5. Өсімдіктер мониторингі

5.1. Өсімдік жамылғысы мониторинг ұғымының анықтамасы

Өсімдік жамылғысының мониторингінің объектісі аймақ флорасымен (түр жиынтықтылық), өсімдікпен (қоғам жиынтықтылық) және өсімдікпен танылған өсімдік жамылғысы болып табылады.

Өсімдік жамылғысы мониторингі негізі арнайы білімді талап етеді, және жақсы даярланған мамандармен орындалу тиіс, бірақ кейбір мониторинг компоненттері инспекторлармен немесе корықшылармен орандалса да болады.

Өсімдік жамылғысы мониторингі (ӨЖМ) тұрақты бөлімдерде және сынамалық алаңшалардағы флора және өсімдік дәулетінің арнайы ұзақ байқауы деп түсініледі. ӨЖМ – ол өсімдік дүниесінің, олардын дәулетін, өсу ортасын бақылау және даму мен табиғи және антропогендік факторларының ықпалы себебінен өзгерістердің болжамы үшін ұзақ уақытта байқау жүйесі. Бұл табиғи және антропогендік факторларымен ықпал етілген өсімдік жабынын өзгеріс динамикасын зерттеуінің ең басты әдісі. Мониторинг әсердiң факторлары және олардың ары қарай минимизациялауы немесе жоюдың мақсаты бар тренд негативтi үдерістерiнiң анықталуына бағытталған.

Мониторинг мақсаты: биологиялық алуан түрлілігін сақтау, өсімдік ресурстарын ұтымды пайдалану және қоршаған табиғат ортасынын сапасын қолдау көрсету салаларында шешім қабылдау үшін ақпараттармен қамтамасыз ету.

Өсімдік жамылғысының мониторинг міндеттері:

• өсімдік жабынын объектілерінің ағымдағы дәулеттін бағалау;

• орта сапасын және экологиялық қауіпсіздік деңгейін бағалау;

• өсімдік жабынын объектілерінің және олардын өсу ортасының ағымдағы дәулеті туралы ақпараттарын алуы, сақтау, қорлану, олардың даму және өзгеріс болжау;

• биологиялық алуан түрлілігін сақтау, өсімдік ресурстарын ұтымды пайдалану және қоршаған табиғат ортасының сапасын қолдау көрсету салаларында шешім қабылдау үшін ақпаратпен қамтамасыз ету.

5.2. Мониторингтік бақылауларды ұйымдастыру

Негiзгi мониторинг жұмыс көлемi ЕҚТА қызметкерлер атқарады, мүмкiн болса студент-практиканттарды тағы басқаларды тартуымен орындалады. Орындаушылар біліктілігінің түрлі дәрежесін ескере отырып, күрделілік дәрежесі бойынша үш деңгейді бөліп алу қажет.

Бірінші (төменгі) деңгейді жыл сайынғы арнайы оқудан өткен күзет қызметінің қызметкерлері өткізеді. Олардың мақсаттарына аумақты барлау және аумақтың жағдайын бақылау (антропогендік трансформациясын, өрт, су басу немесе аумақтардың құрғауы). Олар арнайы фенологиялық журналдарға нақты фенологиялық алаңдар үшін санамаланып берілген түрлері бойынша фенологиялық құбылыстардың мерзімдерін тіркейді. Журналға сондай-ақ тосын құбылыстар (екінші рет гүлдеуі, өсімдіктің үсік шалуы, бұршақ, зиянкестер және аурулар салдарынан зақымдануы, т. б.) бойынша мәліметтер жазылады.

Екінші деңгейді арнайы дайындықтан өткен білікті лаборанттар немесе студенттер орындайды. Олар түрлі жас жағдайларында зерттелетін түрлерін тану, сондай-ақ қауымдастықтағы түрлерін есептеу, гүлдеу және жеміс беру қарқындылығының сандық есебін жүргізу әдістемесін меңгеру үшін арнайы оқудан өтіп, негізгі мониторинг алаңдарында бір немесе бірнеше түрі бойынша ғылыми қызметкер флористің бақылауымен қадағалау өткізеді.

Үшінші деңгейлі мониторингті арнайы құрылған мониторинг тобы – геоботаник (стационарлық алаңдардағы немесе картирлеу трансектеріндегі өсімдік қауымдастығының даму серпіні) және флорист (сирек түрлерінің қауымдасылу серпіні, көбею ерекшелігі т. б.) мамандар өткізеді