болады.Негізгі ұқсастықтарына табыстың құрамына еңбекақы,сыйақы,зейнетақы,алимент т.б түріндегі барлық табыстары кіруін жатқызуға болады.Табыс салығы әдетте 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішінде алынған барлық табыстарынан алынады.Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңнамасы бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп,жеңілдіктер қолданылады.Әдетте салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге,олардың отбасы мүшелеріне ,яғни асырауындағы адамдарға беріледі.Салық жеңілдіктерін қолдану барысында назар аударатын ерекшелік салық жеңілдіктерінің салық несиесі не салық төмендетуі түрінде берілуі салық салынптын табысты анықтау барысында оған табыстың жекелеген түрлерін қоспауы.

Салық жеңілдіктерін стандартты және стандартты емес деп екі топқа бөлуге болады.Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және асырауындағы адамдарға,мүгедектерге,қарт адамдарға берілетін салық салынбайтын минумумды жатқызуға болады.Стандартты салық жеңілдіктерінің мынадай түрлерін жіктеуге болады.

-Негізгі немесе базистік,салық төлеушінің табыс мөлшеріне тәуелсіз өзіне салық жеңілдігінің берілуі

-отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі

-асырауындағы адамдарға берілетін салық төмендетулері

Стандартты емес салық жеңілдігінің стандартты салық жеңілдігінен айырмашылығы оның салық төлеушінің нақты жұмсаған шығындарымен байланысты болып келуінде.

Бельгия,Финляндия,Греция,Норвегия,Люксембург сияқты елдерде салық жеңілдігі сол елдердің заңы бойынша белгіленген табыс деңгейін салықтан босату арқылы беріледі.Бұл негізінен нольдік ставкамен салық салу деп аталады.

Көптеген елдерде фермерлік шаруашылықтардың жеке бизнестің дамуына басым көңіл бөле отырып салық салу барысында оларды назардан тыс қалдырмайды.Мысалы Грециямен Ирландияда фермерлер алдыңғы үш жылдың ал Түркияда алдыңғы екі жылдың мәліметі негізінде орташа табысын анықтап содан табыс салығын прогрессивті шкаламен төлейді.Мұндай әдіс Австралияда өнімді өзі өндіріп өңдеп өткізетін фермерлерге қолданылады.

Жергілікті билік органдары деңгейінде алынатын жеке табыс салығының үлесі мемлекеттік деңгейде алынатын жеке табыс салығы мен салыстырғанда болмашы ғана.Жергілікті деңгейде халық табысына салық салу жүйесін мынадай топтарға бөлуге болады;

-Салықтарды бөлу жүйесі.Мемлекет деңгейінде алынған жеке табыс салығы биліктің ең төменгі деңгейінен бастап әкімшілік биліктер арасында бөлінеді.

• бөлінетін пайданы салықтан толығымен босату мына деңгейде жүргізілуі мүмкін:

• компания (Греция, Норвегия);

• акционерлер (Финляндия, Дания).

Салық салу барысында компаниялар резидент және бейрезидент болып бөлінеді.

Бельгия, Панама тәрізді жекелеген елдерде қайта өңдеу өнеркәсібіндегі, орман шаруашылығындағы компанияларға жеіңлдетілген, ал мұнай өнеркәсібіндегі компанияларға жоғарылатылған ставкамен салық салу тәжірибелері тән.

Қосылған құнға салынатын салықты 1954 жылы М. Лоре (Франция) енгізіп, айналымға салынатын салықты алмастыруға қабілетті салық ретінде бейнелеп берді. 1968 жылы аталмыш салық Франция аумағында толығымен енгізіліп болды және бертін Еуропалық Одаққа мүше болуға ниет еткен мемлекетке қойылатын бір шарт ретінде қабылданды. Қосылған құнға салынатын салық жанама салықтан кеіңнен тараған бір түрі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салықты есептеу барысында негізінен төрт әдіс қолданылады:

• тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;

• жанама аддитивтік;

• тура шегерім жасау әдісі;

• жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу әдісі.

Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек, онда төрт әдіс бойынша салықты есептеу формула түрінде мынадай көрініс береді:

1) P(V+m) ҚҚСС; 3) P(B-И) ҚҚСС;

2) PV+Pm ҚҚСС; 4) РВ-РИ ҚҚСС;

Бірінші және екінші әдістербалансқа негізделген, яғни пайданы анықтау негізінде есептеледі. Бірақ компанияның балансында жасалған мәмілелер жалпылама түрде көрсетіліп тауарлар түрлері бойынша жіктелмейді. Үшінші әдіс - өндірілген өнім құнынан жұмсалған шығындарды шегеріп тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш әдісті біртұтас салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдалануға болады.

Тәжірибиеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс арқылы дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады, сондай-ақ шот-фактураны толтыру арқылы жасалған мәміле туралы, компанияның салық міндеттемелері туралы ақпар алып отыруға мүмкіндік туады.

Қосылған құнға салынатын салық туралы декларацияда, әдетте, салық төлеушінің тіркеу нөмірі, есеп беру мерзімі, қосылған құн салығының ставаксы, бюджетке төленуге тиіс сома, декларацияны толтырған тұлғаның аты-жөні, лауазымы көрсетіліп, қолы және декларацияның толтырылған мерзімі қойылады.

Қосылған құнға салынатын салықтан негізінен экспорттық операциялар, азық-түлік тауарлары, дәрі-дәрмек, кітап, газет-журнал өнімдері, пошта, сақтандыру, жолаушы тасымалдау қызметтері босатылады.

Көпшілік елдерде капитал мен меншікке салық салу мұра мен сыйға салынатын салық, жеке мүлікке салынатын салық, капитал өсіміне салынатын салық, нақты қандай да бір мүлік түріне салынатын салық тәрізді салықтар арқылы жүзеге асырылады.

Жеке мүлікке салынатын салық жеке тұлғалардың мүлкіне салынады. Мүлікті бағалау оның нарықтық құны негізінде жүргізіледі. Аталмыш салықтан патент, аннуитет, сақтандыру полисі, жиһаз, жеке коллекциялардың кейбір түрлері, тұрмысқа қажетті заттар босатылады. Бельгия, Исландия, Дания тәрізді елдерде бұл салық біртұтас ставкалармен алынса, Финляндия, Норвегия, Испания сияқты елдерде мүлік құнынан прогрессивтік ставкамен алындаы. Кейбір мемлекеттерде бұл салық мүлдем қолданылмайды.

Мұраға салынатын салық мұра құқығы бойынша жаңа меншік өткен жылжитын және жылжымайтын мүлікке салынатын салық болып табылады. Сыйға салынатын салық бір меншік иесінен екінші менщік иесіне сый түрінде берілген жылжитын және жылжымайтын мүлікке салынтаын салық болып табылады. Бұл екі салықты меншік құқығының өтуіне байланысты салынатын салықтар деп атайды. Басым көпшілік елдерде бұл салық федерациялық деңгейде алынса, Австрияда штаттар, Швейцарияда кантондар, ал Канадада провинция деңгейінде алынады. Салық салу объектісін анықтау тәсіліне байланысты аталмыш салық екі түрлі жолмен, яғни мұраның жалпы құнынан немесе әрбір мұрагердің үлесінен алынады. Италия мен Швейцарияда осы екі жолда қолданылса, Солтүстік Ирландия мен Жаңа Зеландия салық мұраның жалпы құнынан алынады. Салық ставкасы мұрагердің туыстық деңгейі мен мұраның құнына байланысты тағайындалады. Салық прогрессивтік шкала негізінде есептелініп, алынады. Басым көпшілік мемлекеттерде ерлі-зайыптының біреуіне немесе баласына қалған мұра бойыеша асалық салынбайтын минимум мөлшері бекітілген.

Кпитал өсіміне салынатын салық заңды және жеке тұлғалардың мүлікті өткізуден түскен табысына салынады. Аталмыш салық табысқа салынатын салықтарды реттейтін заңнамалық құжаттармен реттеледі. Салық төлеушілер болып салық жылы ішінде мүліктерді өткідуден құнның өсімін алған елдің барлық резиденттері табылады. Бейрезиденттер салықты тоөем көзінен төлейді. Салық салу объектісі болып мүліктің сатылған құны мен сатып алынған құны және оны ұстауға кеткен шығындар арасындағы айырма, яғни мүліктің құнынығ өсімі табылады. Активтердің инфляция негізінде пайда болған құнының өсіміне мемлекеттің және жергілікті билік органдарының бағалы қағаздарына салық салынбайды. Орташа салық ставкасы 35 пайыз. Жаңа Зеландияда бұл салық атымен жоқ.

Жылжымайтын мүліктің жекелеген түрлеріне салынатын салық басым көпшілік елдерде жергілікті билік органдарының өкілеттігінде болып келеді, ал оның есептелу және алыну механизмін орталық деңгейде бекітіледі. Жер салығы барлық меншік құқығындағы жерлерден алынады. Ұлттық жерлерге, телекоммуникация, теміржолдар мен көпшілік қолданатын жерлерге, ауыл және орман шаруашылығының жерлеріне, әдетте, бұл салық салынбайды. Жер салығы учаскенің кадастрлық құны негізінде анықталады. Жалпы, «кадастар» ұғымы жер туралы жиынтық мәлімет көрсетілган көрсетілген император Наполен тұсында енгізіліп, қабылданып, 1807 жылы 15 қарашада заң мәртебесіне ие болды. Қоғам дамуымен бәрге кадастрдың мәніде өзеріп, күрделенді. Кадастрдың негізгі функциялары меншіктің барлық нысанындағы жерлерді бейнелеу, нақты иесін анықтау, меншікті бағалау болып табылады. Кадастрдың салықтық функциясына жер учаскесінің нақты құынын анықтау жатады. Сонымен кадастрлық құн негізінде анықталған жер учаскесінің құны бойынша жер салығы есептелінеді. Салық декларациясын меншік иесі дербес толтырады.

Шетел мемлекеттерінде жүргізілген салық реформалары негізінен мынадай бағыттарды қамтыды:

А) жеке табысқа салынатын салық саласында:

- салық салу базасын кеіейту. Мұны екі тұрғыды қарастыруға болады. Біріншіден, салық салу ауқымына капитал өсімі, әлеуметтік жәрдем ақы, жұмыссыздыққа төленетін төлемдер тәрізді табыс түрлері енгізілді. Екіншіден, жекелеген табыс түрлеріне жеңілдетілген ставкамен салық салу режимі алынып тасталды.

- салық ставкалары қайта қарастырылды. Басым көпшілік елдерде максималды салық ставаксы төмендетілді.

- әр түрлі табыс түрлеріне ортақ режим негізінде салық салу, т.б.;

Б) компания табыстарына салық салу саласында:

- салық жеңілдіктерінің санын қысқарту(немесе толығымен алып тастау);

- салық ставкаларын төмендету; т.б.

АҚШ-тың салық жүйесі

АҚШ тәуелсіздік декларациясының авторларының бірі Б. Франклин(1760-1790) «өмірде өлім мен салықтан қашып құтылуға болмайды» деп тұжырымдаған болатын. Қазіргі кездегі АҚШ салық жүйесі нарық талаптарына әрі салық салу қағидаларына жауап беретін дамыған салық жүйелерінің бірі болып табылады. Соғыстан кейінгі жылдары экономиканы мемлекеттік реттеудің құралы ретінде мемлекеттік бюджет кеңінен қолданылады. Бюджеттік-салықтық реттеуді Үкімен ең алдымен экономикадағы дағдарыстың алдын алу және экономикалық өсуді ынталандыру мақсатында қолданды десекте, мұндай саясаттың экономикалық дамудың маңызды көрсеткіштеріне тигізетін кері әсері 1970/1980 жылдары көрініс бере бастады. Салық реформасы ұзақ уақыт Дж. Картер Үкіметі тұсынан бері дайындалып келген болатын. әйтседе 1981 жылы 1 қаңтарда билік басына келген президент Р. Рейган Конгресске «Американың жаңа бастауы үшін: экономиканы қалпына келтіру бағдарламасы» атты 1981/1985 жылдар аралығанда мемлекетті реттеудің орта мерзімді бағдарламасын ұсынды. Бұл бағдарламаның көздеген мақсаты экономикалық өсуді жеделдету және инфлянция қарқынын тежеу болды және ол төрт кешеннен тұрды:

• табыс салығының және корпорация пайдасына салынатын салық ставкасын қысқарту сондай-ақ салық жеңілдігінің санын азайту;

• мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту мақсатында федералдық шығындардың өсуін тежеу;

• заңнама көлемін қайта қарау және қысқарты;

• тұрақтандырғыш ақша-несие саясатын жүргізу;

Үкіметтің пікірінше салық салу ставкасы мен салық салу прогрессиясының күрт төмендеу еңбек белсенділігін жинақтау мен инвестицияны ынталандыруы керек болды. Салық түсімдерін ұлғайту американ экономисі Лаффердің теориясы негізінде теориялық тұрғыда шешілді. Салық реформасы 1981 жылы (1981 жылдың экономикасын сауықтырудың Салық Заңының қабылдануымен басталды). Мұнда үш жыл ішінде табыс Мұнда үш жыл ішінде табыс салығының,корпорация пайдасына салынатын салық ставкасын төмендету қарастырылды. Корпорация пайдасына салынатын минималды салық ставкасы 17­­-ден 16 пайызға төмендетілді. Өнеркәсіптің капиталын жаппай жаңарту және техникалық базасын модернизациялау мақсатында жаңа амортизациялық саясат жүргізілді. 1980 жылдары ғылыми-техникалық прогресстің интенсивті қарқыны барысында құрал-жабдықтарды модернизациялау тиімді болды. Осындай шаралардың өткізілуінің нәтижесінде корпорацияның күрделі қаржы салымы, экономикалық өсу қарқыны өсті. Бірақ 1980 жылдардың орта кезінде елдің қаржылық жағдайы күрт төмендеді. Салық салудың қысқаруы федералдық бюджеттің тапшылығын арттырды. 1984жылы Конгресс «Бюджет тапшылығын қысқарту туралы», 1985жылы «Теңдестірілген бюджет және тапшылықты қадағалаудың төтенше шаралары туралы» Заңдарда қабылдады.1981/1985 жылдар аралығында өткізілген шараларға қарамастан, салық реформасын жүргізудің объективтік қажеттігі қала берді. Нәтижесінде 1986/1987 жылдары жүргізілген салық реформалары ел экономикасына елеулі әсерін тигізді. Сол кезде жүргізілген салық реформасының басты көздеген мақсаты федералдық салық салу жүйесін оңайлату, экономикалық өсуді ынталандыру болды. Сол кезеңге дейін қолданылып келген Ішкі табыстар Кодексінің орнына АҚШ-тың 1986 жылы жаңа, яғни қазіргі кездегі қолданыстағы Салық Кодексі қабылданды.Салық реформасы екі кезеңде өтті:1987 жылдың 1-ші қаңтарынан және 1988 жылдың 1-ші қаңтарынан. Әсіресе, табыс салығы мен корпорация пайдасына салатын салық саласында елеулі өзгерістер жүргізілді: салық ставкаларының саны қыскарды, жеңілдіктер саны өсті, жаңа жеңілдіктер енгізілді, табысы аз отбасыларға түсетін салық ауыртпалығының мөлшері қысқарды.1990-шы жылдардың бас кезіне дейін халықтан алынатын табыс салығына 33 пайыздық жоғары ставка қолданылып келді, бірақ президент Дж.Буш тұсында ол 31 пайызға төмендетілді және ол ставканы қолдану шегі жыл сайын инфляцияға сәйкес индексацияланып отырды. Сондай-ақ, осы реформа барысында Ішкі кірістер қызметінің функциясы нақтыланды. Сонымен 1980-ші жылдары жүргізілген салық реформалары нәтижесінде салынбайтын минимум мөлшерінің артуы, салық ставкаларының төмендеуі экономиканың циклдық артуына, өндіріс процесінің өсуіне, инвестиция мөлшерінің артуына, бәсекелестік ортаның қалыптасуына, инфляция қарқынының тежелуіне және т.б. оң әсерін тигізді. «Салық ставкаларының қысқаруы мемлекет табысына теріс әсер етпейді» деп салық реформаларының авторлары тұжырымдағанымен де, іс жүзінде керісінше болды. Салық реформасы жүргізілуі барысында басым көңіл салықтық құралдарға бөлініп, бюджет мәселесі ескерусіз қалды. Нәтижесінде федералдық бюджеттің тапшылығы мен федералдық Үкімет шығындары өсті. Халықтың әр түрлі деңгейлері арасындағы экономикалық теңдікке қол жеткізілмеді. Салық ставкаларының төмендеуі ауқатты салық төлеушілер тобының мүддесін қамтасыз етті. Демек, Америка мемлекеті 1980-ші жылдары салық салу саласында жүргізген реформалары барысында алдына қойылған мақсаттарына толығымен қол жеткізген жоқ. Бұл өз кезегінде жаңа салық реформасын жүргізудің қажеттігін туғызды.1993 жылы президент Б.Клинтон арнайы экономикалық бағдарламаны Конгресс қарауына ұсынды. Бұл бағдарлама мынадай кезеңдерді қамтиды:

-экономиканың кұлдырауын тежеуді мақсат етті;

-елдің негізгі капиталына мемлекеттік салымдардың көбеюін қамтамасыз ету шараларын бейнеледі және экономиканы модернизациялауға әсер етуі керек болды;

-бюджет тапшылығын қысқартуға және экономикаға қолайлы жағдай жасауға бағытталды.

Салық салу саласында жүргізілген шаралардың нәтижесінде федералдық бюджет тапшылығы екі есеге қысқарды; шағын бизнесті анықтау критерийі тұжырымдалды. Осындай салық реформаларының нәтижесінде жетілдіріліп отырған АҚШ-тың қаржы жүйесі мемлекеттік биліктің үш деңгейлі ұйымдастырылуын бейнелейді. Сәйкесінше, қаржы құрылымы үш деңгейден түрады:

-федералдық бюджет;

-штаттар бюджеті;

-жергілікті билік органдарының бюджеттері.

Қазіргі таңда ел аумағында 50 штат, 83 мыңнан астам жергілікті өзін-өзі басқару органдары бар және олар өздерінің меншікті қаржы базасына ие, демек бюджеттері бар. АҚШ-тың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржыларына графство, муниципалитет, тауншип (поселкалер), округ, арнайы дистрикттің қаржылары жатады. Жергілікті жүйесінің звенолары болып жергіліті бюджеттер, арнайы қорлар, жергілікті басқару органына тиісті кәсіпорындар қаржылары табылады. АҚШ-тың федералимнің конститутциялық қағидасына сәйкес салық салу өкілеттігі федералдық Үкіметке, штаттар Үкіметіне, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына берілген. Қазіргі кездегі АҚШ салық жүйесіне негізгі салық түрлерін параллельді, яғни федералдық, штаттар және жергілікті өзін-өзі басқару деңгейінде қолдану тән. Сонымен АҚШ-тың салық төлеушілері салықтарды үш деңгейде де төлейді:

• Федералдық;

• Штаттар;

• Жергілікті билік органдар.

Мына салықтар үш деңгейде де алынады:

• Жеке табыс салығы;

• Мұра мен сыйға салынатын салық;

• Акциздер;

• Әлеуметтік сақтандыру жарнасы;

• Корпорация табысына салынатын салық.

АҚШ экономсикасында салықтар тек фискалдық құрал ретінде ғана емес, сондай-ақ экономиканы дамытудың негізгі құрал ретінде де шешуші роль атқарады. Бюджет қаражаттарын құру және жұмсау Америка мемлекетінің экономикалық саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Федералдық бюджеттің 70 пайызға жуық кіріс көзін салықтар құрайды. Федералдық кірісте тура салықтардың үлесі басым. Штаттар мен жергілікті билік органдарынның табысы негізінен жанама салықтардан тұрады.

АҚШ-тағы тура және жанама салықтардың құрылымы

Тура салықтар	Жанама салықтар
Халықтан алынатын табыс салығы (федералық, штаттық, жергілікті билік органы)	Акциздер мен кеден баждары
Корпорация табысына салынатын салық (федералдық, штаттық, жергілікті билік органы)	Әлеуметтік сақтандыруға жеке кәсіпкерлерден алынатын федералдық жарна
Штаттың және жергілікті билік органдарының мүліктік салықтары (федералдық, штаттық, жергілікті билік органы)	Кәсіпкерлерден алынатын штаттық және жергілікті билік органдарының көлік құралдарынан алынатын алымы және т.б. салықтары.
Әлеуметтік сақтандыруға жарнасы (федералдық,штаттық, жергілікті билік органы)
Мұра мен сыйға салынатын салық (федералдық, штаттық, жергілікті билік органы), т.б. салықтар.

Федералдық салық жүйесіндегі негізгі салықтар болып:

• Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;

• әлеуметтік сақтандыру жарнасы;

• корпорация табысына салынатын салық;

• акциздер , т.б. жатады.

Федералдық кірістегі ең басты салықтардың бірі халықтан алынатын табыс салығы (income tax) федералдық бюджеттің негізгі кіріс көзі болып табылады. Салықты жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, заңды тұлға мәртебесі жоқ серіктестіктер төлейді. Салық салу барысында жеке тұлға салықты өзі дербес немесе отбасы атынан төлейді. Салық төлеу барысында олар бес топқа топтастырылып, отбасылық мәртебесі анықталады:

• Салық декларациясын жеке-жеке толтыратын ерлі-зайыптылар;

• Отбасы иесі;

• Жеке салық төлеушілер;

• Жалғыз басты салық төлеушілер.

Салық төлеушінің қай топқа жататына анықталған соң, салық сомасы үш сатыда есептеледі. Ең алдымен, барлық табыстарының негізінде жиынтық табысы есептеледі. Сосын заңмен бекітілген шегерімдердің айырмасы негізінде түзетілген жиынтық табысы анықталады. Салық төлеушінің салық салынатын табысы түзетілген жиынтық табыстан асырауындағы тұлғаларға берілетін салық салынбайтын минимумды шегеру арқылы анықталады. Салық төлеушінің қай топқа жататынына байланысты салық жеңілдіктері болады. Отбасы атынан салық төлейтін жағдайда отбасы мүшелерінің барлық салықтары есептелінеді. Салық салу барысында жеке тұлғаның барлық салықтары, атап айтқанда, жалақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, жеке зейнетақы және сақтандыру қорлары төлейтін зейнетақылар мен жәрдемақылар, бағалы қағаздардан түскен табыстар, т.б. есепке алынады. Жиынтық жалпы табыстан осы табыстарды алу барысында кеткен барлық шығындар шегеріліп тасталады, нәтижесінде салық төлеушінің таза табысы қалады. Бұл таза табыстан салық салынбайтын минимум шегеріледі. Әрбір жеке тұлға үшін салық салынбайтын минимум 2000 доллар, отбасы үшін 5000 доллар, асырауындағы табыс таппайтын әрбір адамның әрқайсысына 2000 доллар салық салынбайтын минимум бекітілген. Салық салынатын табыстан қайырымдылық қорына аударылған жарналар, штатқа төленген салықтар, штат Үкіметімен жергіліті билік органдарының бағалы қағаздарынан алынған табыстар, алимент, емделуге кеткен шығындар, ипотекалық несие бойынша төленген пайыз сомалары шегеріледі. 1986 жылға дейін АҚШ-та 11-50 пайыз аралығындағы 14 түрлі жеке табыс салығы ставкалары қолдданылады. Салық реформасы нәтижесінде салық ставкаларының саны азайып, есесіне салық салынбайтын минимум мөлшері өсті, салық жеңілдіктерінің саны қысқарды. 1990 жылдан бастап салық салынбайтын минимум мөлшері инфляция деңгейіне байланысты индексацияланып отырды. Қазіргі кезде халықтан алынатын табыс салығы 15-39,6 пайыз аралығындағы прогрессивтік шкаламен алынады.

Табыс салығының ставкалары

Отбасы табысы, долл.	Салық ставкасы, %
35150-ге дейін	15
35151-ден 90800-ге дейін	28
90801-ден 147050-ге дейін	31
147051-ден 288350-ге дейін	36
288351-ден жоғары	39,6

Халықтан алынатын табыс салығы бойынша жеке тұлғалар жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдан 15–ші сәуіріне дейін декларация тапсырды. Декларацияда салық төлеушінің мекен жайы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру жүйсіндегі салық төлеушінің номері, қызмет түрі, отбасылық мәртебесі, асырауындағы адамдар туралы мәлімет, есепті кезеңде алған барлық көздерден алған табыстары көрсетіледі. Салық декларациясы уақытынан кеш тапсырылған жағдайда, әрбір кешікккен күнге айыппұл сомасы есептеледі. Сондықтан салық бойынша белгіленген мерзімнен бұрын салық органына декларация тапсыру мерзімін жедел ұзарту туралы жазбаша хабарлама алады.

Тұрақты жерде жұмыс жасап, табыс табатын жұмыскерлер табыс салығын төлем көзінен төлейді. Яғни, жұмыс беруші салықтың дұрыс есептеліп, бюджетке төленуіне жауапты болады. Жұмыскер жұмыс берушімен бірге отырып, арнайы салық декларациясын толтырады.

1935жылы Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру жүйесінің іске қосылуы нәтижесінде арнайы заңнамалық құжатпен қарттарды сақтандырудың федералдық жүйесі және жұмыссыздықтан сақтандырудың федерелдық-шарттық жүйесі бекітілді. Сақтандыру бағдарламаларын жүзеге асыру үшін есебіне әлеуметтік сақтандыру жарнасы (social insurance tax) түсетін арнайы сенім қорлары құрылды. АҚШ салық жүйесінің бір ерекшелігі – федералдық бюджетке түсетін әлеуметтік сақтандыру жарнасын жұмыс беруші мен жұмысшы өзара теңдей бөліп төлейді. Ставкасы жыл сайын федералдық бюджетті құру барысында тағайындалады.

Федералдық бюджеттегі келесі маңызды салықтардың бірі – корпарация табысына салынатын салық( corporation income tax) 1980/1990 жылдардағы салық реформалары барасында айтарлықтай өзгеріп, жетілдірілді. Жалпы түсімдегі үлесі – 7 пайыз. Жалпы түсімдегі үлесі айтарлықтай болмаса да, үкімет оны экономиканың тұрақты даму қарқынын қамтамассыз ететін қаржы құралы ретінде пайдаланады. Корпарацияға салық салудағы басты қағида таза табысқа салық салу болу табылады. Салық салынатын табыс түзетілген жиынтық табыс және шегірімдер мен жеңілдіктер арасындағы айырма негізінде анықталады. Корпарцияның табыс салығы мынадай ставкалармен алынады:

Салық салынатын табыс, долл	Салық ставкасы , %
50000-ға дейін	15
50000-нан 75000-ға дейін	25
75000-нан 100000-ға дейін	34
100000-нан 335000-ға дейін	39
335000-нан 1000000-ға дейін	34
1000000-нан 15000000 дейін	35
15000000-нан 18333333 дейін	38
18333333-жоғары	35

Салық бөлшектеніп төленеді. Корпорацияның табыс салығы, сондай-ақ, штаттар деңгейінде де алынады. Салық ставкасы әр штатта әр түрлі болып келеді. Орташа салық ставкасы – 10,25 пайыз. Жиынтық табыстан өндіріс процесі барысында жұмсалған шығындары шегеріліп тасталып, салық салу обьектісі анықталады. Жеделдетілген амортизация, сондай-ақ өндіруші өнеркәсіптегі және өндіріс процесінде күн, жел энергиясын пайдаланатын өнеркәсіптегі кәсіпорындарға капиталды рационалды пайдалануға жұмылдыру, ғылыми зерттеу және тәжірибелік – конструкторлық жұмыстарды ынтадандыру мақсатында салық несиесі түріндегі салық жеңілдіктері қолданылады.

Жекеленген жағдайларда үстем пайда салығы қолданылады. Бұл салық Ветьнам соғысы тұсында енгізілген болатын. 1980 жылдан бастап аталмыш салық, негізінен, мұнай өнеркәсібіндегі компанияларға қолданылады. Салық салу базасы болып мұнайдың сату бағасы мен базалық бағасы арасындағы айырма саналады.

АҚШ – тың корпарациялары есепті салық жылынан кейінгі айдың үшінші айының 15-ші жұлдызына дейін бекітілген нысандағы салық декларациясын салық органына табыс етеді.

Капитал активтерін сатудан алынған табыстарға салық 34 пайыздық ставкамен алынады. Егер залал туындаған болса, онда ол шегерілмейді.

Акциз(excices) 18-ші ғасырдан бері федералдық бюджеттің негізгі кіріс көздерінің бірі болып табылады. Федералдық акциз алкоголь және темекі өнімдеріне, әуе және көлік тасымалына, зергерлік бұйымдарға, атыс құралдарына қолданылады. Салық ставкасы тауар құнына пайызбен немесе заттай көлеміне тұрақты сомамен тағайындалады.

Мұра мен сыйға салынатын салық(inheritance and gift taxes) барысында құны 10 мың долларға дейінгі мүлік салықтан босатылады. Бұл мөлшерден асқан мүліктер мен мұраға салық 18-50 пайыз аралығындағы прогрессивтік шкаламен салынады. Құны 10000 долл-дан асқан сыйлар және құны 60000 долл-дан асқан мұра бойынша арнайы салық декларациясы толтырылады. Ең жоғары ставка құны 2,5 млн доллардан асқан мүліктерге қолданылады.

Әр штаттың өзінің салық жүйесі бар. Штаттар деңгейінде:

-корпорациядан алынатын табыс салығы;

-халықтан алынатын табыс салығы;

-сатудан алынатын салық;

-іскерлік белсенділікке салынатын салық т.б. алынады.

Бұл жердегі бір ерекшелік штат аумағында корпорацияның бөлімшесі немесе өкілдігі болған жағдайда ғана штаттар деңгейінде корпорациялық табыс салығы алынады. Бұл салық елдің 40 штатында қолданылады және штаттардағы салық түсімінің орташа есеппен 7 пайызын құрайды.

Халықтан алынатын табыс салығы елдің 44 штатында қолданылады. Аталмыш салықты төлеу барысында азаматтар штатта тұрғылықты тұратын және тұрғылықты тұрмайтын болып бөлінеді. Тұрғылықты тұратын азаматтар алған барлық табысынан салық төлесе, тұрғылықты тұрмайтын азаматтар тек штатта алған табыстарынан ғана төлейді, яғни біздің резидент және резидент емес тұлғалар сияқты. Штаттардағы табыс салығының ставкасы 2-12 пайыз аралығында.

Штаттар бюджетінің негізгі кіріс көздерінің бірі сатудан алынатын салық(sales tax) соғыстан кейінгі жылдары енгізілді. Әдетте, бұл салық мейрамханадан басқа азық-түлік тауарларының барлығына салынады. Салық Аляска, Нью-Джерси тәрізді жекелеген штаттардан басқа штаттардың барлығында қолданылады.Ең төмен салық ставкасы Калифорнияда – 3 пайыз шамасында. Орташа салық ставкасы – 4 пайыз. Салықты бюджетке сатушы аударғанымен де, іс жүзінде тұтынушы төлейді.

Штаттар деңгейінде әр түрлі обьектілерден акциз салығы алынады. Оны тұтынушылар тауар (қызмет) түріне байланысты әр түрлі ставкалармен төлейді;

- барлық штаттар отынның барлық түрінен, негізінен бензинге өздерінің бекіткен ставкаларымен акциз салығын алады. Салық ставкасы отынның 1 галлонына центпен белгіленеді. Салық ставкасы әр штатта дизелді отын, табиғи газ, авиациялық отын тәрізді түрлеріне байланысты дифференцияланған;

-барлық штаттар спиртті ішімдіктерге акциз салығын қолданады. Салық ставкасы бір штатта көтерме немесе бөлшек саудадағы көлеміне пайызбен бекітілсе, кей штаттарда ішімдіктің күшіне байланысты галлонына доллармен белгіленген. Салықты алкогольді ішімдіктерді өндіретін, өңдейтін, өткізетін компаниялар төлейді. Жекелеген штаттарда акциз салығы тек коньяк, сыра, вермут, шарап тәрізді кейбір ішімдік түрінен ғана алынады.

-барлық штаттарда мұнай, газ, көмір тәрізді кен өндірумен айналысатын компаниялар акциз салығын төлейді. Штаттар салықты аумақтағы минералды ресурстарды өндірудің өтемақысы ретінде алады. Салық ставкасы өндірілген қазба мөлшеріне байланысты әр түріне дербес анықталады. Салықты осы ресурстардың меншік иесі 3-5 пайыз аралығындағы ставкамен төлейді.

Штаттар деңгейінде алынатын мұра мен сыйға салынатын салық құрылымы жағынан федералдық салыққа ұқсас болып келеді және штаттардағы салық түсімінің орташа есеппен екі пайызын құрайды.

Жергілікті салықтар жүйесі мемлекет деңгейінде заңмен бекітіледі. Жергілікті салықтар жүйесі мемлекет деңгейінде заңмен бекітіледі. Жергілікті салықтардың мемлекеттік салықтардан бір айырмашылығы – олардың көп түрлі және регресивті сипатта болуы.

Жергілікті салықтарға сатудан алынатын салық, жергілікті табыс салығы, акциздер, экологиялық салық және т.б. жатады.

Олардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі – мүлікке салынатын салық мүліктің бағалау құнынан алынады. Ол федералдық деңгейде алынбайды және жергілікті билік органдарының қарамағында болады. Мүлікті арнайы бағалаушы төрт жылда бір рет бағалайды. Барлық жерде бағалау құны обьектінің бағалау коэффициенті деп аталатын бірдей пайызбен бекітілуі керек. Салық ставкасының орташа деңгейі шамамен – 2 пайыз.

Жергілікті билік органдары егер штат заңымен тыйым салынбаса, бөлшек саудадан алынатын меншікті салығын енгізе алады. Салық ставкасы шттатар деңгейіндегі ставкадан төмен болып келеді және 2 пайыздан көп болмауы керек.

Жергілікті билік органдары азық түлік өнімдерін, спиртті ішімдіктерді, темекі бұйымдарын сатумен қонақ үй қызметімен айналысу құқығын лицензиялайды. Автокөліктер мен мотоциклдерді пайдалануға, үй жануарларын ұстауға лицензия беріледі. Демек, лицензиялау барысында лицензия алымы ұсталады, ол жергілікті салықтар жүйесіне кіреді.

АҚШ- тың жергілікті салықтарының құрылымы мен ставкаларын талдай келе, оларды төрт топқа топтастыруға болады:

1-ші топ – белгілі бір аумақтағана жиналатын меншікті салықтар; бұған тура және жанама салықтар жатады. Тура салықтарға мүлік, жер, мұраға салынатын және басқада салықтар кіреді. Жанама салықтарға сатудан алынатын салық, акциздер жатады.

2-ші топ – жалпымемлекеттік салықтан қосымша ретінде жергілікті бюджетке аударылатын салықтар;

3-ші топ - көлік құралдарына, қонақ үйлерге, коммуналдық қызметке, т.б. салынатын салықтар. Бұлар штат және қала бюджеттері арасында бөлінеді.

4- ші топ – жергілікті салықтар тобы. Бұл салықтар негізінен жергілікті билік органдарының саясатын анықтайды. Мысалы, экологиялық салық қоршаған ортаны қорғау мақсатында енгізілген.

АҚШ- тың қалаларының бюджетіндегі салықтық түсімдердің жалпы сипаты жергілікті билік органдарының салықтарына ұқсас болып келеді. Қалалық биліктің кез келген жергілікті билік органы сияқты өзінің дербес кіріс көздері бар. Атап айтқанда:

• Қонақ ү» қызметіне салық

• Қонақ үй төлемі

• Коммуналдық қызметке салық

• Жылжымайтын мүлікті сатып алу мәмілелеріне салық

• Лицензиялық алым.

Бірақ әр қаланың салықтары әр түрлі болып келеді.

Салықтардың бюджетке толық көлемде алыну және түсуін қадағалау міселелерімен Қаржы министрлігінің құрамына кіретін арнайы салық органы - АҚШ-тың ішкі кірістер қызметі шұғылданады: АҚШ-тың ішкі кірістер қызметі > Орталық аппарат > 7 аймақтық салық басқармасы және 58 салық басқармасы.

КАНАДАНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

Канадада табыс салығы туралы бірінші әскери заң 1917 ж БДС шығындарын қаржыландыру мақсатында қабылданды. 1948 ж табыс салығы туралы Заң, 1972 ж оған маңызды өзгерістер енгізілді. 1988 ж. Салық салу реформасы туралы жобаға сәйкес реформаның бірінші кезеңі табыс салығына байланысты өткізілді.

Канаданың салық жүйесі үш деңгейден тұрады:

• Ферералдық (мемлекеттік бюджеттің 48 пайызы)

• Провинциялық (42 пайызы)

• Жергілікті (10 пайызы)

Федералдық бюджет кірісінің басым бөлігін халықтан алынатын табыс салығы, әлеуметтік сақтандыру қорына салық құрайды.

Провинциялық кірістердің негізгі бөлігі:

• Сатуға салынатын салық

• Корпорация табысына салық

• Акциздер

• Мұра мен сыйға салық.

Жергілікті бюджет негізінен мүлік салығы мен кәсіпкерліккке салықтан тұрады.

Салық саясатын Қаржы министрлігінің бюджеттік саясат және экономикалық талдау бөлімі жасайды. Салыққа қатысты туындайтын даулы мәселелер Салық Соты деңгейінде шешіледі. Салық саласына қатысты мәселелрдің құқықтық негізін «Кіріске салынатын салық туралы», «Жұмыссыздықтан сақтандыру туралы» тәрізді Заңдар мен заңнамалық актілер құрайды.

Тура салықтарға табыс салығы, капитал өсіміне салық, жылжымайтын мүлікке салық, отын салығы т.б., ал жанама салыққа сатудан алынатын салық жатады. Салықтардың көпшілігі федералдық және провинция деңгейінде төленеді.

Халықтан алынатын табысты Канадада тұратын, жұмыс жасайтын, бизнеспен айналысатын және ел аумағында меншігі бар тұлғалар төлейді. Салық объектісі – табыс. Ол жиынтық табыс пен оны алуға кеткен шығындардың айырмасы ретінде алынады. Табыстан зейнетақылық аударымдар, кәсіподаққа аударылған жарна, асырауындағы адамдарға берілетін салық салынбайтын минимум шегеріліп тасталады. Федералдық табыс салығы 17-29 пайыз аралыңында прогрессивтік щкаламен өлшенеді. Провинциялық ттабыс салығы федералдық табыс салыңынан пайызбен есептеледі.

Активтердің нарық құнынынң өсімінен алынатын салық 30 пайыз.

Федералдық табыс салығы 12-28 пайыз мөлшерінде бекітілген. Муниципалитеттердің корпорацияларға салық салуға құқығы жоқ. Канадада шағын бизнесті дамутуға көп көңіл бқлінген. Жылдық табысы 200 мың долларды құрайты, жалдамалы жұмыскерлер саны 100-ден аспайтын компаниялар шағын бизнес субъектілері болып саналады. Қазір 80-85 пайызды құрайды. Шағын бизнес 12 пайыздық ставкамен табыс салығын төлейді.

Корпорацияларға келесідей жеңілдіктер бар:

• Инвестициялыұ салықтық несие

• Жеделдетілген амортизация

• Салық төлеу мерзімін ұзарту

• Экспорт операцияларын салықтан босату.

Өндіріс процесінде залал туындаған жағдайда ол 7 жыл мерзімге кейін шегеріледі.

Ауыл және балық шаруашылыңын дамыту және фермерлердің балаларын жұмысқа тарту үшін жеңілдіктер қарастырылған.,

Сатудан алынатын салықтардың ерекшеліктері:

• Өндірістік процесс салықтан босатылып, тек тұтынуға қолданылады.

• Кең базаға сүйенеді.

Бұл салық азық-түлік, балалар киіміне қолданылмайды. Федералдық сатудан алынатын салық 12 пайыздық ставкамен тауар бағасына қосылып алынады.

Қосылған құнға салық 1991 ж бастап енгізілді, негізгі ставкасы – 7 пайыз. Азық-түлік, медициналық препараттар мен қондырғыларға, денсайлық сақтау мен білім беру қызметіне бұл салық қолданылмайды.

Жылжымайтын мүлікке салық салу мақсатында провинциялық билік органдары мүліктерді бағалауды жүзеге асырады. Жылжымайтын мүлікке салынатын салық мүлік нысаны мен бағалау құнына байланысты салынады.

Бензин сатудан алынатын арнайы салық федералдық және Альберта,Саскачевана провинцияларынан басқа провинциялардың барлығында қолданылады. Бұл салықты фермерлер, балықшылар, өндіру, өңдеу және орман өнеркәсібіндегі кәсіпорындар төлемейді. Сондай-ақ, әлеуметтік сақтандыру және денсаулық сақтау алымдарын федералдық және провинциялық Үкімет алады.

Салық төлеушілер жыл сайын қаржы органдарына табыс мөлшері мен салық сомасы туралы ақпары көрсетілген декларацияны есепті жылдан кейінгі күнтізбелік жылдың 30-шы сәуіріне дейін толтырып, тапсырады. Салық декларациясының дұрыс толтырылуы мен ондағы ақпарлардың растығын салық органдары ішінара бағалау негізінде тексереді; ревизия жүргізеді; салық төлеушінің бухгалтерлік кітабын тексереді. Салық заң бұзушылықтары анықталған жағдайда айыппұлдан бастап екі жыл бас бостандығынан айыруға дейін баратын қатаң жазалау шаралары қолданылады. Салық төлеуші мұндай шешіммен келіспеген жағдайда Канаданың салық сотына , федералдық сотқа, одан әрі Жоғарғы сотқа саты бойынша шағымдануға құқылы.

Ұлыбританыяның салық жүйесі

Ұлыбританияның салық жүйесінің негізі XIX қалыптасты. 1965, 1973, 1987-1988 жылдары жүргізілген салық реформасы елдің салық жүйесінің құрылымына көптеген өзгерістер әкелді. Елдің салық салу саласында жүргізілген шаралардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі - 1988 жылдың наурызында қаржы министрі Н.Лоусонның 1988/1989 жылдарға арнап парламент қарауына ұсынған бюджеті болды. Қаржы министрінің бағалауы бойынша, бұл жоба салықтың радикалды реформаларын көрсетті. Н.Лоусон әлемдегі ең қарапайым салық жүйесін ұсынуға ұмтылыс жасады. Салық реформалары жеке табыс салығының төменгі ставкасын 20 пайызға дейін төмендету, ерлі-зайыптылардың табысын бөлек есептеу, прогрессивтік ставкаларды алып тәрізді маңызды шараларды қамтыды. Салық жүйесінің оңайлануы оның әділ болатынына кепілдік бермейді. Ағылшын экономистерінің бағалауы бойынша, әрбір британдық үшін салық ставкасы орташа есеппен 14-тен 16-ға өсті, ал осыған дейін табысының қанша мөлшерін салыққа төлесе, ол сол күйі өзгеріссіз қалды. Салық жылы ағымдағы 6-шы сәуірінде басталып, келесі жылдың 5-ші сәуірінде аяқталады. Қазіргі кезде салықтар Ұлыбританияның мемлекеттік кірістерінің 90 пайызға жуығын қамтамасыз етеді. Елдің фискалдық саясаты екі негізгі ережеге негізделген:

- «алтын ережесі» экономикалыө циклда Үкіметке инвестициялық мақсатта ғана займдарды жүзеге асыруға рұқсат береді және оны ағымдағы қаржыландыруда пайдалануға тыйым салады;

- «ұзақ инвестиция ережесі» бойынша экономикалқы цикл кезінде таза ұлттық қарыздың жалпы ішкі өнімге қатынасы тұрақты деңгейде болуы керек.

Бұл ережеге сәйкес, салық төлеуші төлемдерді экономиканы ағымдағы қаржыландыруды жүзеге асыру үшін төлейді, сондықтан ол Үкіметтен мемлекеттік займдар операциясын қатаң бақылауда ұстауын қамтамасыз етуін талап ете алады. 1998/1999 қаржы жылдарына мемлекеттік бюджетті қабылдаған кезде, Үкімет жаңа Фискалдық тұрақтылық Кодексін де қабылдады. Бұл Кодекске сәйкес, фискалдық саясат пен мемлекеттік қарызды басқару бес қағидаға жауап беруі қажет:

- фискалдық саясат мақсатын бекіту, мемлекеттік мекемелердің шоттары бойынша операцияларды орындау және жариялау жариялылығы;

- фискалдық саясатты жүзеге асыру және оның экономикаға әсер ету процесіндегі тұрақтылық;

- мемлекеттік қаржыны басқарудағы жауапкершілік;

- әділеттілік, әсіресе ұлттар арасында;

- фискалдық саясаттың орындалуы.

Ұлыбританиядағы салықтарды бес ірі топқа топтастыруға болады:

- Табысқа салынатын тікелей салықтар; бұған табыс салығы,

капиталға салынатын салық, мұраға салынатын салық жатады;

• Жанама салықтар; бұған қосылған құнға салынатын салық жатады;

• Жергілікті салықтар; жылжымайтын мүлікке салынатын салық, т.б.;

• Іскерлік белсенділікке салынатын салық;

• Тағы басқа салықтар.

Ұлыбританиядағы негізгі салықтардың бірі – табысқа салынатын салық

болып табылады. Ол ең алғаш рет 1799 жылы Наполеонға қарсы соғысты қаржыландыру мақсатында енгізілді, ал 1842 жылдан бастап ағылшынның салық жүйесінде тұрақты түрде орын алды. 1909 жылдан бастап табысқа салынатын салық салуда прогрессия қолданыла бастады. 1965 жылға дейін табыс салығын заңды және жеке тұлғалардың барлығы төледі. Корпорация пайдасына салынатын салық енгізілгеннен кейін, табыс салығын тек жеке тұлғалар ғана төлейтін болды. 1973 жылғы салық реформасы нәтижесінде еңбекақы және инвестициялық табыстарға салық біртұтас ставкамен салынатын болды. Бұл салықтың алыну техникасын оңайлатып қана қойған жоқ, сондай-ақ шедулдардың мәні мен мақсатын толығымен өзгертті. Қазіргі кездегі жеке табыс салығының жүйесі 1973 жылғы салық рефомасы негізінде жүйелендіріліп, қалыптасты. Ұлыбританияның салық заңнамасының негізіне халықтан және корпорациядан алынатын табыс салығы қатынастарын реттейтін 1970 жылы қабылданған заңнамалық Акт; қосылған құнға салынатын салықты реттейтін 1979 жылы қабылданған Акт; Корпорациядан алынатын салықтарды реттейтін 1996 жылы қабылданған Акт жатады. Мұнымен бірге жыл сайын жаңа бюджетті қалыптастыру барысында жекелеген өзгерістер енгізілуі мүмкін.

Салық салу мақсатында салық төлеушілер резидент және бейрезидент болып жіктеледі. Ағылшын салық құқығында «жай резидент» және «домицилий» деген ұғымдар өолданылады.

Жай резидент дегеніміз Ұлыбританияда тұрғылықты мекені бар, қысқа мерзімді жеке және қызмет бабындағы жолсапарларын есептемегенде, өмір бойы лсы елде тұрып жатқан тұлға. Сондай-ақ, Ұлыбританияға шетелден келген және мұнда тұрақтап қалуы белгісіз жеке тұлғалар үш жыл мерзімге дейін жай резидент болып саналады. Егер жеке тұлға шетелден Ұлыбританияға бірден тұрақты негізде көшіп келген болса, онда елге келген бірінші күнінен бастап жай резидент болып танылады.

Домицилий дегеніміз тұрғылықте мекені орналасқан елде тұратын жеке тұлға. Жеке тұлға бір мезгілде бірнеше елдің резиденті болып табыла алса, домицилий тек бір елде ғана бола алады.

Резидент салық төлеуші алынған көзінен тәуелсіз барлық табыстарынан салық төлесе, бейрезидент тек ел аумағында алған табыстарынан ғана табыс салығын төлейді.

Табыс салығы шедулярлы нысанда құрылады, яғни табыс көзіне байланысты әр шедулға ерекше салық салынады. Ол бес шедулға бөлінеді:

• Шедул «А» - мүліктен алынатын табыс;

• Шедул «С» - мемлекеттік облигация бойынша алынған дивидендтер;

• Шедул «Д» өз кезегінде алты бөлімнен тұрады:

1. Сауда немесе іскерлік операциялардан алынған табыстар;

2. Кәсіби қызмет көрсеткеннен алынған табыс;

3. Салық салынатын проценттер мен алименттер;

4. Шетелдік бағалы қағаздар бойынша табыстар;

5. Шетедегі мүліктен алынған табыстар;

6. Жоғарыдағы бөлімдерде көрсетілген табыстардан басқа табыстар.

• Шедул «Е» өз кезегінде үш лкен оптан тұрады:

1. Әр түрлі ведомстволар мен қыметтердің таьбыстары;

2. Компаниялардан зейнетақы түрінде алынған табыстар;

3. Әлеуметтің сақтандыру министрлігі төлейтін және салық салынатын жәрдемақы түріндегі табыстар.

• Шедул «К» - Ұлыбританяның компаниялары жүзеге асыратын дивидендтер мен басқа да төлемдер.

Табыс салығы жылдық жиынтық табыс пен заң бойынша рұқсат

берілген шегерімдер арасындағы айырмадан төленеді. Салық салу барысында отбасылық және жеке тұлғаның өзіне шегерім беріледі. Отбасылық және жеке шегерім мөлшері әрбәр өаржы жылында бөлшек сауда индексіне байланысты қайта қаралып, өзгертіліп отырады. Табыс салығы прогрессивтік ставкамен алынады.

Табыс салығының ставкалары

Ставка типі	Табыс дипазоны, ф.ст.	Салық ставкасы,%
Төменгі	1500-ге дейін	10
Негізгі	1501-ден 28000-ге дейін	23
Жоғарғы	28001- ден жоғары	40

Ұлыбританияның салық заңнамасы бойынша, заттай нысанда берілген жәрдемақы, ұлттық жинақ сертификаттары бойынша пайыздар, шәкіртақы, мүгедектерге, жұмыссыздарға, денсаулығы нашар тұлғаларға берілетін жәрдемақыларға табыс салығы салынбайды. Еңбекақыдан алынатын табыс салығы төлем көзінен ұсталады. Тек қана еңбекақы есебінен күн көретін жеке тұлға бұл салық бойыншадекларация толтырмайды. Бұдан басқа жағдайлардың барлығыныда жеке тұлғалар табыс салығы бойынша декларация толтырып, тапсырады. Табыс салығы жыл ішінде төртке бөлініп төленеді. Салыққа қатысты құжаттар 6 жыл сақталуы керек.

Корпорация салығы немесе компанияның табысына салынатын салық 1965 жылы енгізілді. Оған дейін жеке тұлғалармен бірдей салық және оған қосымша пайдасынан 15 пайыз мөлшерінде салық төлеп келген болатын.

Корпорация салығы немесе компанияның табысына салынатын салық 1965 жылы енгізілді. Оған дейін жеке тұлғалармен бірдей салық және оған қосымша пайдасынан 15 пайыз мөлшерінде салық төлеп келген болатын. 1965-1973 жылдары қолданылған корпорациялық салықтың классикалық түрінің орнына корпорациялық салықтың «импутациялық» түрі келді. Импутациялық жүйеге бес нышан тән:

• Дивиденттерден салық төлем көзінен алынбайды;

• Компания барлық бөлінген және бөлінбеген табыстарынан біртұтас ставкамен корпорациялық салықты төлейді;

• Дивиденд төлеген жағдайда компания аванстық корпорациялық салықты төлеуі керек;

• Дивиденд алған резидент аванстық төлем сомасын шегерімге жатқызуы керек;

• Есепті кезең аяқталғаннан кейін аванстық корпорациялық төлем сомасы жалпы салық сомасынан шегеріліп тасталады.

Ағылшын заңнамасына сәйкес, «компания» дегеніміз серіктестіктерден басқа (оларға жеке тұлғаларға қолданылатын режиммен салынады) корпоративтік органдар мен корпоративтік емес ұйымдар. Компания егер осы елде басшы органы орналасса және осы елде қызметін жүзеге асырса, бақылауда болса, резидент болып танылады. Салық компанияның салық жылы ішінде алған барлық табыстарына салынады. Салық салу барысында жиынтық табыстан өндіріс процесінде жұмсалған барлық шығындары, қайырымдылық қорына аударған жарналары, компания қызметкерлерінің көңіл көтеруіне кеткен шығындар, т.б. шегеріліп тасталады.

Ұлыбританияда бөлімше арқылы сауда жасайтын бейрезидент компаниялардан корпорациялық салық мынадай табыстардан алынады:

• Бөлімше арқылы немесе бөлімшенін атынан тура немесе жанама түрде саудадан алынған табыстар;

• Осы бөлімшеде қолданылатын активтерден алынған капитал өсімі.

Ғылыми зерттеулерде жұмсалған шығындар толығымен салық салынатын пайдадан шегеріліп тасталады.

Корпорация салығының ставкасы – 35-33 пайыз. Шағын бизнестегі компанияларға 25 пайыз мөлшерінде төмендетілген ставка қолданылады. Мұнай өнеркәсібіндегі компаниялар арнайы салық режимі бекітілген. Олар мұнайдың корпорациялық салығын (petroleum revenue tax) 75 пайыздық ставкамен төлейді, жалпы корпорациялық салықты төлеуден босатылады. Сондай-ақ, олар корпорациялық табыс салығынан басқа, тағы екі төлемді төлейді:

А) 1982 жылдың 1-ші наурызына дейін лицензия алған компаниялар 12,5 пайыздық ставкамен роялти төлейді;

Ә) мұнай табыстарына салынатын салық 1975 жылы енгізілді. Бұл салық әрбір кенішке, оның қазбасының көлемінен тәуелсіз салынады. Салықты алу жауапкершілігі мұнай табыстарына салық салу Басқармасына жүктелген.

Бейрезидент компанияның табысына салық Ұлыбританияда алған табыстарынан базалық ставкамен алынады. Бейрезидент компания бөлінетін пайдадан аванстық корпорациялық салығын төлеуден босатылады.

Капитал өсіміне салынатын салық пайда әкелетін актив түрлерін өткізген кезде салынады. Бейрезидент компаниялар бұл салықты төлемейді. Ондай активтерге жеке автокөліктер, тұрғын үй, ұлттық жинақ сертификаттары мен облигациялар, т.б. жатады. Бұл салық 1965 жылы енгізілді, 1982 жылдан бастап, инфляцияға берілетін төмендетуден кейін есептелінеді. Капитал өсіміне салынатын салықты енгізудегі мақсат алыпсатарлық мәмілелердің мөлшері мен пайдасын шектеу болып табылады. Капитал өсімінің құны мүліктің сатып алынған құны мен нарықтық бағасы арасындағы айырма негізінде анықталады. Салық, егер салық төлеуші жеке тұлға болған жағдайда, табыс салығының ставкалармен, ал заңды тұлға болған жағдайда, корпорация пайдасына салынатын салықтың ставкасымен төленеді.

Мұраға салынатын салық (inheritance tax) 1986 жылға дейін капиталды аударудан алынатын салық (capital transfer tax) ретінде қолданыста болды. Мүлік меншік иесінің көзі тірісінде сый ретінде берілсе және ол бұдан кейін жеті жылға дейін тірі болса, мұраға салынатын салық салынбайды. Егер бұл шарт орындалмаса, мұрагер салық жауапкершілігіне тартылады. Мұраға салынатын салықтың негізгі ставкасы – 40 пайыз. Құны 150 мың фунт стерлингке дейінгі мұраға салық салынбайды.

Әлеуметтік сақтандыру жарнасын төлеушілер төрт сыныпқа топтастырылады:

• 1-топ – жалдамалы жұмыскерлер және жұмыс берушілер;

• 2- топ - өзін-өзі жұмыспен қамтитындар, яғни кәсіпкерлер;

• 3- топ – жұмыссыздардың немесе бірінші және екінші топқа кірмейтіндердің ерікті жарналары;

• 4- топ – екінші топтағы тұлғалардың белгілі бір шектен жағдайдан асқан жағдайда, осы топқа енгізілетін тұлғалар. Бұл топтағы тұлғалар үшін салық ставкасы – 6,3 –пайыз.

Бірінші, екінші және үшінші топтағы тұлғалар бойынша салық ставкалары олардың апталық табыс мөлшеріне байланысты анықталады. Табыс мөлшері өскен сайын сәйкесінше ставка мөлшері де өседі. Бірінші, екінші және үшінші топтағы тұлғалар мынадай ставкалармен әлеуметтік салықты төлейді:

Апталық табыс мөлшері, ф. ст.	Салық ставкасы, %
66-ға дейін	0
66-дан 500-ге дейін	10

Мемлекеттік зейнетақы жүйесіне қатысушылар аталмыш салықты 8,4 пайыздық ставкамен төлейді.

1990 жылға дейін мүлікке салынатын салық жергілікті бюджеттің негізгі кіріс көзінің басым бөлігін құрады. Мүлікке салынатын салықты меншік иесі немесе жалға алушы мүліктің жылдық таза құнынан төлейді. Бұл жерде мүлік ретінде жер де танылады. Мүліктің құны 10 жылда бір рет бағаланып отырады. Салық ставкасын жергілікті билік органдары қаржы ресурстарына деген мұқтаждықтарына байланысты анықтап, белгілейді.

Жанама салықтар тобына қосылған құнға салынатын салық, акциздер, тұтыну салығы, кеден баждары, елтаңбалық алым, ойын бизнесінен алынатын салық жатады.

Қосылған құнға салынатын салық 1973 жылдың 1-ші сәуірінде Еуропалық экономикалық қауымдастыққа кіргеннен бастап енгізілді. Қосылған құнға салынатын салық 1983 жылы қабылданғын Заң негізінде реттеледі. Бертін келе ол біршама өзгертіліп, толықтырылады.

Қосылған құнға салынатын салық мемлекеттік бюджеттің орта есеппен 17-20 пайызын құрайды және үлесі жағынан табыс салығынан кейінгі екінші орынды алады. Қосылған құнға салынатын салық бойынша объекті болып тауарлар (қызмет, жұмыс) өндірісінің әрбәр кезеңіндегі қосылған құн табылады. Салық ставкасы – 17,5 пайыз. Азық –түлік өнімдеріне, дәрі-дәрмектерге, импорт-экспорт тауарларына, тұрғын үй құрылысына, балалар киіміне, көлік тасымалына, пошта, жерлеу және қаржы қызметтеріне, сақтандыруға қосылған құнға салынатын салық салынбайды.

Салық төлеуші тоқсан сайын (кей жағдайларда салық төлеушінің қалауы бойынша ай сайын) салық декларациясын толтырып, төленуге тиіс салық сомасын басқармаға аударыпотырады. Салық декларациясы есепті тоқсан аяқталғаннан кейін, бір ай мерзім ішінде тапсырылуы керек. Акциздер, алкоголь, темекі және жанар-жағар май өнімдеріне, көлік құралдарына салынады. Акциз, спирт пен жанар-жағар май өнімдерінің әрбір литріне тұрақты соамаен, ал темекі өнімдерінен тауар құнына қосымша пайыз түрінде белгіленеді. Алкоголь өнімдері мен көлік құралдарына салық ставкасы 10-30 пайыз аралығында тағайындалған.

Тұтынуға салынатын салық алкоголь және темекі өнімдеріне, бағалы металл бұйымдарына, электроэнергияға, теледидар жарнамаларына, қант және кондитер өнімдеріне, сыра және минералды суларға, автокөліктер мен ұшу апараттарының жекелеген түрлеріне 17,5 пайыздық ставкамен салынады.

Елтаңбалық алым Ұлыбританиядағы көне салықтардың бірі болып саналады. Ең алғаш 1694 жылы енгізілген болатын. 1891 жылы қабылданған заңнама негізінде және бертін келе оған енгізілген толықтырулар мен өзгерістерді ескере отырып, қызіргі кезге дейін қолданыста болып келеді. Алым тұлғалар азаматтық –құқықтық мәмілелерді жасаған кезде төленеді. Рәсімделген құжатта осы алымның төленгенін растайтын мөр болуы қажет. Алым ставкасы рәсімделген құжаттың нысанына байланысты бекітіледі.

Жергілікті билік органдары жергілікті қажеттіліктерді қаржыландыру үщін салықтар мен алымдар енгізуге құқылы.

Үкімет қаржы министрлігінің құрамындағы қазынашылықтың көмегімен салық жүйесін басқарады және реттейді. Олардың қызметін Парламент бақылайды. Ұлыбританияның қазынашылығы Үкіметтегі басты министрлік болып табылады және елдің жалпы экономикалық стратегиясына жауап береді. Әкімшілік тұрғыдан, ол басқарма болып табылады. Оның құрамына қазынашылықтың бірінші лорды және кіші лордтар кіреді. Қазынашылықтың бірінші лорды әрі премьер-министр әрі қаржы министрі болып табылады. Елдің салық заңнамасын Үкімет бекітеді. Салық қатынастарды реттеу барысында туындайтын мәселелерді арнайы орган – құпия кеңеске, министрлер мен Ішкі кірістербасқармасына беріледі. Салық органдарының құқықтарын нақтылау мен түсіндіру мақсатында «құпия кеңес бұйрығы» деп аталатын нұсқама беріледі. Салық қызметін ұйымдастыру қазынашылыққа есеп беретін Ішкі кірістер және Баж бен акциздер басқармаларына жүктелген. Ішкі кірістер басқармасының міндетіне заңды және жеке тұлғалардан салықтардың дер кезінде толық көлемде алынуын бақылау кіреді. Бақылау Лондондағы бас салық инспекторының кеңселері арқылы жүргізіледі. Бас инспектордың қарамағына 700- ден астам аудандық кеңселер кіреді. Аудандық кеңселерде салық инспекторларының штаты жұмыс жасайды. Олар заңды және жеке тұлғалардан салықтарды жинайды, ақпарат және кеңес беру қызметін ұйымдастырады, сотта Ішкі істер басқармасының мүддесін қорайды. Баж және акциздер басқармасының міндетіне жанама салықтар жүйесі қарайды. Қосылған құнға салынатын салық, акциздер Қаржы министрлігінің баж және акциздер басқармасының өкілеттігінде болып келеді.

Германияның салық жүйесі

Германияның салық жүйесі Л. Эрхард заманынан бері мынадай қағидаларға негізделіп құрылуда:

• салыққа жұмсалған шығындар мүмкіндігінше аз болуы керек;

• салықтар құрылымдық саясатқа сәйкес болуы керек;

• салықтар табысты әділ бөлуге бағытталуы керек;

• салық жүйесі екі жақты салық салуды болдырмауы керек;

• салықтар бәсекеге кедергі болмауы керек;

• салық жүйесі адамдардың жеке өмірін құрметтеуі керек және т.б.

Германия салық жүйесіне тән ерекшелік – бюджет жүйесі буындарының арасында жиынтық салық түсімдерінің күрделі әрі көп сатылы бөлінуі. Басқа мемлекеттерге қарағанда Германияда табыстар вертикалды және горизонталды деңгейде теңестіріледі. Табысы жоғары Бавария, Вюртемберг, Солтүстік Рейн-Вестфалия тәрізді жерлер өзінің қаржы ресурстарының бір бөлігін Саксония, Шлезвиг-Голштейн сияқты біршама нашар дамыған жерлерге береді.

Германия Конституциясына сәйкес, елде мемлекеттік биліктің екі деңгейі: федералдық және жер билігі бекітілген. Общиналар үшінші билік деңгейі емес, жердің құрамы ретінде қаралады. Осыған байланысты федерация, жер, общиналардың құқықтары салық салу аясында қатаң бөлінген және Конституция және бірқатар салық қатынастарын реттейтін заңнамалармен реттеледі.

Қазіргі кездегі қолданыстағы салық жүйесі 1969 жылғы ірі салық реформасы барысында қалыптасты. Германияның салық жүйесінің нығайып дамуында 1986, 1988 және 1990 жылдары жүргізілген салық реформалары маңызды роль атқарды. 1986-1988 жылдары жүргізілген салық реформалары барысында халықтан алынатын табыс салығын, әсіресе балалы отбасыларға салынатын салық мөлшерін төмендету мәселелері қарастырылады. Нәтижесінде салық салынбайтын минимум өсті, отбасылы салық төлеушілерге берілетін жеңілдіктер ұлғайтылды, салық прогрессиясы оңайлатылды. 1990 жылы жүргізілген салық реформасы барысында салық салынбайтын минимум мөлшері одан әрі арттырылды; прогрессивтік салық салу шкаласы енгізілді; мүлік салығынын ставкасы төмендетілді, т.б.

Қазіргі кезде Германия салық жүйесі салықтардың 50 түрін белгілеген. Атап айтқанда:

• еңбекақыға салынатын табыс салығы;

• қосылған құнға салынатын салық;

• қолөнер салығы;

• тұрақты табыс салығы;

• корпорациялық салық;

• табиғи мұнайға салынатын салық;

• темекі бұйымдарына салынтын салық;

• шіркеу салығы;

• автокөлік құралдарына салынатын салық;

• жер салығы;

• капитал бойынша табысқа салынатын салық;

• мүлік салығы;

• кеден баждары;

• мұраға салынатын салық;

• лотореяға салынатын салық;

• тотализатордан алынатын табысқа салынатын салық;

• аң аулау мен балық аулауға салынатын салық;

• биржа айналымына салынатын салық;

• жер учаскесін сатып алғанда салынатын салық;

• иттерге салынатын салық;

• арақ-шарап өнімдеріне салынатын салық;

• сақтандыру төлемдеріне салынатын салық;

• корпорацияның капитал өсіміне салынатын салық;

• өрт күзетін ұстауға арналған салық;

• вексельдік салық;

• қантқа салынатын салық;

• ойын-сауық мекемелеріне салынатын салық;

• спорт лотореясы бойынша ұтыстарға салынатын салық;

• кинофильм көрсетіліміне салынатын салық;

• тағы басқалары.

Салықтар былай бөлінеді:

• федералдық салықтар;

• жер салықтары;

• біріккен салықтар (федералдық және жер);

• жергілікті община салықтары;

• шіркеу салықтары.

Реформаға дейін федералдық салықтарға акциздер, баждар, айналымға салынатын салық, мүлікке салынатын салық жатқызылды. Федералдық салықтарға:

• капитал қозғалысына салынатын салық,

• кеден баждары,

• сақтандыру салығы,

• вексель салығы,

• сыраға салынатын салықтан басқа тұтыну тауарларына салынатын салық, т.б. жатады.

Жер салығына:

• мүлік салығы,

• мұраға салынатын салық,

• алынған жер учаскесіне салынатын салық,

• өрт салығы,

• көлік құралдарына салынатын салық,

• сыраға салынатын салық,

• лотореяға салынатын салық,

• ойын үйлеріне салынатын салық және т.б. жатады.

Біріккен салықтарға:

• еңбекағыға және тұрақты табысқа салынатын салық;

• капитал бойынша табыстан алынатын тұрақсыз табыстар және корпорация салығы;

• қосылған құнға салынатын салық;

• қолөнер салығы.

Салықтық түсімдердің үлесі негізінен жеке тұлғалардың табыс салығы мен қосылған құнға салынатын салық тәрізді екі үлкен салық есебінен құрылады. Біріккен мемлекеттік бюджетке түсетін барлық салықтарды екі топқа топтастыруға болады:

• меншікті салықтар;

• біріккен салықтар.

Меншікті салықтар белгілі бір әкімшілік аумақтық бірлікке белгіленеді және соған толық көлемде түседі.

Біріккен салықтар белгіленген нормалар шегінде федерация, жер, общиналар арасында бөлініп, әр түрлі деңгейдегі бюджеттерге бірдей мезгілде келіп түседі. Біріккен салықтарға табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, т.б. жатады.

Жеке тұлғалардың табыс салығы азаматтығынан тәуелсіз барлық жеке тұлғалардан алынады. Салық салу барысында басты назар салық төлеушінің тұрғылықты мекеніне аударылады. Соған байланысты шектелген және шектелмеген салық жауапкершілігі ажыратылады. Шектелмеген салық жауапкершілігіне Германияда тұрақты тұратын және ел ішінде мекен-жайы бар жеке тұлғалар, сондай-ақ шетелдегі неміс мекемелерінің қызметкерлері тартылады. Олар алған көзінен тәуелсіз барлық табыстарынан салық төлейді. Қалған жеке тұлғалардың барлығы шектелген салық жауапкершілігіе тартылады.

Салық салу объектісі ретінде жеке тұлғанын барлық табыстары қаралады:

• еңбекақысы;

• капиталдан алған табыстары;

• бағалы қағадардан алған табыстары;

• мүлікті жалға беруден алған табыстары, т.б. жатады.

Салық төлеушілер қызмет түріне байланысты бірнеше категорияға бөлінеді. Атап айтқанда:

• жалғыз басты салық төлеушілер;

• ажырасқандар, бірақ асырауында баласы бар салық төлеушілер,

• ерлі-зайыптылар, әрі олардың әрқайсысы салықты бөлек өз алдына төлесе;

• салықты бірге төлейтін ерлі-зайыптылар;

• бірнеше жерде жұмыс жасайтын салық төлеушілер.

Әрбір категориядағы салық төлеушілер үшін дербес шегерістер қарастырылған. Салық прогрессивтік шкаламен жеке тұлғаның табысы мен заңға сәйкес бекітілген шегерістер арасындағы айырмадан төленеді.

Табыс салығының ставкалары

Салық салынатын табыс, марка	Салық ставкасы
13477 дейін	0
13950-ден 17495-ке дейін	22,90-25,00
17496-дан 114695-ке дейін	25,00-51,00
11695-тен жоғары	51

Ерлі-зайыптыларға және олардың балаларына, 64 жастан асқан қарттарға, мүгедектерге арнайы салық шегерімдері қарастырылған. Емделуге кеткен шығындар, алимент, өмірді және медициналық сақтандыруға төлеген жарналар, шіркеу салығы салық салынатын табыстан толығымен шегеріледі.

Табыс салығы декларация негізінде немесе төлем көзінен төленеді. Жалдамалы жұмыскердің салығын жұмыс беруші табыс салығын салық картасы негізінде есептеп, ұстап қалып, салық органына аударады. Салық картасы коммунадағы (общинадағы) тұрғылықты жерінде толтырылып, қай категорияға жататыны көрсетіледі. Егер күнтізбелік жыл ішінде табыс салығының сомасы отбасы немесе жұмыс жағдайына байланысты ауытқыған жағдайда, өзгеріс дереу салық картасына енгізіледі. Жыл соңында салық картасы негізінде толық есеп айырылысады.

Декларация негізінде табыс салығын есептеу барысында күнтізбелік жыл ішінде алған барлық табыстары қамтылады. Ерлі-зайыптылар ортақ декларация тапсырған жағдайда, олардың жиынтық табысы екіге бөлініп, бір бөлігіне салық есептеледі және сол салық сомасы екіге көбейтіледі. Ерлі-зайыптылар әрқайсысы бөлек декларация тапсырған жағдайда, бұл есептеу механизмі қолданылмайды; жалғыз басты салық төлеушілерге қолданылатын есептеу механизмінен табыс салығын есептеп, төлейді.

Мұра мен сыйға салынатын салық әрбір мұрагердің үлесінен алынады. Салық салу барысында мұрагерлер төрт разрядқа бөлінеді. Мысалы, бірінші разрядка ерлі-зайыптылар және олардың балалары жатады. Оларға 7 пайыздық ставка қолданылады. Негізінде салық ставкасы мүліктің құнына және туыстық деңгейіне байланысты 7-50 пайыз аралығындағы...

Қазіргі кездегі қолданыстағы корпорация табысына салынатын салық 1977 жылғы салық реформасы нәтижесінде енгізілді. Салық сомасы федералдық және жер бюджеттері арасында бөлінеді. Заңды тұлғалар корпорациялық табыс салығын меншік нысанынан тәуелсіз төлейді. Салық салу объектісі болып жылдық жиынтық табыс пен заңға сәйкес бекітілген шегерімдердің айырмасы табылады. Салық салу барысында жеделдетілген амортизация кеңінен қолданылады. Германияда ғылыми-техникалық прогрессті ынталандыру мақсатында өнеркәсіп орындарына өндіріс қорларын жедел есептен шығару әдісі қолданылады. Ссудалар бойынша пайыздарға салық салынбайды. Елдің шығыстағы жерлеріне және олармен шектесетін жерлерге капитал инвестициялайтын фирмаларға арнайы салық жеңілдіктері қарастырылған. Салық салу объектісінен қайырымдылық қорына,ғылым мен мемлекеттік саясатқа аударылған жарналар, өкілдік шығындары шегеріледі. Салық ставкасы- 40 пайыз. Салық тоқсан сайын бірдей үлеспен бөлініп, төленеді. Жыл соңында салық декларациясы негізінде бюджетпен толық есеп айырысу жүргізіледі. Корпорациялық салық бойынша декларация салық органына есепті жылдан кейінгі жылдығ 31 –ші мамырына дейін тапсырылады. Декларацияда қаржы жылындағы пайдасы (залалы), резервтік қорға аударым, төленген корпорациялық салық, дивиденд, мүлік салығының сомалары,директорлар кеңесінің мүшелеріне төлем,залал сомасы,президентке төленген роялти, шетел компаниясындағы инвестиция мөлшері туралы мәліметтер келтіріледі. Декларацияға компанияның балансы,пайда мен залалдың есебі, аудитор қорытындысы, өндірістік қызметтің барысы туралы жылдық есеп, қаржы есебі мен бөлінетін пайда туралы акционерлердің резолюциясының көшірмесі қосылып, тапсырылады. Ынтымақтастық алымы 1991 жылдың 1-ші шілдесі мен 1992 жылдың 30-шы маусымы аралығында қолданылып, 1995 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап қайтадан қолданысқа енгізілді. Алымның енгізілудегі мақсаты Германияның бірігуімен байланысты туындаған қаржылық қиындықтарды шешу болып табылады. Бұл алым жеке және корпорациялық табыс салықтарынан қосымша ретінде алынып, федералдық бюджетке аударылады. Алымның базасы есептелінген жеке және корпорациялық табыс салықтарының сомалары болып саналады. Алымның ставкасы 7,5 пайызға тең. Капиталдан алынған табысқа салық табыс салығының бір түрі болып табылады және капитал бойынша табыс алған кезде төленеді.

Қосылған құнға салынатын салық Германиядағы негізгі салықтардың бірі болып саналады. Бюджет кірісіндегі үлесі 28-30 пайызға жуық. Салық салу объектісі болып айналым саналады. Салық бюджетке түскен соң үш бюджет арасында бөлінеді. Салық екі тұрлі ставкамен алынады: 7 пайыз –азық-түлік, газет-журнал, кітаптарға, ауылшаруашылығының өнімдеріне,жолаушы тасымалы қызметіне қолданылса, одан басқаларының барлығына 15 пайыздық ставка қолданылады. Аталмыш салықтан ауыл және орман шаруашылығының өнімдері, экпортқа шығарылған тауарлар босатылған. Негізгі жергілікті салықтардың бірі қолөнер салығын өнеркәсіп, сауда және т.б. қызмет түрлерімен айналысатын кәсіпорынлар, серіктестіктер, жеке тұлғалар төлейді. Бұл салық жанама салықтың санатына жатады. Салық базасы болып компания капиталы табылады. Салық ставкасын муниципалды органдар бекітеді. Жер салығы ауыл және орман шаруашылығындағы кәсіпорындарға, жер учаскелеріне салынады. Салық салынатын объект үш жылда бір рет бағаланып отырады. Салық ставкасы 1,2 пайыз. Мемлекеттік кәсіпорындар,мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, ауруханалар, интернаттар, діни мекемелер, сондай-ақ ғылыми мақсатта қолданылатын жерлер аталмыш салықты төлеуден босатылған. Германияда тұрғын үй құрылысын ынталандыру мақсатында қайтадан салынған тұрғын үйлердің жерлері 10 жылға дейін жер салығын төлеуден босатылған. Жер учаскесі бір иеден екінші иеге сатылған жағдайда салық сату бағасынан 2пайыз мөлшерінде төленеді. Салықты өткен кезең үшін аванстық төлем түрінде тоқсан сайын общиналар алады. Меншікке салынатын салықты 1278 жылы король Рудольф фон Габсбург енгізген.Салық салуға ауыл және орман шаруашылығындағы кәсіпорындардың мүлкі,заңды және жеке тұлғалардың жылжымайтын мүлкі,компаниянын өндірістік мүлкі қамтылады.1995 жылы 1-ші қаңтарынан бастап жеке тұлғаның жиынтық мүлік салығының ставкасы 1 пайыз болып бекітілді,оған дейін 0,5 пайыздық ставкамен алынып келген болатын.Өнеркәсіп кәсіпорындары мен компаниялар үшін салық ставкасы 0,6 пайыз мөлшерінде. Ауыл және орман шаруашылығындағы мүліктерге салық төмендетілген ставкамен салынады. Акциздер кофеге,қантқа, минералды майға,сырада,арақ-шарап және темекі өнімдеріне және т.б. қолданылады. Бұл салық негізінен федералдық бюджетке түседі, ал сырадан алынатын акциз сомасы жерлердің бюджетіне түседі. Әлеуметтік аударымдар еңбек ақы қорынан 6,8 пайыз мөлшерінде төленеді.Аударым сомасы АҚШ-тағы сияқты жұмыс беруші мен жұмыскер арасында теңбе-тең бөлінеді. Аударымдар бюджетке емес , автономды әлеуметтік сақтандыру қорына түседі. Автокөлікке салынатын салық негізгі екі факторға тәуелді болып келеді:цилиндр көлеміне,яғни двигатель қуатына және катализатордың болуына. Катализатормен жарақтандырылған көліктерге төмендетілген салық ставкалары колданылады. Германиядағы ауылшаруашылығына салық салудың ерекшелігіне бұл салаға көптеген салық жеңілдіктерінің берілуін,салықты есептеудің оңайлатылған және орташа әдістерін қолдануын жатқызуға болады.Ауыл шаруашылығына берілетін негізгі салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: а)шағын шаруашылықтар үшін пайданы анықтаудың оңайлатылған әдісі ; ә)жеделдетілген амортизация ; б)инвестициялық салықтық несие ; в)қосылған құнға салынатын салық бойынша төмендетілген ставканы қолдану (ауылшаруашылық өнімдері үшін 7 пайыз) ; г)жекелеген ауылшаруашылық кооперативтерін салықтан толығымен босату (корпорациялық,мүлік және қолөнер салығы бойынша) ; д)фермерлік шаруашылықтарға алғашқы 10 жылда пайдасы мен мүлкі бойынша салық салынбайтын минимум мөлшерін бекіту. Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындарға салық салу мақсатында олар үш негізгі топқа топтастырылады.Үш топтың әрқайсысының өздерінің табысты есептеу әдістері бар. Бірінші топқа қарамағындағы жері 32 га-дан асатын және жылдық пайдасы 40 мың маркадан астам болатын шаруашылықтар жатады. Бұл шаруашылықтар өндірістік және өндірістік емес мүліктеріне бухгалтерлік баланс негізінде есеп жүргізеді.Мал басы, егін көлемі,т.б мүліктеріне жыл басы мен соңында орташа бағалау жүргізіледі.Жыл ішінде мүлікте болған өзгеріс пайда деп есептеледі. 1974 жылғы реформаға дейін мүлікке 6 жылда бір рет бағалау жүргізіліп келген болса,одан кейін бақылау тоқтатылды.Практикада салық инспекторының 1974 жылы анықталған мүлік құнына 20 пайыздық қосымша қосу арқылы мүлікті бағалауы кеңінен тарған. Екінші топқа егіс алқабы 25-32 га ,жиынтық табысы 32-40 марка болатын фермалар жатады.Бұл кәсіпорындар мүлікке баланс құрмайды,бірақ міндетті түрде салық салынатын пайданы анықтау үшін табыс пеншығынның есебін жүргізбесе,онда салық жауапкершілігіне тартады және бұл шара аталмыш есепті жүргізгенге дейін жалғаса береді. Үшінші топқа қарамағындағы жері 25 га-дан кем және жылдық пайдасы 32 мың маркадан аз болатын шаруашылықтар жатады.Бұл топқа жататын фермалар жалпы ауылшаруашылығындағы кәсіпорындардың 50 пайызын құрайды. Олар шаруашылық қызметі туралы ещқандай есеп жүргізбейді. Шіркеу салығы жер заңнамасы негізінде табыс салығынан қосымша ретінде алынып,шіркеу кірісіне түседі. Діни ұйымдардың барлық мүшелері салық төлеушілер болып табылады.Шіркеу құрамынан шыққан жағдайда салық жауапкершілігі де тоқтатылады.Салықты есептеу базасы ретінде жылдық табыс салығының сомасы алынады.Асырауында баласы болған жағдайда әр балаға 300 марка мөлшерінде шегерім жасалады. Салық ставкасы 7-9 пайыз мөлшерінде. Әдетте, бұл салық есептелген табыс салығынан ұсталып қалады. Жекелеген жағдайларда салықтар тек реттеушілік мақсатты көздейтіні мәлім. Мысалы, Германияда 20-шы ғасырдың басында енгізілген уксус қышқылына салынатын салықтың көздеген мақсаты оны шығаруға жұмсалатын шарап көлемін қысқарту және жасанды уксус қышқылының өндірісін дамыту болды. Қазіргі кезде салық қолданыста және тарихи жәдігер ретінде сақталуда. Салық салу туралы Заң шығару, оларды алу, бөлу Германияның Конституциясымен реттеледі. Салыққа қатысты барлық мәселелер, бұзушылықтар мен жазалау шаралары 1997 жылы шыққан «Салықтар, алымдар және жарналар туралы» және «Салық-қаржы соты туралы» қаулылармен реттеледі. Федералдық билік кеден баждарына, қаржы монополияларына қатысты Заңдар шығаруға құқылы. Сондай-ақ , федералдық органдардың өкілеттілігіне салық салу базасын, салық салынбайтын минимумын, салық жеңілдіктерін белгілеу кірсе, жерлердегі органдар қандай да бір салықтың базалық ставкаларын тағайындайды, ал общиналар соларға арнайы коэффициенттер бекітеді. Германияда салықтардың бюджетке уақытылы әрі толық түсуін Қаржы министрлігі және олардың жергілікті қаржы органдары қадағалайды. Жергілікті қаржы органдары кәсіпорындарға салық ревизияларын жүргізеді. Жерлердегі қаржы органдарының қарамағына ірі, шағын, орта фирмалармен, ауылшаруашылығы кәсіпорындарымен айналысатын арнайы бақылау бөлімшелері жұмыс жасайды. Федералдық деңгейде рефизиялық қызметті қаржы жөніндегі федералдық ведомство қадағалайды.

Францияның салық жүйесі

Франция салық жүйесінің басқа дамыған елдерден ерекшелігі – жалпы ішкі өнімдегі міндетті аударымдардың үлесіне (шамамен 40-45 пайыз) көптігі; әлеметтік қорларға аударылған жарнама үлесінің көптігі; тура салық салуға қарағанда жалпы салық салудың үлесінің жоғарылығы. Дамыған елдер арасында Франция жалпы ішкі өнімдегі әлеуметтік қорлардың үлесі жағынан бірінші орынды алады. Франция мемлекеттік бюджетінің 90 пайызға жуығын салықтар құрайды. Францияның салық жүйесі орталық бюджетке түсетін және жергілікті бюджетке түсетін болып бөлінеді. Негізінен Францияның салықтарын үш ірі топқа топтастыруға болады:

• Табысқа салынатын салықтар;

• Жанама салықтар

• Капиталға салынатын салықтар

Мемлекеттік салықтар елдің барлық аумағында алынады және орталық бюджеттің негізгі кіріс көзі болып табылады.

Елдің салық жүйесі негізінен жанама салыққа басым көңіл бөледі. Қосылған құнға салынатын салық 1954 жылы Францияда енгізілгені бәрімізге мәлім. Қосылған құн салығын төлеу салық төлеушінің қаржылық жағдайына байланысты емес, жасалған операцияның сипатына байланысты анықталады. Салық салу объектісі болып тауар немесе қызметтің сату бағасы болып табылады. Бұған бөлшек сауда бағасынан басқа, алым, баж сомалары да кіреді. Негізгі салық ставкасы – 18,5 пайыз. Автокөлік, кинотауарлары, темекі бұйымдары, парфюмерия, бағалы былғары өнімдеріне 22 пайыздық жоғарылатылған ставка қолданылады. Азық-түлік және ауылшаруашылық өнімдеріне, кітап, дәрі-дәрмектерге, сондай-ақ туристік және қонақ үй, жүк және көлік тасымалы қызметтеріне 5,5 пайыздық төмендетілген ставка қолданылады. Аталмыш салық бойынша жекелеген салық жеңілдіктері қарастырылған. Экспорт операциялары қосылған құнға салынатын салықтан босатылған. Экспорт операциясын жасаған және қосылған құнға салынатын салықты төлеп қойған тұлғаның қосылған құн салығын өтеу құқығы бар. Әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауылшаруашылық өндірісі, жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін тұлғалар қосылған құнға салынатын салықтан босатылған. Қосылған құнға салынатын салық ай сайын декларация негізінде бюджетке төленеді. Сондай-ақ тауар айналымының көлеміне байланысты тоқсандық, жылдық салық төлеу кезеңдері де заң бойынша қарастырылған.

Жанама салықтардың қатарында бұл салықтан басқа мұнай өнімдеріне ішкі салық, акциздер мен тұтынуға салынатын салықтар, кеден баждары, туристік алымдар да елеулі орын алады. Тутынуға салынатын салық алкоголь және темекі өнімдерін, бағалы металл бұйымдарына, электрэнергияға, теледидар жарнамаларына, қант және кондитер өнімдеріне, сыра және минералды суларға, автокөліктер және ұшу аппараттарының жекелеген түрлеріне пайыздық ставкамен салынады. Туристік аймақта орналасқан кейбір аудандар мұнымен бірге туристік алымды да қолданады.

Кеден баждарының негізгі мақсаты табыс алу емес, ішкі нарықты, ұлттық өнеркәсіпті, ауылшаруашылықты қорғау болып табылады. Кеден баждары импортталатын тауарлар мен ішкі нарықтағы тауарлардың бағасын теңестірудегі мемлекеттік экономикалық саясатты реттеудің басты құралдарының бірі болып саналады. Әдетте, кеден баждары тауар бағасынан алынады, бірақ жекелеген жағдайларда, көлемі, салмағы, т.б. алынады. Бұл негізінен темекі өнімдеріне, сусындарға, кинофильмдерге қолданылады.

Корпорация пайдасына салынатын салықты барлық заңды тұлғалар ұйымдық-құқықтық нысанына тәуелсіз төлейді. Корпорация пайдасына салынатын салық кәсіпорындардың жылдық таза пайдасына салынады. Кәсіпорынның жылдық таза шығындарының айырмасы негізінде анықталады. Негізгі салық ставкасы – 34 пайыз. Жекелеген жағдайларда 42 пайызға дейін жоғарылайды. Жерден және бағалы қағаздардан алынатын пайдаға 10-24 пайыз аралығындағы ставка қолданылады. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп негізінде жыл сайын қаржы жылы аяқталған соң үш ай мерзімінде немесе есепті жылдан кейінгі жылдың 1-ші сәуіріне дейін кірістері мен шығындары туралы декларацияны салық органына тапсырады. Аталмыш салық аванстық төлем түрінде төленіп, қаржы жылы аяқталған соң бюджетпен толық есеп айырысады. Қайтадан құрылған компанияларға 5 жылға дейін жеңілдікпен салық салынады. Алғашқы екі жылда салықтан толығымен босатылса, үшінші жылда есептелінген салықтың 25 пайызы, төртінші жылда 50 пайызы, бесінші жылда 75 пайызы, алтыншы жылда 100 пайызы төленді.

Басқа елдермен салыстырғанда, Францияда заң бойынша амортизация нормасы белгіленбеген. Оның деңгейі әр саланың тарихи қалыптасқан нормалары негізінде анықталады. Елдің салық заңнамасы бойынша жеделдетілген амортизацияға рұқсат берілген.

Жеке тұлғалардың табысына салынатын салықтың мемлекеттік бюджеттегі үлесі орта есеппен 18-20 пайыз аралығында. Францияның 18 жасқа толған барлық азаматы салық жауапкершілігіне тартылады. Францияда жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының ерекшелігі – ол салық жеке тұлғаның өзінің емес, отбасының табысына салынады. Егер салық төлеуші жалғыз басты адам болса, онда ол бір адамнан тұратын отбасы болып танылады. Бұл, бір жағынан мемлекет тарапынан отбасын қолдау, оның дамуын ынталандыру барысында ұстанатын саясатының бір бағыты болып табылады. Сонымен салық салу барысында «фиксалдық бірлік» деген ұғым қолданылады. Фиксалдық бірлік дегеніміз – ерлі-зайыптылар мен олардың асырауындағы адамдар. Егер салық төлеуші жалғыз басты болса, онда ол дербес фиксалдық бірлік болып қарастырылады. Салық салу барысында жеке тұлғаның ел аумағында және елден тыс жерде алған барлық табыстары есепке алынады. Бұл салық жеке тұлғаның жыл сайын алдыңғы қаржы жылының декларациясында көрсетілген табысынан төленеді. Салық салынатын табысты есептеу үшін салық төлеушінің табыстары жеті категорияға бөлінеді:

• жалдамалы жұмыстан алынатын еңбекақы;

• жер, ғимаратты жалға беруден алынатын табыстары;

• капиталдан алынатын табыстар (дивиденд, процент, т.б.)

• ғимарат, бағалы қағаздарды қайта сатудан алынатын табыстар;

• акционерлік қоғам болып табылмайтын кәсіпорындардың сауда және өнеркәсіп қызметінен алған табыстары;

• коммерциялық емес табыстары (өмірлік рента, зейнетақы);

• ауылшарушылық табыстары.

Осы жеті категория бойынша салық төлеушінің таза табысы бөлек-бөлек анықталады. Таза табысты анықтау барысында одан осы табысты алуға байланысты кеткен барлық шығындар, қайырымдылық мақсатына жұмсалған шығындар сомасы шегеріліп тасталады. Анықталған таза табысқа отбасы коэффициентін қолдану арқылы, анықталған таза табыс отбасы мүшелеріне бөлінеді. Сосын әр бөлік бойынша салық бөлек есептеліп, нәтижесінде есептелген салық сомалары қосылады. салық сомасы анықталған соң, ол балаларды мектеп жасына дейінгі мекемелерде ұстау, қарт ата-анасын бағуға кеткен шығындар, несие сомасы үшін төленген пайын, өмірді сақтандыруға кеткен шығындарға байланысты сомалар негізінде 25 пайызға кемітілуі мүмкін.

Енді әр категорияның таза табыс сомасын анықтау тәртібін қарастырайық.

Жалдамалы жұмыстан алынған табыстарына жеке тұлғаның жалдамалы жұмыстан алған еңбекақысы, сыйақысы жатады. Еңбекақы сомасынан төленген жарна, кәсіби білім алуға кеткен шығындар, тамақтануға,емделуге кеткен шығындар, жұмысқа қатынауға кеткен жолақы сомасы 10 пайыз шекті мөлшерде шегеріліп тасталады және 20 пайыз мөлшерінде өзіне салық салынбайтын минимум түрінде шегерім беріледі. 10 және 20 пайыз түріндегі салықты төмендетулер (скидка) еңбекақы сомасы жылына 500 мың франктен асатын жеке тұлғаларға қатысты қолданылады. Одан басқа, жеке тұлғалар әлеуметтік сақтандыруға төленген жарнаны, тамақтануға, емделуге кеткен шығындарды, жұмысқа қатынау кеткен жолақы сомасын оны растайтын төленген шоттар болған жағдайда шегере алады.

Жер, ғимаратты жалға беруден алынатын табыстарынан мынадай шегерім жасалады:

• ғимарат жалға берілген жағдайда 15 пайыз, жер жалға берілген жағдайда 10 пайыз мөлшерінде;

• ғимаратты ұстауға кеткен шығындар;

• ғимарат пен жерге төленген салық сомалары;

Капиталдан алынатын табыстарынан (дивиденд, процент, т.б.) мынадай шегерім жасалады:

• акциялар бойынша жұмыс жүргізген жағдайда, банк қызметін төлеуге кеткен шығындар;

• аз көлемде акция ұстайтын тұлғаларды ынталандыру үшін – 16 мың франк мөлшеріне шегерім;

• жинақ кітапшасындағы 60 мың франкке дейінгі салымдары бойынша алынған пайыз сомасы. Бұл негізінен мемлекет тарапынан халықтың жинақ салымдарын ынталандыру бағалы қағаздар нарығындағы белсенділігін арттыру мақсатында ұстанған саясатының бір бағыты болып табылады.

Қайта сатудан түскен табыстар өз алдына ғимаратты қайта сатудан алынатын табыстар және бағалы қағаздарды қайта сатудан алынатын табыстар болып бөлінеді.

Ғимаратты қайта сатудан алынатын табыстарға инфляцияға байланысты индексация жүргізіледі және алыпсатарлықтан қорғау мақсатында 5 пайыз мөлшерінде салықтық төмендету (скидка) беріледі. Егер жеке тұлға өзінің тұрығылықты үйін немесе пәтерін жеке меншігінде 20 жыл болған ғимаратты сатудан алынған табыстарға салық салынбайды.

Бағалы қағаздарды қайта сатудан алынатын табыстарға инфляцияға байланысты индексация жүргізіледі. Бағалы қағаздар бойынша шеккен залалдар болашақ табыстар есебіне 5 жыл мерзімге ауыстырылады. Салық төлеушінің қалауы бойынша бағалы қағаздарды қайта сатудан алынатын табыстарға 16 пайыздық ставкамен бөлек салық салынуы және жалпы табысқа қосылмауы мүмкін.

Акционерлік қоғам болып табылмайтын кәсіпорындардың сауда және өнеркәсіп қызметінен алынған табыстарға екі түрлі әдіспен есептеу жүргізіледі:

а) тауар айналымы 500 мың франктен аспайтын шағын коммерсанттар мәліметтерін салық қызметіне табыс етеді. Салық қызметін төленуге тиісті салық сомасын өздері анықтайды. Бұл тұста бухгалтерлік есептің жүргізілуі міндетті емес.

б) тауар айналымы 500 мың франктен асатын кәсіпкерлер бухгалтерлік есеп жүргізіп, төленуге тиісті салық сомасын өздері анықтайды.

Табыс сомасынан өндіріс процесі барысында жұмсалған барлық шығындары шегеріліп тасталды.

Коммерциялық емес табыстары (өмірлік рента, зейнетақы) акционерлік қоғам болып табылмайтын кәсіпорындардың сауда және өнеркәсіп қызметінен алған табыстарына жүргізілген есептеулер бойынша жүргізіледі.

Ауылшаруашылық табыстарына салық үш түрлі режиммен салынады.

а) егер салық төлеушінің табысы 500 мың франктен кем болса, онда ұжымдық жеңілдік беріледі. Салық қызметі таза табыс және салық сомасын өздері анықтайды.

ә) егер салық төлеушінің табысы 500-700 мың франк аралығында болса, онда салық төлеуші таза табыс және салық сомасын өздері анықтайды.

б) егер салық төлеушінің табысы 700 мың франктен асатын болса, таза табыс және салық сомасы акционерлік қоғам болып табылмайтын кәсіпорындардың сауда және өнеркәсіп қызметінен алыған табыстарына жүргізілетін есептеулер бойынша жүргізіледі. Бұл нақты пайда режимі деп аталады.

Ауылшарушылық табыстарына салық салу барысында салық төлеушінің қалауы бойынша алдыңғы екі жыл және ағымдағы жылдың мәліметтері негізінде анықталған орташа табыс негізіндегі салық режимін де қолдануға болады. Бұл негізінен ауылшаруашылық табыстарының ауа райы жағдайына байланысты болып келеуімен түсіндіріледі.

Қарттар мен мүгедектерге арнайы салық жеңілдіктері қарастырылады.

Анықталған таза табыс сомасы отбасы мүшелеріне мынандай бөліммен бөлінеді:

-жалғыз басты салық төлеушіге - 1 бөлім;

- ерлі-зайыптыларға 1-бөлім;

-1балаға -0,5 бөлім;

-2балаға -1бөлім;

- 3балаға -2 бөлім, т.с.с.

Сосын әр бөлік бойынша салық бөлек есептеліп, нәтиженсінде есептелген салық сомалары қосылады. Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық 0-56,8 пайыз аралығындағы прогрессивтік ставкамен алынады. Есепті жылдан кейінгі жылдың ақпанына дейін жеке тұлға салық әкімшілігіне табыстары мен шығындары ткралы декларацияны табыс етеді. Декларация негізінде салық әкімшілігі салықты есептейді және оны салық төлеуші қыркуйекке дейін бюджетке төлеп болуы керек. Салықты екі түрлі жолмен төлеуге болады:

-аванс түрінде, яғни салықтың 1/3 бөлігі ақпанда, 1/3 бөлігі мамырда, 1/3 бөлігі қыркуйекте;

-ай сайын салықтың 1/10 бөлігін төлеп тұрады, онда салық төлеу кезеңі қарашаға дейін ұзартылады.

Францияда жылжымайтын мүлікті сатқаннан түсетін пайдаға, бағалы қағаздармен жасалған операциялардан алынған табыстарға салық салудың бөлек ережесі қарастырылған.

Жылжымайтын мүлікке салық салу барысында 32 жыл жеке меншікте болған мүліктерді сату, тұрғылықты тұрған үйін сату, тұрғын үйді рынокта бірінші рет сату барысында алынған табыстарға салық салынбайды. Салық ставкасы мүліктің меншікте болған мерзіміне байланысты салынады.

Бағалы қағаздармен жасалған операциялардан алынған пайдаға салық 16 пайыздық ставкамен салынады.

Франция бюджетінің кіріс көзін құрауда меншікке салынаты салықтар елеулі орын алады. Меншікке салынатын салықтарға мүлік салығы, еңбекақыдан ұсталатын әлеуметтік салық, көлік құралдарына салынатын салық, тіркеу және елтаңбалық алымдар, баждар жатады.

Мүлік бойынша салық салуға мүліктер, мүлік құқығы, бағалы қағаздар жатады. Кәсіпкерлік мақсатта қолданылатын мүліктер, ауылшаруашылық мүліктері, өнер туындылары мен коллекционерлік бұйымдар салықтан босатылады. Мүлікке салынатын салық 0-1,5 пайыз аралығындағы прогрессивтік шкаламен салынады.

Францияның АҚШ-тан айырмашылығы – еңбекақыдан алынатын әлеуметтік салықты жұмыс берушілер төлейді. Салық салу объектісі – еңбекақыға жататын барлық ақшалай және заттай нысандағы еңбек ақы қоры. Аталмыш салық 4,6-13,6 пайыз аралығындағы прогрессивтік шкаламен алынады. Бұдан басқа жұмыс 0,5 пайыздық ставкамен ставкамен еңбекақы қорынан кәсіби білім беру салығын төлейді. Бұл салықты енгізудегі басты мақсат елдегі кәсіптік-техникалық білім берудің дамуын қаржыландыру болып табылады. Егер кәсіпорында 10 және одан да көп адам жұмыспен қамтылған болса, онда кәсіпкер олардың ұзақ мерзімді кәсіби дайындығын қаржыландыруға қатынасуы заңмен жүктелген. Жұмысшылары тұрақты негізде жұмыс жасайтын кәсіпкерлер үшін салық ставкасы – 1,2; ал жұмысшыларды уақытша пайдаланатын кәсіпкерлер үшін 2 пайыз мөлшерінде салық ставкасы бекітілген.

Көлік құралдарына салынатын салықты жеке меншігінде көліктері бар тұлғалар төлейді. Салық ставкасы көліктің санына, двигателінің қуатына байланысты анықталады.

Франция салық жүйесінде жергілікті салықтардың алатын орны зор. Францияның жергілікті органдарына 80 мыңнан астам дербес бюджет (коммуна, департамент, аймақ, т.б.) жатады. Жергілікті билік органдары экономикалық өмірдің маңызды субъектіері болып табылады. Жергілікті салықтар жүйесін төрт негізгі топқа бөліп қарастыруға болады:

1) құрылыс салынған учаскелердің жер салығы;

2) құрылыс салынбаған учаскелердің жер салығы;

3) тұрғын үй салығы;

4) кәсіби салық.

Бұл салықтардың ставкасын жергілікті билік органдары (бас кеңес, муниципалдық кеңес) алдағы жылдың бюджетін құру барысында анықтайды, бірақ ол ставкалар мемлекет деңгейінде бекітілген ставкадан жоғары болмауы керек.

Құрылыс салынған учаскелердің жер салығы құрылысы бар барлық учаскелерге қолданылады. Бұған өнеркәсіп және коммерциялық мақсатта пайданылатын барлық ғимарат, құрылғы, резервуар тәрізді барлық учаскелер жатады. Салық салынатын бөлік учаскенің кадастрлық жалдық құнының жартысына тең. Аталмыш салықтан мемлекеттік меншіктегі және ауылшаруашылығы мақсатындағы учаскелер, сондай-ақ 75 жастан асқан жеке тұлғалар, қоғамдық қорлардан арнайы жәрдемақы немесе мүгедектігіне байланысты жәрдемақы алатын жеке тұлғалар босатылған.

Құрылыс салынбаған учаскелердің жер салығы орман, тоғай, алқап тәрізді жерлерге салынады. Салық салынатын бөлік учаскенің кадастрлық жалдық құнының 80 пайызына тең. Салықтан мемлекеттік меншіктегі жерлер босатылады. Жекеленген жағдайларда ауылшаруашылығы мақсатында пайданылатын жерлер, жасанды алқаптар босатылады.

Тұрғын үй салығы меншік иелеріне және жалға алушыларға салынады. Әлеуметтік жағынан аз қамтамасыз етілген тұлғалар бұл салықты төлемейді.

Жергілікті билік органдары бұл төрт негізгі салықтардан басқа мынандай салықтарды енгізе алады:

-аумақты жинауға арналған салықтар;

- кеншілерді игеруге арналған жергілікті алымдар;

-электр жарығын орнатуға арналған алымдар;

-көгалдандыруға арналған салықтар және т.б.

Салықтардың дер кезінде және толық көлемде бюджетке түсуін Экономика, қаржы және бюджет министрлігі құрамындағы Салық қызметі реттейді. Оны бюджет бойынша делегат-министрге бағынатын Бас салық басқармасы басқарады. Ол өз кезегінде 80 мыңнан астам салық жүйесінің қызметкерлерінің әрекетіне жетекшілік жасайды. Салық орталықтарында әрбір салық түрі бойынша салық төлеушілерден қанша салық жиналуы керектігі мен жиналып жатқанын қадағаланып отырылады. Салық жүйесіндегі құжат айналымын оңайлату және автоматизацияландыру мәселелерімен министрлікте арнайы бөлімше жұмыс істейді. Ірі салық төлеушілерге салықтық тексеру жүргізу барысында негізінен екі әдіс қолданылады:

-жалпы тексеру әдісі; тексерілетін салық төлеушінің салыққа қатысты барлық салаларын жан-жақты тексеру.

-бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесін қолдану арқылы тексеру.

Шағын кәсіпорындарды жергілікті салық бөлімшілері жылдық қорытынды баланс негізінде тексереді. Жеке тұлғаларға қатысты салық тексерулері салық төлеушінің барлық табыстары мен декларацияда көрсетілген мәліметтерге сараптама жасау негізінде жүзеге асырылады.

Салық заң бұзушылары анықталған жағдайда, бас бостандығынан айыруға дейін баратын катаң жазалау шаралары қолданылады.