24. Өзіндік құнның түрлері.

Өзіндік құнына кіретін, шығындардың құрамынан қатысты оның келесі түрлерін бөледі: цехтік, өндірістік, толық.

Цехтік өзіндік құны жалпы өндірістік шығындары мен тура шығындарынан тұратын, өндірістік цехтардың шығындарын кіргізеді.

Өндірістік өзіндік құны цехтік өзіндік құны мен жалпы шаруашылықтық шығындарын кіргізеді.

Толық өзіндік құны өндіріспен және өнімді өткізумен байланысқан, кәсіпорынның жалпы шығындарын сипаттайды, және өндірістік өзіндік құнды, коммерциялық, сбыттық пен административтік шығындарын кіргізеді.

Өткізілуге өнімнің дайындық дәрежесінен қатысты бөледі:

• жиынтық өнімнің өзіндік құны,

• тауарлық өнімнің өзіндік құны,

• өткізілген өнімнің өзіндік құны.

Жиынтық өнімнің өзіндік құны болашақ периодтардың қалдық шығындар өзгерісіне өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіретін, өнімнің анықталынған өндіріс көлеміне шығындар шамасының корректировка жасау жолымен анықталады. Сонымен осы қалдықтардың жоғарылауы өндіріске шығындар шамасынан алынады, ал олардың төмендеуі қосылады.

Тауарлық өнімнің өндірістік өзіндік құны аяқталмаған өндірістің қалдықтар өзгерісіне жиынтық өнімнің өзіндік құнын корректировка жасау жолымен анықталады. Сонымен осы қалдықтардың төмендеуі тауарлық өнімнің өзіндік құнының жоғарылауына әкеледі, ал жоғарылауы - төмендеуге.

Тауарлық өнімнің толық өзіндік құны өнімді сатумен байланысқан, өндірістен тыс шығындары мен тауарлық өнімнің өндірістік өзіндік құнын кіргізеді.

Өткізілген өнімнің өзіндік құны бастапқы және соңғы периодына қоймадағы дайын өнімнің қалдықтар өзгерісіне тауарлық өнімнің толық өзіндік құны корректировка жасау жолымен анықталады.

Өнімнің санына байланысты шығарылған өнімнің барлық көлемінің өзіндік құны мен өнім бірлігінің өзіндік құнын бөледі.

Өнім бірлігінің өзіндік құны өнім бірлігінің бір физикалық өндірісімен байланысқан, барлық шығындар жиынтығын сипаттайды.

Шығарылатын өнімнің барлық көлемінің өзіндік құны өнімнің анықталынған сандық өндірісімен (өткізілуімен) байланысқан, шығындарын сипаттайды.

Ағымды шығындарды өзіндік құнға кіргізудің толықтылығынан байланысты толық және қысқартылған өзіндік құны деп бөледі. Соңғысында тұрақты шығындары сияқты, айнымалы шығындары да толық өзіндік құнға кіреді, сондықтан да тек айнымалы шығындары ескеріледі және жоспарланады.

Басқарудың шешілетін шешімдерінен байланысты келесі өзіндік құнының түрлерін бөледі: жоспарлық, нормативтік, нақтылық, жобалық.

Жоспарлық өзіндік құны шығарылатын өнім көлемінің осы периодына жоспарланған есебімен жоспарлық периодына есептеледі.

Нормативтік өзіндік құны өнімнің (жұмыстар, қызметтер) бірлігіне ресурстардың жүргізілетін шығындар нормасы негізінде есептеледі.

Нақты өзіндік құны анықталынған есептік периодында шығындардың ағымды есебінің нәтижелерін елестетеді.

Жобалық құны нақты жобада негізделген, шығындарын сипаттайды.

Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстар, қызметтер) орта салалық және жеке-даралық өзіндік құнын бөлуге болады.

Жеке-даралық өзіндік құны өнімді (жұмыстар, қызметтер) сатуымен және өндірісімен байланысқан, кәсіпорынның нақты шығындарын елестетеді.

Орта салалық өзіндік құны өнімді (жұмыстар, қызметтер) сатуымен және өндірісімен байланысқан, салалық шығындары бойынша орташасы сипатталады. Ол өнімді (жұмыстар, қызметтер) өткізудің және өндірістің көлеміне салалық кәсіпорындары бойынша жеке-даралық өзіндік құнды өлшеудің жолымен есептеледі.