49. Франциядағы агротуризмнің дамуы

Франция – әлемдегі шарап және шарап шикізатын шығаратын ең ірі өндіруші ел (2009 жылда 46 840 300 гектолитрлерг, бұл 7-8 млрд шөлмектерге баламалы). Франция жүзімдіктер аумағынан Испаниядан соң екінші орынды алады(2009 жылы 80 департаменттен 836 999 га .) Француздық шарап әлемдік экспортта 17,6 пайыз құрайды. Франция шараптың әртүрлі сапасын өндіреді, өте қымбат әлемке әйгілі сорттардан бастап аса танымал емес арзан сорттарды да өндіреді. Бұл саладан 18 миллиард евро және 120000 жұмыс орнын қамтамасыз етеді [26].

Франция ­­­– әртүрлі шарап сорттарының елі, Каберне Совиньон, Шардоне, Совиньон Блан және Сира сияқты, бұлар қазіргі таңда барлық елде танымал, бұдан басқа Францияда кілттік «терруар» және «апелласьон» терминдері пайда болды. Осында көптеген шараптық дәстүрлер пайда болды, олар уақыт бойы басқа елдерге тарады. Француздық шарап өндіру әлемге танымал, бұл ұлттық абырой. Қазіргі таңдағы француздық философ Ролан Барт өзінің «Мифология» кітабында былай деген: «Шарап француздар үшін ұлттық дәулет, бұл ірімшіктің 360 түрі және оның мәдениеті сияқты». Көптеген француз шарап жасаушылары шетелдедерде жұмыс істейді, бүкіл әлемнен Францияға шарап жасап үйрену үшін келеді. Ал 1984 жылы Францияда Шарап мұражайы ашылды. Мұнда француздық шарап жасаушылардың жетістіктері әр жыл сайын халықаралық ауылшаруашылық Salon international d’agriculture жәрмеңкесінде көрсетіледі.Француздық шарап өндіру тарихы гректік отарлау б.з.д 6 ғасырда Оңтүстік Галлии түбірінен басталады, осы кезде ең алғашқы жүзім сабақтары гректік – фокейлік Масалиилермен отырғызылған болатын. Қазіргі таңда шарап жасау шаруашылықтары өнімді жинау үшін спутниктік ақпараттарды қолданады.

50. Францияда энотуризмді ұйымдастыру ерекшеліктері

Францияда шарапты тұтыну. Француцуздық халық шарапты қолдаду көлемінен әлемде алдында, бырақ саны жағынан Франция (321 миллион ящик шарабы) АҚШ-тан (330 миллион) төмен. Француздық халықтың 71 пайыз қызыл шарабқа, 4 пайыз қызғылт шарапқа, қалғаны ақ шарабты қалайды. Ерлер арасында қызыл шарапты ұнататындар 74 пайыз, әйелдер арасында 62 пайыз. Шарап сорттарын таңдап сатып алу критерийлеріне көбіне апелласьон танымдылығы немесе таныстарының ұсынысы бойынша. Шараптың 58 пайыз сол мезетте қолдану үшін, ал 41 пайыз әлемге танымал француздық парадокс сақтау үшін,көп көлемде майлы тағамды шараппен пайдалану француздықтар басқа елдің халықтарына қарағанда жүрек-тамыр ауруына сирек ұшырайды.

Өнімді жинау қыркүйек айының екінші жартысынан қазан айына дейін жалғасады. Тек 1893, 1976, 2003 және 2007 жылдары болған ерте өнім жинау кездері ерекше болып саналады. Соңғы 15 жыл жүзімді қолмен жинау автоматтандырылды.

Француздық шараптың әрбір шөлмегінде терруар белгіленген немесе сипаттамасы: шарап өндірілген аудан, оның микроклматы, шарап жасау дәстүрі, жүзім сорты, шарапты сақтау қоймасы, құйылған бөшкенің құрамы жазылады. Франция мемлекеті шарап өндіру аудандарына бөлінеді, басқаша айтқанда провинцияларға. Франция жүзім шарабының классификациясы AOC (Appellation d'Origine Contrôlée) анықталады, бұл жоғарғы дәрежелі дегенді білдіреді. Мұнда шараптың географиялық шығуы, қолданылған жүзім сорттары және өндіру тәсілдері, сол апеласьонға тікелей байланысты белгіленген. Шарап шөлмектерінің этикеткасында мысалы, "Appellation Bordeaux Controlee" – деп белгіленеді[28].

Эльзас провинциясы Францияның солтүстік- батысында орналасқан, ол Швецария және Германиямен шекаралас.Бұл жерде жүзім сабағын ежелгі римдіктер кезінде отырғылған. Жүздеген километрлерге созылған Эльзас жүзімдіктері күн шағы түсетін төбешіктерде ораласқан. Жаз бұл жерде ыстық, ал қыс суық басқа аудандарға қарағанда, қар көшкіндері болып тұрады. Страсбургтан алыс емес жерде атақты «Эльзас шарап жолы»өтеді. Бұл жол бойы жүздылдықтар бойы шарап жасаумен айналысатын кішігірім қалалар орналасқан. Шарап сорттары: Рислинг, Пино Блан, Гевюрцтраминер, Таой пинот гри, Силванер. Эльзаста жылына 1,15 миллион гектолитр шарап өндіріледі (150 миллион шөлмек), ақ шарап барлық өнімнің 90 пайыз құрайды. Барлық Эльзастік шараптар ерекше мойны ұзын шөлмектерге құйылады [28]. Франция мемлекетінің ең ірі шарап аудандары болып: Бордо, Бургундия,Эльзас, шампан шығаратын аумақ – Шампань провинциясы, коньяк өндіретін ең ірі аумақ-Коньяк қаласы т.с.сБордо ауданы Франция мемлектінің ең тамаша шараптарын шығаратын аудандардың бірі болып табылады. Пишон Лонгевиль Барон сарайы - Бордо ауданында орналасқан Францияның дәстүрлі шарап өндіру шаруашылығы. Бұл Францияның ежелгі шарап өндіру ауданы, бүгінгі күні жүзімдіктер 113000 гектар жер көлемінде өнуде және шарап өндірудің атақты жерлерін Медок, Грав, Сен-Эмильон және Сотерн сияқты аумақтары кіреді. Бордо шараптары сапасы жағынан, дәулет және мінсіз дәмімен атақты. Бордо шарап өндіру аумағы Атлантика жағалауында орналасқан. Шараптың сапасы өнім беруіне байланысты, себебі климат шарап өндіруге аса жағымды жағдай жасамайды. Көбіне жүзімдіктер Жирондо, Гаронна және Дордонь өзендерінің жағасында өсіріледі, бұл жүзім сабақтарының тез өсуіне себеп болады. Каберне Совиньон және Каберне Фран сорттарынан қызыл шарап жасалынады. Шараптардың атауларында көбінесе шато (фр.«сарай») сөзі қолданылады, өйткені Бордо шараптары ескі сарайларда өндіріледі, сондықтанда шарап шөлмектерінде сарайсуреттері бейнеленеді. Бордода атақты шарап өндіру ауданы Медок, оның аумағында Шато Лафит, Шато Латур, Шато Марго, Шато О-Брион, Шато Мутон жүзімдіктері 1855 жылы Парижде Әлемдік жәрмеңкеде империялық классификацияны иеленді. Осыған сәйкес шараптарды «премьер крю», «дезьем крю», «труазьем крю», «катрием крю» және «сенкьем крю» деп бөледі. 2010 жылы жарыс саудада ең қымбат шарап шөлмегі Chateau Cheval-Blanc 200 мың евроға сатылды. 2011 жылы жарыс саудада сирек Людовик XV сары шарабы 57 мың евроға сатылды. Шарап 1773 жылғы өнімнен дайындалған. Сатып алушы Пьер Шеврье Швецария тұрғын.

51. Польша агротуризмінің дамуы

Литвада агротуризм саласына жұмылдырылған 700, Польшада 18000, Белорусияда  80 «агроусадьба» бар. Польша өз кезегінде 18 жылдан астам уақыт бойы агротуризмді экономиканың тиімді де қарқынды саласы ретінде дамытып келеді. Бүкіл ауыл шаруашылықтың табысындағы агротуризмнен түсетін табыс

үлесі өте біртекті емес. 2000 жылы Польшада жүргізілген зерттеуге сәйкес

[21], агротуризмнен түсетін табыс үлесі жалпы алғанда аса жоғары емес:

21,3% зерттелген шаруашылықтарда ол 6-10%-ды құрады, 1 7,5%

шаруашылықтарда ол 11- 20% -ды құрады және тек 8,7% зерттелген

қожалықтарда агротуризмнен түсетін табыс 50% цифрдан асты.На сегодняшний момент Польша имеет достаточно развитую сеть агроусадеб. Агротуризм, в Европе в целом, и в Польше в частности является популярным видом отдыха. Агротуристические хозяйства Польши сегодня предлагают огромный спектр услуг для семейного отдыха. Конкуренция среди тех, кто предоставляет такие услуги, довольно высока, поэтому каждый хозяин или хозяйка стремится создать наиболее благоприятные условия для отдыхающих.

В Польше посетив действующее хозяйство можно пожить, пообедать вместе с хозяином, принять участие в некоторых работах в поле, понаблюдать за животноводством и выращиванием растений. Помимо преимуществ экологического отдыха можно активно заниматься зимними и летними видами спорта. Также владельцы усадеб могут предложить туристам всевозможные гуляния, выставки связанные с сельским хозяйством, блюда местной кухни.

Агротуризм предоставляет прекрасные возможности для отдыха с детьми. Дети могут отдохнуть на свежем воздухе, поиграть на специально оборудованных площадках. Любому ребенку будет интересно увидеть возле дома разных зверей и птиц, пособирать землянику или покататься на лошадях

В некоторых агроусадьбах имеется даже собственный этнографический музей.

Также здесь каждый турист может попробовать знаменитый горный овечий сыр осципек, который производится по традиционной технологии в специальных шалашах - бацувках.

Есть здесь возможность пронаблюдать сам процесс изготовления сыра, а также и поучаствовать в нем, продегустировать и купить на месте собственноручно выжатый сыр.

В деревне Войтехув недалеко от Люблина создана кузнечная деревня, которая привлекает множество туристов. Здесь открыт музей кузнечного ремесла, и ежегодно проводятся международные фестивали кузнецов, на которых присутствуют мастера из разных стран.

В деревне Беловежа на востоке Польши размещен филиал польской академии наук, специализирующийся на изучении флоры и фауны Беловежской пущи. Тут предлагается отдых в домах местных жителей, а также специальные экскурсии по тропам Беловежской пущи. Также тут открыт интереснейший музей Беловежской пущи.

Агротуризм в Польше имеет довольно развитую инфраструктуру, однако еще не так хорошо развит как в западной Европе. Тем не менее агрохозяйства могут предложить туристам множество различных развлечений, а главное - отдых от шумного города.

В расположенном на пограничье Грузии с Чечней, Ингушетией, Дагестаном и Азербайджаном Панкисском ущелье, в самом сердце дикой и прекрасной природы, в центре высокого Кавказа уже два года проводится грузинско-польский проект посвященный развитию агр

отуризма.

52.Польшада энотуризмді ұйымдастыру ерекшеліктері

Свыше 10 000 туристов со всего мира прошли по созданному в этом 2012 году Сандомирскому винному маршруту в Польше. По мнению его организаторов, 2012 год стал очень удачным не только для виноделов, но и для развития энотуризма в стране. Во многих странах винный туризм является очень популярным среди путешественников и уже очень давно занимает достойную нишу в отрасли.

Для Сандомирского повята (повят — территориальная единица в Польше) энотуризм — или винный туризм, — набирающий популярность в мире, — новый продукт. К услугам туристов около 60 километров маршрута, на пути которого пять виноделен с более чем 30 сортами винограда. Путешественники смогут принимать непосредственное участие в дегустациях, которые рассчитанных как на знатоков, так и на тех, кто только начинает учится пробовать вина. Туристам предлагается понаблюдать, как ухаживают за виноградниками, а также принять участие в сборе урожая. Нынешний сезон показал, что винный туризм пользуется огромной популярностью. Кроме этого , в сандомирских винодельнях до сих пор весь процесс производства напитков происходит вручную, в соответствии с традицией, что делает вино еще более ценным.

53. Қазақстан Республикасында агротуризмнің даму жолдары мен мәселелері

Тәуелсіздік алғаннан бері елімізде ауыл мәселесіне байланысты көптеген мемлекеттік бағдарламалар қабылданған, олар «Ауыл жылы» 2003-2005 жылдар аралығы, «Ауылдық аймақтарды дамыту бағдарламасы» 2004-2010 жылдар аралығы және тағы басқа. Бірақ бұл салада айтарлықтай өзгеріс байқалмады. Қазақстан Республикасында ауылдық туризмді ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытуға болады. Мысалы, қорықтар және ұлттық саябақтар маңында. Қорықтар мен ұлттық саябақтарға жасалған экскурсиялардың ішінен басым бөлігі Алматы облысында (556- 28%-ға өскен) және түскен пайда 8619,7 мың теңге[3].

Көрікті жерлерде орналасқан ауылдық аймақтардың көбі ауылдық туризмді дамытуға қажетті барлық табиғи, тарихи, мәдени ресурстарға ие, бірақ бұнда сол ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін агротуризм инфрақұрылымы жоқ, сондықтан да шетелдік тәжірибені оңтайлы қолдану бұл өңірдің болашағы үшін аса маңызды, себебі агротуризмді дамыту өңірдің туристік ресурстарының тиімділігін арттырудың басты кепілі болмақ

Еліміздің туристік әлеуеті бар ауылдық аймақтарының табиғи туристік ресурстарының тиімділігін арттырудың және ауылдық өңірлердің туристік инфрақұрылымын дамытудың ең қолайлы әрі табысты жолы – Алматы қаласы маңында этноауыл ашу және этноауылда агротуризмді дамыту тетіктерін қалыптастыру. Себебі, Алматы облысында орналасқан туристік нысандар туризмді дамытудағы әлеуеті өте зор. Осы табиғаты әсем, ландшафттары көз аларлық аумақтарға жыл сайын отандық және шетелдік азаматтар көптеп келуде. Алматы облысы туристік сұраныстың барлық заманауи талаптарын қанағаттандыратын орасан туристік мүмкіндіктерге ие.

Агротуризм ауылдық өңірдің туристік тиімділігін арттырып қана қоймай, ауылды дамытуға септігін тигізіп, оның әлеуметтік-экономикалық ахуалын жақсартуға бірден-бір үлес қосады. Агротуризм ауылдық аймақ жағдайын жақсарту, ауыл халқының экономикалық әл-ауқатын көтеру, жергілікті халықты жұмыспен қамту, табиғи, тарихи, мәдени мұра біртұтастығын сақтау, өңірге деген шет елдік әрі отандық туристердің мәдени, тарихи, экзотикалық қызығушылығын ояту мен арттыру, өңірдің туристік имиджін қалыптастыру сынды бірқатар өзекті мәселелерді шешудің тиімді жолы да бола алады. 

Әлемнің көптеген мемлекеттері агротуризмді дамытудың өзіндік жолдарын қалыптастырып, бүгінгі күні үлкен пайдаға кенеліп отыр, себебі ауылдық туризм әлемдік туристік индустрияның ең қарқынды дамып келе жатқан саласы. Осы орайда, республикамыздың ауылдық аймақтарының жағдайын көтерудің әрі экономикалық тұрғыдан тиімді шағын туристік орталық ретінде маңызын арттырудың негізгі жолы - агротуризмді дамыту ісіндегі шетелдік тәжірибені игеру және оны өз мемлекетіміз ішінде рационалды түрде қолдану. Республикамыздағы агротуризмнің болашақтағы әлеуетті тұтынушылары орта тап болмақ. Агротуризм жекелеген демалыстың түрі ретінде орын ауыстыру, ойын-сауық іс-шарасы мен экскурсиондық бағдарламаның ұйымдастырылуын қарастыра отырып, негізінен орта тап қажеттіліктерін қанағаттандырады. 

54.Қазақстан энотуризмінің бүгінгі күнгі мәселелері.

Қазақстанда жүзім өсіру бақтарының жалпы аумағы 15 мың гектар. Дүниежүзілік шарап өндіру комитеті Қазақстанды шарап өндіру динамикалық түрде дамушы және перспективті мемлекеттер қатарына жатқызды. Республикамыз постсоветтік елдердің ішінде жүзім өсіру бақтары мен шарап өндіру кәсіпкерлігі жөнінен жетінші орынды алады. Бұл жағдай Қазақстанды шарап өндіру инфрақұрылымы дамыған, өзінің нарығын қанықтыратын және экспорттайтын мемлекеттермен теңестіреді. Табиғаты қолайлы, топырағы құнарлы жүзім шаруашылығымен айналысуға болатын, ары қарай шарап өндіруге мүмкіндіктері бар елдер көп емес. 2004 жылы Халықаралық шарапшылар комитеті Қазақстан мемлекетін динамикалық дамитын және перспективалы салалы, жүзім шаруашылығы және шарап жасау мемлекеттер тізіміне қосты. Еліміз меншікті жүзім егістерімен және шарап өндіру өнеркәсібі ішінде кеңестік елдер арасында жетінші орынды көрсетті. Бұл айғақ Қазақстанды шарап өндіру инфраструктурасы дамыған елдер арасынды бірдей деңгейді көрсетеді.Ол дегеніміз Қазақстан меншікті нарығы бар экспортқа шығаруға бағдарланған.

Ең алғашқы Қазақстан жүзім мәдениет туралы мәліметтер (Шу және Талас өзендері жағалауы) 8 және 7 ғасырларына жатады. Жүзім шыбық Қазақстанға Орта Азияға жақын орналасқан облыстардан келген. Ежелгі Кулан аумағында (Шалғындық станциясы) археологтар шарап ашытқан өндіріс орнын тапқан, үлкен алаң, шарап күбілері сыйымдылығы 4 мың литрлік,бұл дегеніміз шарап өндіру тек қана үй тұрмысында тұтыну үшін ғана емес, сонымен қоса сатуға өндірілгегін куәландырады.

Жерорта теңізіндегі аудандарда шарап мәдениеті меншікті мәдениет болып табылады, мыңжылдықтар бойы жүзім шыбығы жақын шетел аумағында: Кавказдың ар жағы, Молдавия және Қырым өсіп келеді. Бізде жүзімнін тарауы өткен жүз жылдықтын басында басталды, тек қана Оңтүстік Қазақстанда және Семиречье ең алғашқы шарап ашытқан совхоздар, ал содан соң лайықты зауыттар пайда болды: 1930 жылда – ОҚО-да «Қапланбек», ал 1932 -Алматыдан алыс емес жерде «Есік» арақ-шарап зауыты. Олар жеткілікті табысты дамыды және қанағат етерлік келешекті болды. Сала қалыптасу үшін Грузияның, Молдованың, Украинаның тәжірибесі кең қолданды. Атақты Ялтада “Магарач” жүзім шаруашылығы және шарап өндіру институтына Қазақстандық шарапшылар қызметтерінің барлық табыстары енді. Жүзім өсіру үшін қолайлы климаттық шарттар оңтүстікте және Іле Алатауда етектерінде екені атап өтілген [37].

Бірақ бұл сала Қазақстанда орта ғасырларда, елде тың жерлерді игерумен бастап гүлденді. Ал, Солтүстік өңірлерде бидай және арпа далалар игерілуде, үш оңтүстік облыстарда: Алматы, Жамбыл және оңтүстік-Қазақстан облыстарында, тау етектері темекімен септі және жүзім егістігімен жетілдірілді. Сонда Республикада 33 шарап ашытатын совхоз болған (Францияда оны шато деп атар еді).

Сол кезде ас сорттарымен қатар бұл жерде алғаш рет шарап сорттар өсірілді. Ол кезде Германиядан әкелініп Есікте рейнск Рислинг жүзім аудандастырды, ол алматылық үшін басымды « Кеңес Шампан» СССР кезінде құрметті позицияны ұстанды.

Кейіннен Европадан венгрлік Пино және Мускат, Грузиядан - Саперави Ркацители сорттарын импорттады. Кеңес кезінде «өнім үшін соғысатын» сондықтан, аудандық жерлерге көп өніп беретін және ауруға төзімді сорттарды таңдайтын. Бырақ, Оңтүстік Қазақстан Облысының ауа-райы, топырағы барлық сорттар үшін қолайлы болды. Жүзім өсіп шығу үшін, керекті қант көлемін жинау керек, жазғы өсіп-өну тепмературасы 3000 градусты құрайды. Қанттануына топырақта әсер етеді: ол тасты болу керек ,өйткені күні бойы қызған тас,түнде де жылу беру керек. Өнім аз берсе де, сапасы жоғары болады, ал жүзім қантты болып өнеді. Тағы да бір қосымша теңіз деңгейінің биіктігі, мысалы, Алматы төңірегіндегі платациялар 800-900 метр биіктікте орналасқан. Бұл жүзімнің сулы болуына жол бермейді. Сондықтанда әлемдегі ең жақсы жүзім шараптары тау етектерінде өнеді.

1985 жылы әрбір гектардан 200-250 тонна өнім алатын, бұнымен әйгілі калифорниялық шаруашылықтармен бірдей деңгейді ұстады. Ал жүзім өндіру өнеркәсіптері экспортқа жоғарғы сортты жіберді. Жүзім өзінің өнімін төртінші жылда береді, жүз жыл көлемінде өмір сүреді. Шарап өндіру- еңбекті көп керек ететін жұмыс.

Қазақстанда жүзім сорттарының келесі атаулары орнын алады: Ркацители, Кульджи, Рислинг, Пино, Саперави, Алиготе, Баян Ширей, Мускат ала-қызыл, Мускат күлгін, Май, Алеатико, Матрас, Алматинский ранний, Кишмиш черный, Тайфи розовый, Хусайне белый, Кульджинский.Қазақстандағы негізгі жүзім сорттары осылар болады [38]. Дегенмен, АО Голд Продукт зауытының Бренд Менеджер – Илья Федориннің мәлімдесі бойынша осы жылы бірнеше жаңа жүзім сорттары енгізілмек дейді.

2001 жылы Қазақстан басшылығымен шарап өндіруді қайта қалпына келтіру бағдарламасын 2010 жылға дейін қалпына келтіруіне үкім шығарылады.

Бірақ екі жылдан соң бағдарламанын іске аспайтыны белгілі болды, өйткені материалды-техникалық базанын жоқтығынан. 2007 жылы Қазақстан шарапшылар Одағы басшылыққа жаңа бағдарлама ұсынды, ол жүзім шаруашылығын 1985 жылғы түсімге жақын өнім алуға болатын бағдарлама. Қазақстанда шарап нарығының жалпыкөлемі 75 млн. долларды құрайды.

Қазіргі таңда біздің жүзім егісімізге неміс және италияндық инвесторлары мүдделі және жүзім өндіруге ақша салуға дайын. Батыста, яғни Еуропада қайта қалпына келтіруден біздің шарап тек қан Қазақстанда ғана емес, сонымен шетел дүкендерін толтырады.

Барлық өндіру процестерінде кім басшылық ететіні маңызды емес (шетел немесе жергілікті шарап жасаушы).Шетел капиталы еліміздің шарап жасауын тездетеді және елімізге үлкен соммада салық салады.

Шарап өндіруді тездетудің басқа да жолы бар, мамандар оны «француздық» деп атайды. Көптеген қалталы қазақстандықтар шарап өндісіне және шағын өндеші кәсіпорндарға ақша салуға дайын, табыс алу мақсатында емес. Олардың көздегені Еуропада және АҚШ-та қазір тараған сәнмен түсіндіреді, ол дегеніміз жоғары сапалы шарапты өз брендтерімен шектелген пайдаланушылар үшін шығару. Потенциалды шарапшылар шетел шарап мамандарын қызықтыруда. Ал жұмыс күшіне жергілікті шаруа жанұяларын тартады, оларға жұмыстың және тұрудың сенімді шарттары ұсынылады. Мамандар мұндай шаруашылық түрлері Қазақстанды әлемдік шарап өндіру деңгейіне жететініне сенімді.

1990- жылы 17 мың гектарда 270 мың гектолитр шарап өндірілді. Қазіргі таңда Қазақстанда шарап өндіру аумағы 15 мың гектар және 50 - ге жуық шарап өнеркәсіптерін құрайды (сурет 4) [39].

Алматы облысы шарап ашыту өнеркәсібінде 45 пайыз жалпы өнімді, Шымкентет – 30 пайыз, Жамбыл облысында – 25 пайыз жалпы өнімді өндіреді.

Шарап өндіруді дамыту және қолдау үшін Қазақстан шарапшылар Одағы құрылған (ҚШО). ОЛ 2000 жылдың шілде айында республикамызды ең үздік шарап өндірушілерімен құрылған.

ҚШО өзінің «Қазақстанның жүзім шаруашылығы және шарап жасау» кластерін барлық өкілетті органдарға құрастырып жіберді.

ҚШО-ның ынтасамен ең алғашқы салалық журнал шықпақшы «Жүзім шаруашылығы және шарап жасау» [40].

Мамандандырылған шарап өндіру Қазақстанда “Капланбек” және “Есік ” зауыттарында басталды. Оңтүстік –Қазақстан облысы тәтті шараптарымен және балды шараптарға мамандандырылған. Ал Іле Алатау жүзім егістігі өзімшіл,ешкімге ұқсамайды, сондықтанда әлемдік шарап картасына қызығушылық тудырады. Дегенмен, Қазақстан әлемдік нарыққа бәсеке бола алады. Шарап әлемнің әр жерінде әр түрлі,сондықтан да құнды.

Іле Алатау жүзім егістігі кішігірім ( бірнеше километр), Маловодныйдан Каскеленге дейінгі аумақты алып жатыр.

Ең ірі сақталған массив Есік ауданында орналасқан – Жетісу шарап жасау отаны. Бір мың гектар шаруашылықта бір емес ондаған жүзім түрлері өсіп жатыр. Бірақ бұл жерде өсетін негізгі сегіз шарап сорттары бар: Рислинг рейнск, Ркацители, Саперави, Пино, венгрлік Мускат, қылыш Інжу, Тербаш және Баян-Кеңдік.

Оңтүстік-Қазақстан облысынан айырмашылығы Алматы облысы құрғақ және ас шараптарын дайындауға қолайлы: жеткілікті қышқылдық, жеткілікті қант көлемін құрайды.

55. Қазақстандағы энотуристік маршруттар

Әлемде отандық білгірлер ортасында бұл өте белгілі шарап; ол өзінің тарихында халықаралық медальдардың көрнекті коллекциясын жинап үлгерді, 1964 жылда Будапешттегі конкурста алтын медальды және 1957 жылы Люблинде күміс медальды, сонымен қоса 1970 және 2004 жылдардағы Еуразия аумағындағы Ялтада болған ең әйгілі шарап және коньяк жәрмеңкесінде

«Алтын Грифон» мәртебесіне; ең бірінші есік рислинг шөлмегі 1949 жылы шығарылған еді.

Егер «Рислинг» – бұл ақ шараптың ханы болса, онда сөзсіз қызыл шараптікі «Саперави». Одан сұрыпталған үш сортты шарап өндіріледі: құрғақ «Нур» десерттік «Кагор» және «Қара ханзада». 2002 жылы Ялтада «Нур» және «Қара ханзада» алтын медальдарға ие болды.

2001 жылда Ялтада «Есік жартылай құрғақ» шарабы «Алтын Грифон» мәрбебесінде Гранпри жүлдесін ұтты. Ғаламшардың кез келген жүзім өсетін өңірінде ,ол әртүрлі,сондықтан да ол бағалы [41].

2013 жылы, Сарыағаш ауданында ТОО Caspian Foods жаңа шарап зауыты ашылды. Зауыттың ашылуына ел басымыз Н.Ә.Назарбаев қатысты.

Кәсіпорынның аумығы 600 гектарды құрайды, оның ішінде 320 гектары жүзімдіктер аумағы, 8000 квадрат метр шарап зауытының аумағы құрайды.

Шарап зауытында ашытуға және ақ , қызыл шараптарды сақтауға арналған жер төле, шараптарды бөшкелерде сақтауға арналған 172 сыйымдылық орналасқан онымен қоса шараптың сапасын қадағалайтын зертхана орналасқан. Зауыттың қуаттылығы маусымдылығына 3000 тонна, оның сыйымдылығы 3000000 литр. Жүзім сабағы Франция мемлекетінің Бордо провинциясынан алып келінеді. Кәсіпорында өсірілетін жүзім сорттары: Каберне Совиньон (Cabernet Sauvignon), Шардоне (Chardonnay), Мускат Оттонель (Muscat Ottonel), Вионье(Viognier) [42].

Қазақстан –жүзім шаруашылығында жаңа өнеркәсіптік аумаққа жатады. Дамуы XX ғасырдың 50 ші жылдардың соңымен 60-шы жылдардың басталумен мамандандырған жемісті-жүзім шаруашылықтары республикамыздың оңтүстікте және оңтүстік – шығысында бастау алады. Республикада жүзім егістіктері 80-шы жылдардың ортасында бірнеше рет өсті және 25-26 мың гектарды аумақты қамтыды. Қазақстанда жүзім шаруашылығы және шарап жасаулар табысты дамуға саланың сәтті құрылымдық ұйымы мүмкіндік туғызды. Тәжірибеде барлық мамандандырған жемісті-жүзім шаруашылықтары «Казвинпром» жүйесінде біріккен еді.

Жүзім шаруашылығы және шарап өндіру Қазақстанда 1983 жылдан бастап 5 аграрлық-өнеркәсіптік бірлестікке бөлінді: 32 арнайы мамандандырылған зауыттар, 23 зауыт бір реттік шарап ашыту, 5 зауыт екінші ретті шарап ашытумен айналысты, 7 біріккен зауыт жеміс- көкөніс шаруашылығына және 24 зауыт ауылшаруашылығына, Казпотребсоюзге 2 зауыт бір реттік шарап ашыту және 9 зауыт екінші ретті шарап ашытумен айналысты.

Жүзімдіктердің көбі Шымкент, Жамбыл және Алматы облыстарында өндіріледі. Одан азы Қызылорда және Талдықорған облыстарында, тағы 200 гектар шамасында Ақтөбе, Семей, Урал және Гурьев облыстарында өндіріледі.

Алматы облысында Еңбекшіқазақ ауданында «Голд Продукт» компаниясының шарап зауыты салынған. Мамандар бұл өңірді жүзім шаруашылығына ең тиімді аймақ екенін растады.Осы компаниямен Шелекте тағы да бір шарап зауыты салынды,аумағы 2 мың гектарды құрайды. Қазір «Голд Продукт» нарыққа 108 шарап атуларын шығарған. «Голд Продукт» топтамасында халықаралық және Қазақстандық жәрмеңкелерден 14 алтын, 6 күміс және 2 қола марапаттары бар.

2004 жылы шарап-коньяк зауыты «WINNAC» зауыты Алматыда құрылған. Онда коньяк, бренди, чача және жүзім шараптары Ркацители, Алиготе, Пино, Каберне, Саперави және жергілікті сорттардан - Кульджинкий және Баян-Ширей сорттарынан өндіріледі [45].

Ал, Қазақстанда ең ірі агровинкомпания « Қапланбек ». Ол өзінің шарап таңба тарихын елуінші бастаудан алады. Халықаралық жәрмеңкелерде қырыққа жуық алтын, күміс және қола медальдарына ие болған. Қапланбек зауыты 1934 жылы салынған. Қазақстанға келушілереге келу мақсатын сұрастырғанда 52,5пайызы таныстарымен туған-туыстарына, 28,9 пайыз - іскерлік мақсатта, 16,4 пайыз - арнайы демалуға, 0,7 пайыз - коммерциялық шоп-турларға, 1,5 пайыз - басқа да мақсаттармен келген. Бұл сұрастырылымнан,республикамызда туризм дамуда, бырақ енді ғана атақты және әртүрлі туризм түрлері дамып жатыр [46].

7 мамырда 2010 жылы Алматы қаласында - Француз делегациясының ресми келуі, шараптарды дегустациялау өтті. Делегацияның келу мақсаты – қазақстан нарығмен танысу және екі жаққа да көмегі тиер келісімшартқа отыру. Француздық делегация супермаркеттерди,шарап галереясын,мамандырылған дүкендерди аралады. Осының нәтижесінде 2013 жылы Қазақстанға Франция мемлекетінен жас Божоле - Нуво сорты алынды.  2012 жылы Франциядан Қазақстанға импортталған шарап көлемі 127,2 миллион долларды құрады. Ал өткізілген жұмысты және нәтижелерді бағалауға, басқа мемлекеттерден келген шарапшылар мамандары - бұл да энотуризм, тек іскер мақсаттармен.

56.Агротуристік категориялар

Маусымдық қолжетімділік тұрғысынан агротуристік өнімдер, көрсетілетін қызметтер және импондерабилиялар екі топқа бөлінеді:жыл бойы үнемі қолжетімді және маусымдық қолжетімді. Агротуристік өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің көпшілік саны маусымдық сипатқа ие. Олардың арасында дәл сол сәтте қолжетімді өнімдер мен көрсетілетін қызметтер, импондерабили ялар едәуір бөлігін құрайды. Маусымдық импондерабилияларға белгілі бір кезеңде бүр жаратын гүлдер (мысалы, дала қызғалдақтары) мысал бола алады. Маусымдық сипатқта ие өнімдер, көрсетілетін қызметтер және импондерабилиялар, жыл бойы қолжетімділерге қарағанда қымбатырақ болады. Бүкіл жыл бойы қолжетімді өнімдер мен

көрсетілетін қызметтер арзан өнімдер бола алады. Әлемнің көптеген бөліктерінде туристік қызметтерді бүкіл жыл бойы алуға болады. Жерорта теңізі аралдарындағы демалыс, мысалы, маусымның практикалық тұрғыда жыл бойына созылуы себепті, салыстырмалы түрде арзан болуы мүмкін.

4-суретте агротуристік қызмет бұтақтарындағы өнімдер мен көрсетілетін қызметтер бөлімдері берілген. Келесідей атаулар берілген тоғыз тармақ айқындалған: агроқонақжайлық, агрогастрономия, агротуризм нің өзі , тікелей сатылым, агродемалыс, агроспорт, агро ермек, агротерапия және этнография. Олардың әрқайсысының аясында өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің категориялары белгіленген. Әрбір категориядан нақты өнімдер мен көрсетілетін қызметтерді қосымша жазуға болады.

АГРОТУРИЗМ

БӨЛІМДЕРІ:

АГРОҚОНАҚЖАЙЛЫҚ

- Қожалықта болу

- Ауылдық үйде болу

- Агроотель (агромотель)

- Өзін-өзі қам тамасыз ететін түнеу орны

- Агрокемпинг

- Арнайы агроқонақжайлық

АГРОГАСТРОНОМИЯ

- Үйде тамақтану

- Асхана

- Мейрамхана

- Пикниктер

АГРОТУРИЗМНІҢ ӨЗІ

- Өндіріс үрдісін бақылау

- Өндіріс үрдісіне қатысу

- Оқу жаяу және айналып өту сүрлеу лері

- Қожалық зообақтар, сафари,

Табиғат және үй жануарларымен тікелей араласу

ТІКЕЛЕЙ САТЫЛЫМ

- Қожалықта өнімдер ді тікелей сату

- «Өзің алып кет» типіндегі са тулар

- Қожалықтағы, не кәсіпорындар дағы дүкендер

АГРОДЕМАЛЫС

- Деалыстық демалу

- Уикэндтік демалу

- Мерекелік демалыс

АГРОСПОРТ

- Серуендер, маршруттар, велосипедпен жүру

- Атпен серуендер

- Үлкен көлікті талап ететін ермектер

- Жаңа генерациядағы аумақтық ойындар

- Аң аулау

- Балық аулау

АГРОЕРМЕКТЕР

- Саябақтар мен бақтарға бару

- Ауыл аумақтарын аралау лар мен серунедер

- Жүгері немесе соя лабиринттер і

- Сындырылған конструкциялар

АГРОТЕРАПИЯ

- Өсімдіктер мен жануарлар ерекшеліктерін пайдаланатын терапия

- Өзіне тән ерекшелігі бар диеталар

- Минисанаториялар

ЭТНОГРАФИЯ

-Тарихи қожалықтар – ескі фермалар

- Тарихи ауылдар

-Халық шығармашылығы және ауылшаруашылық мұражайлар

- Отбасылық және ауылдық салтанаттар мен фестивальдар

-Белгілі бір фольклоры бар ауылдарда болу

57. Қазақстандағы энотуризм жағдайы

Тәуелсіздік алғаннан бері елімізде ауыл мәселесіне байланысты көптеген мемлекеттік бағдарламалар қабылданған, олар «Ауыл жылы» 2003-2005 жылдар аралығы, «Ауылдық аймақтарды дамыту бағдарламасы» 2004-2010 жылдар аралығы және тағы басқа. Бірақ бұл салада айтарлықтай өзгеріс байқалмады. Қазақстан Республикасында ауылдық туризмді ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытуға болады. Мысалы, қорықтар және ұлттық саябақтар маңында. Қорықтар мен ұлттық саябақтарға жасалған экскурсиялардың ішінен басым бөлігі Алматы облысында (556- 28%-ға өскен) және түскен пайда 8619,7 мың теңге[3].

Көрікті жерлерде орналасқан ауылдық аймақтардың көбі ауылдық туризмді дамытуға қажетті барлық табиғи, тарихи, мәдени ресурстарға ие, бірақ бұнда сол ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін агротуризм инфрақұрылымы жоқ, сондықтан да шетелдік тәжірибені оңтайлы қолдану бұл өңірдің болашағы үшін аса маңызды, себебі агротуризмді дамыту өңірдің туристік ресурстарының тиімділігін арттырудың басты кепілі болмақ

Еліміздің туристік әлеуеті бар ауылдық аймақтарының табиғи туристік ресурстарының тиімділігін арттырудың және ауылдық өңірлердің туристік инфрақұрылымын дамытудың ең қолайлы әрі табысты жолы – Алматы қаласы маңында этноауыл ашу және этноауылда агротуризмді дамыту тетіктерін қалыптастыру. Себебі, Алматы облысында орналасқан туристік нысандар туризмді дамытудағы әлеуеті өте зор. Осы табиғаты әсем, ландшафттары көз аларлық аумақтарға жыл сайын отандық және шетелдік азаматтар көптеп келуде. Алматы облысы туристік сұраныстың барлық заманауи талаптарын қанағаттандыратын орасан туристік мүмкіндіктерге ие.

Агротуризм ауылдық өңірдің туристік тиімділігін арттырып қана қоймай, ауылды дамытуға септігін тигізіп, оның әлеуметтік-экономикалық ахуалын жақсартуға бірден-бір үлес қосады. Агротуризм ауылдық аймақ жағдайын жақсарту, ауыл халқының экономикалық әл-ауқатын көтеру, жергілікті халықты жұмыспен қамту, табиғи, тарихи, мәдени мұра біртұтастығын сақтау, өңірге деген шет елдік әрі отандық туристердің мәдени, тарихи, экзотикалық қызығушылығын ояту мен арттыру, өңірдің туристік имиджін қалыптастыру сынды бірқатар өзекті мәселелерді шешудің тиімді жолы да бола алады. 

Әлемнің көптеген мемлекеттері агротуризмді дамытудың өзіндік жолдарын қалыптастырып, бүгінгі күні үлкен пайдаға кенеліп отыр, себебі ауылдық туризм әлемдік туристік индустрияның ең қарқынды дамып келе жатқан саласы. Осы орайда, республикамыздың ауылдық аймақтарының жағдайын көтерудің әрі экономикалық тұрғыдан тиімді шағын туристік орталық ретінде маңызын арттырудың негізгі жолы - агротуризмді дамыту ісіндегі шетелдік тәжірибені игеру және оны өз мемлекетіміз ішінде рационалды түрде қолдану. Республикамыздағы агротуризмнің болашақтағы әлеуетті тұтынушылары орта тап болмақ. Агротуризм жекелеген демалыстың түрі ретінде орын ауыстыру, ойын-сауық іс-шарасы мен экскурсиондық бағдарламаның ұйымдастырылуын қарастыра отырып, негізінен орта тап қажеттіліктерін қанағаттандырады. 

58. Қазақстандағы шарап шығару зауыттары

Біздің негізгі шарап шығару зауыттармыз- АО «Бахус», АО «Қазақстан шарап зауыты», ТОО «Дионис шарап зауыты» және ТОО ТПК «Зергер» (Жетісу шарап зауыты), шарап-коньяк зауыты «WINNAC» ( кесте 7) [44].

Кесте 7

Қазақстандағы шарап зауыттарының негізгі атаулары [44]

Зауыт атауы	Өнім атауы
1	2
Алматы қаласы
АҚ «Бахус»	Газдалған және тыныш шараптарды,арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Винзавод Семиречье»	Газдалған және тыныш шараптарды және коньяк өндіру.
ТОО «КАРГАЛИНСКИЙ»	Газдалған және тыныш шараптарды,арақ және коньяк өндіру
ОО «Winnac»	Жүзім шарабын, арақ, коньяк және чача өндіру
ТОО «WineMaster»	Газдалған және тыныш шараптарды,арақ және коньяк өндіру
ТОО «Совместное предприятие Арарат» Макатаев көшесі 125А	Коньяк өндіру
ТОО «Лаура» Потанина көшесі, 45	Жүзім шарабын, арақ, коньяк және чача өндіру
Алматы облысы
ТОО «Дионис»Еңбекші-қазақ ауданы, Красный восток ауылы.	Шарап, арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Винзавод Иссык»Болек ауылы.	Шарап өндіру.
ТОО «Акшол» Іле ауданы, Ащибулак ауылы.	Шарап, арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Ден» Қаскелен қаласы.	Шарап, арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Ден» Енбекші-қазақ ауданы.	Шарап, арақ және коньяк өндіру.

Кесте 7 жалғасы

1			2
ТОО «ГОЛД ПРОДУКТ»,Енбекші-қазақ ауданы, Турген ауылы.			Шарап және шарап сусындарын өндіру.Табиғи сусындарды ТЕТРАПАК құю. 1,0л, 2,0л
СПрК «Алмалыбак» Карасай ауданы, Политотдел ауылы.			Шарап, арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Амрита» Іле ауданы, Первомай ауылы.			Шарап және шарап сусындарын өндіру.
ТОО «Камея-2»			Шарап және шарап сусындарын өндіру.
ТОО «Чемолганский Винзавод» Чемолган ауылы.			Шарап, арақ және коньяк өндіру.
ТОО «Бахус-Ширин» Уйгур ауданы, Ширин ауылы.			Шарап жыне жүзім шикізатын өндіру
ТОО «Вакх» Талгар ауданы, Панфилов ауылы..			Шарап және шарап сусындарын өндіру
ТОО «Винзавод Гигант» Маловдное ауылы			Шарап, арақ және коньяк өндіру
ТОО «Винзавод Казахстан» Казахстан ауылы			Газдалған және тыныш шараптарды,арақ және коньяк өндіру
ТОО «Салтанат» Талгар ауданы, Талгар ауылы			Шарап және шарап шикізатын өндіру
ТОО «АСМ-Group» Ташкенсаз ауылы			Шарап өндіру
ТОО «Винзавод Горный Гигант» Кок-Тюбе ауылы, ул.Диваева, 33			Шарап және шарап сусындарын өндіру
ТОО «Шалкар» Карасайский ауданы. Шалкар ауылы.			Жүзім шарабын және жүзім шикізатын өндіру.
Chateau Karakemer.Еңбекшіқазақ ауданы			Жүзім және шарап өндіру.
Оңтүстік-Қазақстан облысы
ТОО Агровин компания «Капланбек», Сарыагаш ауданы,Горное ауылы.			Шарап және шарап шикізатын өндіру.
ТОО «НУР», Сайрам ауданы, Қарасу ауылы.			Шарап және шарап шикізатын өндіру.
Сарыагаш филиалы ТОО «Винзавод Семиречье», Жибек-Жолы ауылы.			Шарап және шарап шикізатын өндіру.
ТОО «Тутынушы»			Шарап және жүзім өндіру.
ТОО Caspian Foods.
Жамбыл облысы
ОО «Акарал», Мерке ауданы, Акарал ауылы.			Жүзім және шарап өндіру.
ТОО «Мусса и К» ,Аса ауылы.			Жүзім және шарап өндіру.
ТОО «Шайкорык Шарап» Жамбыл ауданы, Шайкорык ауылы.			Шарап жыне жүзім өндіру
ОАО «Шарап»			Шарап өндіру
Кесте 7 жалғасы
1	2
Ақтөбе облысы
ПК Қарамер		Шарап өндіру
ТОО Мақсат		Шарап және шарап сусындарын өндіру.
ТОО БИО-НАН		Шарап және шарап сусындарын өндіру.
Қызылорда облысы
ТОО Сулеймен с.Бесарық		Шарап және шарап сусындарын өндіру.
Манғыстау облысы
ТОО Мукаш		Шарап және шарап сусындарын өндіру.
Акмола облысы
ТОО НАТУРПРОДУКТ, Көкшетау қ.		Шырын,шарап сусындарын өндіру
ТОО Альди, Астана қ.		Француз және неміс шараптарын өндіру
Солт.Казахстан облысы
ТОО «БН Винзавод Петропавловск»		Алкоголбді және алкогольсіз сусындарды өндіру

1974 жылы «Дионис шарап зауыты» Ильич атындағы совхоз кезінде, жүзімді шараптарды шығарумен құрылған. Мекеме Есік өзенінің жағалауында орналасқан, меншікті жүзім шаруашылығы бар.Мекеме «Дионис» құрғақ және жартылай құрғақ шараптарды өндіреді.

«Қазақстан шарап зауытның» шараптарын білгір маман Леонид Джахангиров шығарады. Онда құрғақ және жартылай құрғақ шараптарды, онын ішінде маркалы« Қазақстандық Ркацители» және сақталған құрғақ «Алиготе» жүзім шараптарын өндіреді.

«Бахус» - бүгінгі таңда тек қана арақ пен коньктың көшбасшысы ғана,сонымен жақсы жүзім шараптарынын да көшбасшысы.Онда Шампандық шараптар жасалады,яғни, шапманизация тәсілімен Қазақстанда тек қана Бахус өндіреді.Топтамалық шараптар мекемеде үш жыл сақталады.

Алматы облысында Еңбекшіқазақ ауданында «Голд Продукт» компаниясының шарап зауыты салынған. Мамандар бұл өңірді жүзім шаруашылығына ең тиімді аймақ екенін растады.Осы компаниямен Шелекте тағы да бір шарап зауыты салынды,аумағы 2 мың гектарды құрайды. Қазір «Голд Продукт» нарыққа 108 шарап атуларын шығарған. «Голд Продукт» топтамасында халықаралық және Қазақстандық жәрмеңкелерден 14 алтын, 6 күміс және 2 қола марапаттары бар.

2004 жылы шарап-коньяк зауыты «WINNAC» зауыты Алматыда құрылған. Онда коньяк, бренди, чача және жүзім шараптары Ркацители, Алиготе, Пино, Каберне, Саперави және жергілікті сорттардан - Кульджинкий және Баян-Ширей сорттарынан өндіріледі [45].

Ал, Қазақстанда ең ірі агровинкомпания « Қапланбек ». Ол өзінің шарап таңба тарихын елуінші бастаудан алады. Халықаралық жәрмеңкелерде қырыққа жуық алтын, күміс және қола медальдарына ие болған. Қапланбек зауыты 1934 жылы салынған. Қазақстанға келушілереге келу мақсатын сұрастырғанда 52,5пайызы таныстарымен туған-туыстарына, 28,9 пайыз - іскерлік мақсатта, 16,4 пайыз - арнайы демалуға, 0,7 пайыз - коммерциялық шоп-турларға, 1,5 пайыз - басқа да мақсаттармен келген. Бұл сұрастырылымнан,республикамызда туризм дамуда, бырақ енді ғана атақты және әртүрлі туризм түрлері дамып жатыр [46].

7 мамырда 2010 жылы Алматы қаласында - Француз делегациясының ресми келуі, шараптарды дегустациялау өтті. Делегацияның келу мақсаты – қазақстан нарығмен танысу және екі жаққа да көмегі тиер келісімшартқа отыру. Француздық делегация супермаркеттерди,шарап галереясын,мамандырылған дүкендерди аралады. Осының нәтижесінде 2013 жылы Қазақстанға Франция мемлекетінен жас Божоле - Нуво сорты алынды.  2012 жылы Франциядан Қазақстанға импортталған шарап көлемі 127,2 миллион долларды құрады. Ал өткізілген жұмысты және нәтижелерді бағалауға, басқа мемлекеттерден келген шарапшылар мамандары - бұл да энотуризм, тек іскер мақсаттармен.

59. Қазақстанда энотуризмді дамыту перспективасы

Қазақстан –жүзім шаруашылығында жаңа өнеркәсіптік аумаққа жатады. Дамуы XX ғасырдың 50 ші жылдардың соңымен 60-шы жылдардың басталумен мамандандырған жемісті-жүзім шаруашылықтары республикамыздың оңтүстікте және оңтүстік – шығысында бастау алады. Республикада жүзім егістіктері 80-шы жылдардың ортасында бірнеше рет өсті және 25-26 мың гектарды аумақты қамтыды. Қазақстанда жүзім шаруашылығы және шарап жасаулар табысты дамуға саланың сәтті құрылымдық ұйымы мүмкіндік туғызды. Тәжірибеде барлық мамандандырған жемісті-жүзім шаруашылықтары «Казвинпром» жүйесінде біріккен еді.

Жүзім шаруашылығы және шарап өндіру Қазақстанда 1983 жылдан бастап 5 аграрлық-өнеркәсіптік бірлестікке бөлінді: 32 арнайы мамандандырылған зауыттар, 23 зауыт бір реттік шарап ашыту, 5 зауыт екінші ретті шарап ашытумен айналысты, 7 біріккен зауыт жеміс- көкөніс шаруашылығына және 24 зауыт ауылшаруашылығына, Казпотребсоюзге 2 зауыт бір реттік шарап ашыту және 9 зауыт екінші ретті шарап ашытумен айналысты.

Жүзімдіктердің көбі Шымкент, Жамбыл және Алматы облыстарында өндіріледі. Одан азы Қызылорда және Талдықорған облыстарында, тағы 200 гектар шамасында Ақтөбе, Семей, Урал және Гурьев облыстарында өндіріледі.

Табиғи аймақтарға жүзім егістіктерін орналастыруы бойынша маңызды қателіктерге қарамастан, Қазақстандағы қолайлы климаттық жылдар бойынша жүзім өнімі 150-200 мың тоннаға жетті, ал шарап өндірісі 15 миллион декалитрді құрады.

Сондай-ақ,бұл жөнінде ойластырылмаған немқұрайлық соңғы жылдарда Жамбыл облысына 5 мың гектар жүзім өндірісін айтуға болады. Бұл облыстың өзгешілігі суықтың жыл-бойы көктем соңында қайта келуі, бұл жүйелі жүзім өніміне түбегейлі опатқа әкеледі. Облыстың барлық аумағы қалыпты жылы емес, сонымен қатар бұл аудандағы көп жерлер тұзды және ластанған. Осы ауданда жүзім егісін өндіру күшсіз. Өсіп-өну бірнеше онжылдық бойы нәтиже бермей,шығынға ұшырады.

Ал, сол жылдары жоғарғы жылумен сипатталатын Оңтүстік-Қазақстан облысы ,өзінің 8-10 мың гектар аумағымен бірнеше бес жылдықта өсіп-өну кезінде нормасынан көп өнім әкелді(1985 жылы 99-102 центнер гектар). Алматы облысының шарттары Жамбыл облысының ауа-райы континентальдығына жақын. Бырақ, мұнда алғашқы шарап зауыттарының желісі қалыптасқан. Сонымен қатар, бұл өңір жақсы ғылыми қамтамасыз етілген, еңбект қорлар және өндірісте тәжірибелі кадрлары бар. Бұл жерге бұрын бар болған жүзім егістіктерінің көлеміне бағдарлану тиісті.Ал,Жамбыл облысында айтылып өткен себептермен жүзіс егістіктерін қалпына келтіру тиімсіз болып табылады. Бұл жерде тәжірибеге бар аудандарды (1 мың гектар) кішігірім дамумен (1,5-2 мың гектар 5-6 мың гектар орнына) қалпына келтіруге дұрыс шешім болады, бұл шикізатпен бірнеше зауыттарды қамьамасыз ету үшін.

Жүзім шаруашылығын табиғи аймақтар бойынша аумақ ішінде дифференциалдау қажет. Осылай, оңтүстік-Қазақстан облысындағы өнеркәсіптер асхана жүзімдерін және өндіріске шикізатты десертті шараптар мақсатына, бұрынғыдай оңтүстік облыст аудандарында жұмылдыру керек. Мақсатты Түлкібас және Сайрам аудандарының жүзім егістіктерінің аудандарын кеңейту керек. Түлкібас ауданында бұрынғы Мичурин атындағы совхоз көпжылдар бойы өте тұрақты және жоғары тиімді осы салада шаруашылық болып саналады. Оңтүстк-Қазақстан облысы климаты тиімді жоғарғы сортты асхана және шампан шығаруға болатын жалғыз облыс.

Жүзім шаруашылығын Алматы облысында да дифференциалдау қажет.Бұл облыста жер көп, оларды кейбір тірексіз өңдеуге болатын сорттар үшін қолдануға болады. Яғни, ол шикізатты және еңбекті аз талап етеді.

Басқа облыстарда қыстың суықтығынан және өсіп-өнуде жеткіліксіз жылудан үлкен жүзім шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік жоқ. Ерекшелік ретінде ыстық ауа-райымен Қызылорда облысын атауға болады. Бырақ мұндағы күріш мәдениетімен байланысты,ондағы жердің тұздалуы, жүзім шаруашылығында табыс әкелмеді. Бырақ мүлдем дамытуға болмайды деуге болмайды, жүзім шаруашылығын дамыту мәселелері қозғалған кезде Қызылорда облысы аталады [43].

60. Ауылдағы табиғатты сақтап қалу шаралары.

Көбінесе агротуризм қызметінің үш тобы жиірек атап көрсетіледі:әлеуметтік-психологиялық, экономикалық және экологиялық. Мұндай қызметтерін, мысалы, Я. Сикора айқындап көрс етеді [16]. Мұнымен қоса Р. Дудек Войтыла (1997) қосымша қоғамдық-мәдени немесе әлеуметтік-мәдение қызметтерін бөліп көрсетесе, ал Я. Сикора мен Б. Рашке [17] – тағы да инфрақұрылымдық қызметін атайды. Әлеуметтік-психологиялық қызметтер ауыл жұртшылығын құрмет көрсетуді арттырумен, ауыл және қала мәдениеттерінің өзара бір -біріне бойлап енуімен, сондай-ақ ауыл жұртшылығы өмірінің дәстүрлі мәнерімен жанасу мүмкіндігіне байланысты. Экономикалық функциялар ауылшаруашылық өндірісін, бау-бақшалық не мал шаруашылығы қожалықтарын дамытуды жандандыруға, ауылдық үй шаруашылығы үшін де (көбінесе үлкен инвестициялық салымдарсыз), сондай-ақ ауылдық аумақтық өзін өзі басқару органдары үшін де қосымша табыстар көзін құруға қатысты. Экологиялық функциялар ауылды қоршаған табиғатты қорғау мен қамқорлық көрсетумен байланысты.

Халықтың тығыздығы және ауылшаруашылық емес қызмет есебінен өмір сүретін адамдар саны урбанизацияның қарқындылығын және өнеркәсіптің дамуын, сондай-ақ локальдық көздерден туындайтын шулардың ластану деңгейін бейнелейді. Ортақтастырылмаған қожалықтар үлесі аграрлық құрылым мен агротуристік әлеуетті жанама анықтайды. Ортақтастырылмаған, қоғамдастырылмаған қожалықтар үлесінің артуы кейбір дәрежеде пейзаждардың алуандығын және далалардың қоныстанылуын, экологиялық қуыстардың сақталуын көрсетеді, осымен қатар ауылшаруашылық кәсіпорындарында түнеу базаларын пайдалануға мүмкіндік береді. Шабындықтар, жайылымдар, ормандар және сулар үлесінің артуы ауылдағы рес урстарды анықтайды. Қоныс типі пейзаждың тартымдылығы тұрғысынан маңызға ие болады. Аталған ауданды агротуризм ауқымы көзқарасы тұрғысынан аттрактивтігі үшін мойындау шарты жоғарыда санамаланып көрсетілген бейнелердің белгілі бір деңгейі болып саналады. Кейбір мемлекеттер, әсіресе Еуроодақ елдері ауыл тұрғындарын ауылда ұстап тұруға бағытталған арнайы бағдарламалар жүргізеді. Бұл бағдарламалар «ауылдық

аумақтарды көпфункциональды дамыту» деген жалпы атауға ие. Ол ауыл тұрғындарына әртүрлі текті төлемдерді (мысалы, қоршаған ортаны сақтағаны үшін төлемақы) , ауыл тұрғындары ның дәрежесі төмен ауылдық аумақтарда қалуы жағдайында ғана күшіне енетін түрлі жеңілдіктер мен салықтарды төмендетуді қамтиды.