33. Компьютерлік ақпаратты қорғау. Ақпаратты қорғаудың криптографиялық əдістері.

Ақпаратты қорғау – ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені. Мақсаты ақпарат иесіне келетін зиянды әрекеттерді болдырмау. Дербес компьютердің программалық өнімі мен жіберілетін ақпаратқа рұқсатсыз шығудан ең сенімді қорғау - әр түрлі шифрлау әдісін қолдану. Ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері деп ақпаратты түрлендірудің арнайы құралдарының жиынтығын айтамыз. Криптография(cryptographic) – құпияжазу - ақпаратты заңсызпайдаланушыларданқорғаумақсатыменонытүрлендіруәдастеріжайындағығылым. Кодталынған хабарларды құрастырумен және оларды кері шифрлау мен шұғылданады. Қазіргі криптография- 4 ірі бөлімнен тұрады:

1. Симметриялық криптожүйе

2. Ашық кілтті криптожүйе

3. Электрондық қол жүйесі

4. Кілт арқылы басқару

Симметриялық криптожүйелерде қолданылатын криптографиялық әдістерді мынадай топтарға бөлуге болады: жай ауыстыру, орын ауыстыру, гаммалау және блоктық шифрлар.

Шифрлеу – қорғалатын хабардың әрбір символы өзгеруі жатады. Шифрлеу тәсілдері: •Ауыстыру •Алмастыру •Аналитикалық өзгеру •Гаммирлеу •Аралас шифрлеу

Кодтау – қорғалған элементтердің кейбір элементтері алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады. Кодтау тәсілдері:

•Мағыналық кодтау •Символдық қодтау

Қарапайым ауыстыру шифрында бастапқы мәтінің әрбір символы мәтінің соңына дейін сол алфавиттің бірдей символдары мен ауыстырылады (бір алфавиттік ауыстыру шифрлары деп аталады).

Цезарь шифры - ең жеңіл және кеңінентараған шифр әдісі. Оны Цезарь коды, Цезарь жылжытуы немесе жылжыту шифры деп те атайды.

34. Компьютерлік ақпаратты қорғау. Электрондық цифрлық қолтаңба және оны пайдалану аумағы.

Ақпаратты қорғау – ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені. Мақсаты ақпарат иесіне келетін зиянды әрекеттерді болдырмау.

Электрондық цифрлық қолтаңба – бұл электрондық құжаттың деректемесі, жасанды көшірмеден осы электрондық құжатты қорғау үшін арналған. ЭЦҚ ақпаратты криптографиялық қорғау құралдарын (АКҚҚ) пайдалануымен ақпаратты қайта жасау нәтижесінде қалыптасады және кілттің қол қою сертификатының иесін сәйкестендіруге, сондай-ақ электрондық құжатта ақпараттың бұрмалануының жоқ болуын белгілеуге рұқсат етеді. Электрондық цифрлық қолтаңбаның жабық кілті – тіркеу куәлігінің иесіне белгілі электрондық цифрлық рәміздерінің дәйектілігі және электрондық цифрлық қолтаңбаның құралдарын пайдалануымен электрондық цифрлық қолтаңбаны құру үшін арналған. Қолтаңбаны пайдалану өте қарапайым. Ешқандай арнайы білім, дағдылар және икемділік бұл үшін талап етілмейді. Электрондық құжаттарды алмасуға қатысушысы, ЭЦҚ әрбір пайдаланушысына бірегей ашық және жабық (құпия) криптографикалық кілттер туындатады.

ЭЦҚ жасанды көшіру мүмкін емес – ол үшін есептеп шығарудың орасан санын талап етеді, ол қолайлы уақытта заманауи деңгейдегі есептеу техникасы мен математиканы іске асыру мүмкін емес, яғни қол қойылған құжатта ұсталатын әзірге ақпарат, өзектілікті сақтайды.

35 Компьютерлік ақпаратты қорғау. Мұрағаттаушы бағдаламалармен жұмыс істеу технологиялары.

Ақпаратты қорғау – ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені. Мақсаты ақпарат иесіне келетін зиянды әрекеттерді болдырмау.

Резервтік көшірмен құру үшін немесе компьютерлік желілер арқылы жылдам беру үшін файлдар архиватор деп аталатын арнайы программалардың көмегімен архивтеледі. Программалар архиваторлар бір немесе бірнеше файлдың орнына үнемдеуге ғана емес, сонымен қатар ақпараттық ақпараттарды сенімді сақтау үшін де қажет.

Файлды архивтік файлға жазу процесі- архивтеу (буып-түю, сығу), ал файлды архивтен алу - архивтен шығару деп аталады.Буып-түйілген (сығылған) файл архив деп аталады.

Ақпараттар көлемі кішірейтілген, ал ақпарат саны сол қалпында қалатын әр түрл архивтеу алгоритмдер бар. Мәтіндік және графикалық файлдар жақсы сығылады, ал іс жүзінде архивтер файлы сығылмайды.

Кейбір архивторлар архивтегі файлдарды бұрынғы қалпына келтіру үшін архиватор-программаны қажет етпейтін мен өзгешеленетін, архивтерден арнайы программасыз өзі шығаратын архивтерді құра алады.

Программашылар көптеген әр түрлі архиваторларды құрды, олардың ішінде кеңінен тарағаны WinRar және WinZip, сол сияқты Windows операциялық жүйесіне деректерді архивтеу қызметші программасы кіреді. Архиваторды таңдағанда олардың әмбебаптығы және сенімділігі басшылыққа алынады, бірақ, әрине, оның негізгі параметрлерін - сығу сапасы және жылдамдығын ұмытпаған жөн.

Архивтерді құру және оларды басқарудың бірден-бір кеңінен тараған әйгілі архиватор WinRar жатады.

WinRar RAR және ZIP архивтермен жұмыс жасауға мүмкіндік береді, жоғары нәтижелі деректерді сығу алгоритімін пайдаланады, көптомдық және архивтен өз шығаратын архивтерді (SFX, ағылшын тілінде Self-extracying) құрады және т.с.с.

Көптомды архивтер - бірнеше бөліктен тұратын архивтер. Жалпы томдар үлкен архивт бірнеше дискетада немесе басқа сменалық тасушысы сақтау үшін пайдаланылады.

Windows үшін WinZip программасы архивтік файлдармен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін кең тараған архиватор болып табылады.