1.физика курсы

Физиканың негізгі бөлімдері және зерттеу әдістері . Жаратылыстану ғылымының негіздерінің бірі физика адамзат қоғамының дамуына техникалық прогрестің өрлеуіне зор үлес қосқан екендігі белгілі . Физика бөлімдері ; 1) механика 2) молекулалық физика 3)электр және магнетизм 4)оптика 5) атомдық және ядролық физика

2.Техниканын дамуындагы физиканын роли

Қазіргі 21 ғасырда ғылым мен технология жетік дамыған. Табиғат құбылыстары және оның заңдары осы күнге дейін адам баласын ойландырып, толғандырып, анықталмаған, сыры ашылмаған дүниелерге ақиқаттың түбіне бар сана-сезімімен, білімді де тәжірибелі ақыл-ой парасаттылығымен жетуі әрқашанда үлкен жетістік болып табылады.

Қазіргі ғаламтану өзінің қорытындылауларында табиғаттанудың өзімен салалас ғылымдар – физика, математика, химия, геологияның жетістіктеріне сүйенеді.

Бүгінгі көптеген ғылымдардың дамыуы – ғылыми-техникалық прогреспен, іргелі физика-математикалық ғылымның дамуымен тығыз байланысты.

Ғаламда бақыланатын обьектілер, құбылыстар мен процестерді ой елегінен өткізу микродүние мен мегадүниенің күрделі өзара байланыстылығын дұрыс түсініп, дүниенің бүгінгі астрономиялық суреттемесін ойша құрастыру үшін қажет. Бақылаулар мен олардың теориялық түсіндірілуіне негізделген ғылыми болжамдарды (гипотезаларды) талдау жолымен және табиғаттаудың барлық саласындағы жетістіктерді пайдалану жолымен жүзеге асырады. Бұл гипотезаларды дәлелдеуде адамға көмек көрсететін, яғни адам қолы жете бермейтин жерлерді зерттеуде оған қосымша машина – робот керек. Ал робот өз бетімен жұмыс істеу үшін оны басқаратын ми қажет. Ми ретінде, қазіргі заманның жетімтіктерінің бірі – микрочип бола алады.

Физика – техниканың дамуындағы негізгі ғылымдардың бірі.

Технология – ғылымның практикалық қолданылуы. Қазіргі заманда дүниежүзінің негізі – технология. Ол адамның сана-сезімімен, білімді де тәжірибелі ақыл-ой парасаттылығымен жеткен үлкен жетістігі. Яғни ғылым, прогресс болып табылады.

3.Механика және онын курылымы , Санак жуйеси

Санақ жүйесі, механикада — материалдық денелер мен нүктелердің қозғалысын (немесе тепе-теңдігін) салыстырып зерттеуге арналған бір не бірнеше денелерге орналасқан координаттар жүйесі мен сағаттар жиынтығы; әртүрлі уақытта қозғалыстағы денелердің (немесе механикалық жүйенің) салыстырмалы орнын анықтайтын нақты немесе шартты алынған қатты дене. Қозғалыстың барлығы салыстырмалы, сондықтан кез келген дененің қозғалысын басқа денелерге қатысты салыстырмалы түрде қарастырады. Мыс., айдың қозғалысы Жермен, Күнмен немесе басқа жұлдыздармен салыстырылады. Таңдап алынған Санақ жүйесімен салыстырғандағы дененің қозғалысы осы жүйедегі дене орнын анықтайтын координаттардың уақыт бойынша өзгерісін білдіретін теңдеулермен өрнектеледі.

Механика [грек. ''mechanіke'' (techne) – машина және машина жасау өнері] – материалдық денелердің механикалық қозғалысын және өзара әсерлесуін зерттейтін ғылым. Денелердің немесе олардың бөлшектерінің уақыттың өтуіне байланысты кеңістіктегі орындарының өзгеруі механикалық қозғалыс деп аталады.  Табиғатта мұндай қозғалысқа аспан әлеміндегі денелердің қозғалысы, Жер қыртысының тербелуі, мұхит-теңіздер мен ауадағы ағындар тербелісі; техникада – ұшу аппараттарының, көлік құралдарының, әр алуан механизм бөліктерінің қозғалысы, ғимараттар элементтерінің деформациясы, сұйықтықтар мен газдардың қозғалыстары, т.б. жатады. Әдетте, Механика деп Ньютонның механикалық заңдарына негізделген жарық жылдамдығынан әлдеқайда төмен жылдамдықпен қозғалатын кез келген материалдық денелердің қозғалысын сипаттайтын (элементар бөлшектерден басқа) классикалық механиканы айтады.

4.Траектория, жол , удеу , жылдамдык

Жол және орын ауыстыру-Қандай да бір уакыт аралығында дене жүріп өткен траекторияның ұзындығы осы уакыт ішінде жүрілген жол деп аталады. Оны s әрпімен белгілеу келісілген. S=v*t

Қозғалыстағы дене әркашанда белгілі бір бағытта қозғалады. Мысалы, дененің бастапқы орны А нүктесі болсын .Осы дененің белгілі бір Уақыт тан кейінгі В жаңа орнын, бізде В) нүктесін табу үшін, оның бастапқы орнын соңғы орнымен қосатын кесіндінің бағытын да білу керек. Дененің бастапқы және соңғы орнын қосатын осы бағытталған кесінді дененің орын ауыстыруы болып табылады. Орын ауыстыруды I әрпімен белгілейді және ол бастапқы нүктеден соңғы нүктеге қарай бағытталған деп есептеледі. Сонымен, дененің (немесе материялық нүктенің) орын ауыстыруы деп дененің бастапқы орнын оның келесі орнымен қосатын бағытталған кесіндіні айтады. Дененің орын ауыстыруын оның козғалыс траекториясынан ажырата білу керек. Қозғалыс траекториясы мен орын ауыстыру бір-бірімен дәл келмеуі мүмкін. Мысалы, дене А нүктесінен В нүктесіне орын ауыстырғанда орын ауыстыру қозғалыс траекториясымен дәл келмейді. Әдетте, жүрілген жол орын ауыстырудың ұзындығынан үлкен болады, тек түзусызықты қозғалыс кезінде ғана орын ауыстыру мен траектория дәл келеді, яғни жолдың ұзындығы орын ауыстырудың ұзындығына (модуліне) тең болады. Қозгалган материялық нүктенің кеңістіктегі болган нүктелер жиынтығын кұрастыратын сы- зықты траектория деп атайды. Траектория үзындыгы жол деп аталады.

Жылдамдық – орын ауыстыру векторының уақыт бойынша алынған туындысына тең және траекторияға берілген нүктеде жүргізілген жанамамен бағыттас векторды айтады.

V=S/t

Үдеу - нүктенің жылдамдығының мәні мен бағытының өзгеруін сипаттайтын векторлық шама.

A=v/t Абсолют үдеу— күрделі қозғалыстағы материялық нүктенің абсолют жылдамдығының мәні мен бағытының өзгеруін сипаттайтын векторлық шама. Абсолют үдеу — орын ауыстыру, салыстырмалы және кориолис үдеулерінің геометриялық қосындысына тең. Кориолис үдеуі (Ускорение кориолиса) — нүктенің салыстырмалы жылдамдығының, тасымалдау қозғалысының және тасымалдау жылдамдығының салыстырмалы қозғалысының әсерлерінен өзгеруін сипаттайды. Нүктенің кориолис үдеуі — бұрыштық жылдамдық пен тасымалдау қозғалысының жылдамдығының екі еселенген векторлық көбейтіндісіне тең.

Салыстырмалы үдеу (Ускорение относительное) — салыстырмалы қозғалыстағы нүктенің салыстырмалы жылдамдығының өзгеруін сипаттайды.

Салмақ күшінің үдеуі(Ускорение силы тяжести) — денеге әсер еткен салмақ күшінен туындайтын үдеу.

Тасымалдау үдеуі (Ускорение переносное) — тасымалдау қозғалысындағы нүктенің тасымалдау жылдамдығының өзгеруін сипаттайды.

Нүкте үдеуі - нүкте жылдамдығының өзгеру тездігін сипаттайтын және жылдамдық өзгерісінің осы өзгеріс өткен уақыт аралығына қатынасына тең физикалық шама.

Жанама үдеу - нүкте үдеуін қүрайтын жанама аркылы траекторияға бағытталған.

Қалыпты үдеу- нүкте үдеуін құрайтын қалыпты аркылы траекторияға бағытталған.

Еркін түсу үдеуі - ауырлық күш кимылымен материапды нүктемен пайда болған үдеу.

Бұрыштық үдеу - аралык уакытқа бұрыштык жылдамдықтың өзгеру қатынасы өзгеріс болған уақыт аралығында.

5. Айналмалы козғалыстын кинематикалык элементтери

төменгі кинематикалық жұптың салыстырмалы айналмалы қозғалысы

 Қатты денелердің айналмалы қозғалысы

Қандай болмасын, айналу осімен салыстырғандағы F күштің М  моменті   төмендегі  формуламен анықталады:    

6.Механикадагы куштер

1)  Ауырлық күші . Жер шарының жер шары бетіндегі немесе жақын маңындағы денелерге қарай пайда болатын гравитациялық күшін ауырлық күші деп атаймыз.Ауырлық күшінің шамасын салмақ деп атаймыз. Жер бетіндегі барлық денелер үлкен-кішілігіне қарамай, мейлі ол тыныштықта, мейлі ол қозғалыста болсын, барлығы да жер шарының тартылыс күшінің әсеріне ұшырайды. Сондықтан барлық денелердің салмағы болады . A=mgh

2)   Серпімділік күші . Сыртқы әсер етуші күшті алып тастағаннан кейін дене бастапқы қалпына қайтып келетін болса, онда мұндай деформацияны серпімді деформация деп атаймыз. Тәжірибелердің нәтижесінен, серпімді деформацияланған денелердің бастапқы күйіне (пішіні және көлеміне) қайтып келу үшін, деформацияланған басқа денелерге қарай әсер ететін күш пайда болатынын білеміз. Мұндай күштер серпімділік күші деп аталады.Мысалы, екі қолымызбен серіппені созған кезімізде, серіппе бастапқы күйіне қайтып келу үшін қолымызға қарата қарсы әсер күшін пайда қылады. Міне, бұл серпімділік күші болып табылады. F=-kx

3)  Үйкеліс күші . Екі дене тікелей жанасқан кезде, оларда өзара салыстырмалы қозғалыс пайда болса, немесе салыстырмалы қозғалыс пайда болуға ұмтылса, онда олардың жанасу бетінде қозғалыс бағытына қарама-қарсы бағытта бір күш пайда болады. Оны біз үйкеліс күші деп атаймыз. Үйкеліс күші пайда болу кезіндегі өзгешелігіне қарай тыныштық үйкелісі, сырғанау үйкелісі және домалау үйкелісі деп үшке бөлінеді. Өзара жанасқан денелерде сыртқы күштің әсерінде салыстырмалы қозғалысқа ұмтылу пайда болады, бірақ қозғалыс пайда болмаса, онда мұндай үйкеліс күштерін тыныштық үйкеліс күші деп атаймыз. Мысалы, жер бетінде тыныш тұрған үлкен бір жәшікті бар күшімізбен итергенде жәшік орнынан қозғалмаса, онда біздің итеру бағытымызға қарама-қарсы бағытта қозғалысқа кедергілік жасайтын бір күштің болғаны.  Екі жанасқан денелер арасында салыстырмалы қозғалыс (сырғанау) болған кезде пайда болатын үйкеліс күшін сырғанау үйкеліс күші деп атаймыз.  Бір дененің екінші бір дененің бетінен домалаған кездегі пайда болған үйкеліс күшін домалау үйкеліс күші деп атайды. F=нN

7.Масса . Импульс . Ньютон зандары Ньютонның бірінші заңы

“Егер денеге сырттан күш әсер етпесе, онда ол тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалыстағы күйін сақтайды”. Біздің дәуірімізге дейінгі 4-ғасырдан бастап, жиырма ғасырға созылған уақыт бойы гректің ұлы ойшылыАристотельдің және оның жолын қуушылардың идеясы үстемдік етті. Олардың көзқарасы бойынша дене тұрақты жылдамдықпен қозғалу үшін, оған үнемі басқа дене әрекет ету керек деп есептелінді: дененің табиғи күйі тыныштық деп саналды. Алғаш рет итальян ғалымы Галилео Галилей (1564-1642) ғасырлар бойы қалыптасқан бұл қағидадан бас тартты. Ол өзінің жүргізген тәжірбиелері негізінде Аристотель мен оның жолын қуушылар ілімінің жалған екендігін дәлелдей білді. Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, немесе түзу сызықты және бір қалыпты қозғалысын жалғастырады деген қорытындыға келген болатын. Бұл өздеріне таныс инерция заңы. И.Ньютон инерция заңын механика негізіне енгізді, сондықтан бұл заңды Ньютонның бірінші заңы деп атайды.

Ньютонның екінші заңы

“Дененің қозғалыс мөлшерінің өзгеруі түсірілген күшке пропорционал және ол күшпен бағыттас болады”. Қарапайым бақылаулар, егер әр түрлі денелерге бірдей күшпен әрекет жасаса, олардың түрліше үдеу алатының көрсетеді. Ньютонның екінші заңы төмендегіше тұжырымдалады: Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал оның массасына кері пропорциянал: a=F/m Ньютонның екінші заңының формуласы

F=ma

Ньютонның үшінші заңы

“Әрбір әсерге оған тең, бірақ кері бағытталған қарсы әсер болады, басқаша айтқанда, екі дене бір-біріне шама жағынан тең, бағыты жағынан қарама-қарсы күштермен әсер етеді”. Ньютонның үшінші заңы Әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелердің бір – біріне әрекет етушә күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама қарсы: F=-F Күштер тең болады

«Импульс» гректін сөзінін аудармасы «соққы» Механика: дене импульсі немесе қозғалыс мөлшері және күш импульсі.

Дене импульсі: p ═ mV; p - V жылдамдықпен қозғалып келе жатқан массасы m дененің импульсі.

Масса – материяның инерциялық және гравитациялық қасиетін анықтайтын физикалық шама. Латынның massa – үйінді, кесек деген сөзінен алынған. “Масса” ұғымын механикаға Исаак Ньютон енгізген.

8.Импульстин сакталу заны . Масса центиринин козғалыс заны

 импульс – механикалық қозғалыс өлшеуіші. Материалдық нүктенің қозғалыс мөлшері оның массасы (m) мен жылдамдығының (υ) көбейтіндісіне тең:

p=mυ

Ол – нүктенің жылдамдығымен бағыттас векторлық шама .

Егер бір дене екінші денені қозғалысқа келтірсе, онда ол екінші денеге қанша қозғалыс берсе, сонша қозғалысын жоғалтады.

M1v1+m2v2=m1v1’+m2v2’

Алынған теңдік импульстің сақталу заңы және ол былайша оқылады:тұйық жүйеде өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің векторлық қосындысы өзгеріссіз қалады(сақталады)

 

массалар центрінің қозғалыс заңы болады:    Массалар центрі - дене қимылын немесе бөлшектердiң жүйесін сипаттайтын геометриялық нүкте; қатты дененің кеңістіктегі кез келген жағдайында оның бөлшегіне әсер ететін барлық ауырлық күштерінің қорытқы күші өтетін қатты денемен өзгеріссіз байланысты нүкте