18. Орыс шаруаларын қазақ жеріне қоныстандыру

Ресейде 1861 жылы басыбайлылықты жойғанымен жер мәселесі шешілмеді. Басыбайлылыққа қарсы шаруалардың қозғалысы жалғаса берді. Сондықтан шаруалардың назарын басқа жаққа аудару қажет болды. Екінші жағынан шаруаларды қазақ жеріне қоныстандыру арқылы отаршылдық саясатты жүзеге асыратын әлеуметтік күшті қазақ жеріне орналастыру қажет болды. Орыс шаруаларын қазақ жеріне қоныстандыруды заңдастыру үшін патша үкіметі 1867-68 жылдары қабылдаған әкімшілік реформасы бойынша қазақ жерін патша үкіметінің меншігі деп жариялады.

Қазақ жеріне орыс шаруаларын қоныстандыруды ынталандыру мақсатымен патша үкіметі көптеген шара қолданып, жеңілдіктер жасады. Ресейден келетін шаруаларды қоныстандыру жұмысын ұйымдастыру міндетін орындайтын қоныстандыру басқармаларын жер-жерге орнатты. Қоныстандыру басқармаларының қарамағына қоныстандыру фондын орнатты. Патша үкіметі қазақтарды ата бабасынан келе жатқан қонысынан шөл, шөлейт жерге қуып тастап, құнарлы жерлерді қоныстандыру фондына берді. Сөйтіп Ресейден келген шаруаларды құнарлы жер күтіп тұратын болды.

Көшіп келетін орыс шаруаларына патша үкіметі көп жеңілдік жасады. Шаруалардың көші-қон қаражатын үкімет өз мойнына алды. Келген шаруалардың шаруашылығын ұйымдастыруына үкімет қарыз берді. Көшіп келген шаруаларды кейбір жерлерде 5, кейбір жерлерде 10 жыл салықтан босатты. Осындай жеңілдіктер қазақ жеріне келушілерді көбейтті.

1905-7 жылғы революциядан соң патша министрі Столыпин аграрлық реформа қабылдап шаруаларға өзінің азғантай жерін сатып Шығыстағы ұлан байтақ құнарлы жерге көшуге ұлықсат берді. Бұл Қазақстанға орыс шаруалырының ағылуына әкеп соқты. ХІХ ғасырдың ақырында қазақ жеріне Қытайдан ұйғырлар мен дунгандар келіп қоныстанды. Қазақ жеріне басқа ұлт өкілдерінің көптеп келуі қазақтардың өз жеріне азшылық болып қалуының басталуына әкеп соқты.

Әдебиеттер

1. Қазақстан тарихы. Очерк. 1993. Алма-Ата.

2. Вяткин М.Н. Батыр Сырым. М-Л., 1947.

3. Валиханов Ч. Собр. Соч. В 5 т. т.4. Алматы. 1992.

4. Казахско-русские отношения в ХVІІІ-ХІХ в.в. Алматы. 1964.

5. Зиманов С.З. Общественный строй казахов первой половины ХІХ века. Алма-Ата, 1958.

6. Златкин И.Я. История джунгарского ханства, М. 1964.

7. Бекмаханов Е. ХІХ ғ. 20-40 жылдарындағы Қазақстан. Алматы, 1992.

8. Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в ХVІІ- начале ХХ века. Алма-Ата, 1971.

9. Шахматов В.П. Внутренняя Орда и восстание Исатая Тайманова. Алма-Ата, 1946.

10. Сүлейменов Б.С., Басин Б.Я. Казахстан в составе Росиия. Алматы. 1981.

11. Галузо-Азарные отношения на юге Казахстана. Алматы, 1965.

12. Тұрсынбаев П.А. Из истории крестьянского переселения в Казахстан. Алматы, 1950.

13. Бейсенбаев К. Идейно-политическое течение в Казахстане в начале ХІХ в. Алматы. 1967.

14. Еренов А. Очерки по истории феодальных земельных отношений у казахов.

15. Момынова Ж. Образование казахской народности. Караганда. 1990.

16. История казахской литературы. Алматы. 1979.

17. Исмагулов О. Население Казахстана от эпохи бронзы до современности. Алма-Ата, 1970.

18. Магауин М. Қазақ тарихының әліппесі. Алматы, 1993.

19. Востров В.В., Муканов М.Е. Радоплеменный состав казахов. Алматы, 1974.

20. Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монголського нашествия. М. 1968.

21. Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1961.