Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар

мемлекеттік университеті

Саясаттану Дәрістер тірек конспектілері

Павлодар 2002 ж.

Келісілді Бекітемін

Гуманитарлық институт ОІЖ проректоры

Директоры Пфейфер Н.Э.___________

Акишев А.А.______________ «___» ___________2003 ж.

«10 » қыркүйек 2002 ж.

Құрастырған Янчук э.Т. Т.Ғ.К., доцент

Мемлекеттік жалпы міндетті стандарт пен типтік оқу жоспарына негізделіп жасалған.

Бүкіл мамандықтарға арналған.

Типтік оқу жоспары 1998 ж. бекітілген.

Оқу жұмыс жоспарының келісімімен Философия және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының жиналысында ұсынылды

«___» __________2002 ж.

Хаттама № _____________

Кафедра меңгерушісі Янчук Э.Т.

(қолы)

Институттың оқу-әдістемелік кеңесінде қаралған

«___»______________2002 ж. Хаттама №_________________

Келісілген институт директоры _______Акишев А.А. «__»_______2002 ж.

ОӘҚ төрағасы _______________ Афанасьева В.И.

(қолы)

ОЭБ қаралды

ОЭБ бастығы _______________ Амбарников Г.А.

(қолы)

1 Тақырыбы: Политология деген не.

Жоспар:

1. Политология ұғымы.

Политология – «полис» және «логос». Саясат туралы ұғым мен «мемлекетті басқару» деген ұғымды білдіреді. Политология – қоғамдық тәртіп, бағыты – саясатты зерттеу. Саясат жөніндегі сұрақтармен мемлекеттер пайда болғаннан бастап айналысқан? Біздің әрамызға дейін IV –ші ғасырда шығыстың ойшылдарын ұжым қалай басқарылатының, басшылықтың механизмі қызықтыра ойландыра бастайды. Бірақ, бұл бағыт ғылыми болып саналған жоқ, және саяси өмірді түсіну ғана қажеттігі туды. Политология 19-20 ғ-да нағыз ғылым болып таңылып, нақты түсініктері туындады. Осыдан бастап политология философия мен социологиядан бөлінді.

ХХ-шы ғасырдың басында политология Америкада қең дамыды. Ал СССР-де политология бұл кездің 80-ші жылдарының ортасына дейін жалған ғылым болып саналған. Марксизм мен Ленинизмге жат буржуазиялық ғылым деп есептеліп, мүлдем зерттелген жоқ. Политологияның қудалалануына көптеген себептер болды? Ең басты себебі – Қеңес үкіметінде ерекше тоталитарлық режимнің болғаны, және сол тәртіпте мемлекет азаматтарына саясат туралы ұғым беру қауіптілігі. өйткені даму заңдарын білу, саясаттың болғаны басқарушы топқа қауыпті болды. Қоғамды басқару процесін тек басшылыққа білу және талдау мүмкін болып саналды. Ал халық азаматтарына керісінше, саясат қалай дамитынын білу қажет емес, олар өздерінің көсемдеріне сену қажет болды. 80-ші жылдардың екінші жартысында қоғамда демократиялық құбылыстар пайда бола бастағаннан бізде де осы тәртіптің керектігі туындады. Мемлекеттің барлық оқу орындарында политология керекті ғылым болып оқытыла бастады. Қоғамдық демократиязация жағдайында білуі керек. 80-ші жылдардың 2-ші жартысынан бастап көптеген түрлі оқулықтар түрлі ғылым мамандарымен шығарыла бастады. Оларды тарихшылар, философтар, экономисттер, құқықтанушылар жазады. Политологияның дамуымен қатар әдейі шығарылымдар шыға бастады. «Полис» (саяси зерттеулер), «Социалдық-саяси журнал», «Ой» журналдарын қолдануға болады. әр ғылымның өз зерттеу мақсаты бар. Қоғамның саяси қарым – қатынасы политологияның зерттеу объекті болып саналады. Объект дегеніміз қоғамның қалыптасуы мен дамуының заңдарын зерттеу. Политология көптеген проблемаларды қамтады. Қоғамдағы барлық қубылыстар саясатқа байланысты, сондықтан барлық жерде өздерін айналысаты проблемаллары кеңейтүге тарысады

Саяси режим (тәртіп) мына түсініктерді қамтлды: монархия, аристократия, охлократия, технократия, анархия, демократия.

Саяси ойдың стилі – радикализм, экстремизм және фанатизм.

Америка саясаткерлері салыстырнасы саясаттың , мен-к саясаттың, саяси институттардың мәселелеріндын бір қатырып қарастарады: сонын ішінде биік, мем-т, саяси партиялар, саяси жүйе, субъектілері, саясаттағы бұлғалық (косен).

Саяси ойлаудын ашылады, либерализм, консерватизм, социолизм, демократизм, анархизм.

Саяси білінысты формулары береді: ғылыми утопияның, діннн т.б.

Саясаттану жас ғылым басқа ғылымдардын көп нәрсе алған? Сонын ішінде философиядан дүние танылдық позицияны алған (бихевиоралдық әдіс). Саясаттануды оқып танушы адамдар бірқеттар бір қатар мәселелерді конектілді, және қатысып, еңегі оқығаларға өз қатысын анықтауға береді.

Дәріс 2

Тақырып: Саясат

Жоспар

1. Саясат ұғымы.

2. Саясат объектлері және субъектлері.

Саясаттануда саясат категориялары ерекше орын алады. Саясат келесі түрде анықталады: Саясат – бұл барлық қоғамдық келелі мәселелердің ежектелетін, ұлттардың, әлеуметтік, қабаттардың, әртүрлі топтардың қызығулығына сәйкес қоғам өмірмеңдігінің бағдарламасы жасалатын, әлеуметтік – саяси топталдын қоғам өмірінің ауқимы.

Қоғамдық жүйенің сақтауы мен дамуы мақсатында құндықтарды бөліну қалыбы және әдістер: жайында нақты шешімдер қабылданады.

Саясаттың пайда болуы жайында әр түрлі кезеңдерде әр түрлі ойшындармен әрқилы түсіндірілген.

Саясат ең алғышқы түсініктемелер көне шығыс ойшындарының көз қарасы.

Олардың әртүрлі мемлекеттердегі өмірді түсіндіру негіздері:

1. Теологиялық (діни) бағыт. Әр елдердің дамысың әр түрлі монархтардың басқаруын құдайдың жазуы деп түсіндіреді.

2. Геосаяси бағыт. Әр елдердің дамысын әр түрлі монархтардың басқаруын табиғат жағдайларымен елбасшысының жеке мінезімен түсіндіріледі бұл қөзқарасын қарағанда саясат өзен, көп табиғи қазба байлықтар мен басқарушының денсаулыға және бейміне және т.б. байлынысты болды.

Натурастикалық позицияларға қарша-қарсы саясатты әлеуметтік қатынастардан шығартын әлеуметтік позиция бар.

Марксизде ол оның көрсетілген.

Саясат класстық категория болып табылады және бір классты басқа класстардың қажеттігі арқысы іске асырудан марксизм жығады.

Саясат бұл класстың қоғмға тән категория. Алғышқы қоғамдық форматулда саясат б/лады. Онда қоғмдық өмір көсеннің бедей арқысы қалыптассын отуды. Бірақта ол кезде кедей мен байдық арысындағы қақтығыстарды төқтатуға, татуластыруға көсен белігі жетпеді. Қоғамның бүтіндігін сақтаймын және қақтығыстарды отыдатын, мүмкіндігі бар, басқа бір өрғанның пайда болуына қажеттілік туды. Бұл ерекше саяси ұшын мемлекеттің құрылуына желді. Қазіргі заманға көбінесе саясаткерлер мен саясат негативті түрде практикуются әдеттегідей, әңгіме саясат саласында жемқорлықтың күшпілігі, адамгершілігі аз адал емес адамдар және т.б. жөнінде (Қарапайым). Бұл мінездемелермен жай әдеттегі санада келісуге болады, бірақ сол мезетте саясатта одан қомақты идеялар, міндеттер мен жоспарлар барық есепке алу керек.

Қазіргі заманғы қоғамды саясат бірқатар функциялар атқарады және бірқатар мәселелерді шешеді.

1. Қоғамның қабаттары мен топтарының ерекше қызығушылықтарын көрсету.

2. Туындаған қайшылықтарды рационализациялау және оны мемлекет пен азаматтарының өркениетті диалогы ағылына бағыттау.

3. Тұрғылықты жердігі түрлі адам қызығушылықтарына байланысты күш қолдану арқылы саяси процесстерді басқару және жетекшілікке алу.

4. Саяси дамудың тіліділігін қамтамасыз ету.

Саясат қоғамдық өмірдің басқа да салаларымен тығыз байланысты және бұл салаларға түрлі жезгін тигізе алады:

1. позитивті әсер (әсер ету) салалар гүлденіп, дамыды.

2. Негативті. Салалар басылып, құрдымға кетеді.

3. Нейтралды әдіс. Салаларға араласпау.

Саясаттың объектілері мен субъектілері. Саясаттың объектілері – саясат бағытталған жеке индивидтер№ мекемелер.

Саясаттың субъектілері – саясатты іске асыратын және оны жасайтын жеке адамдар, мекемелер.

Бұл екі категорияда өте қозғалысты болып табылады. Белгілі бір жағдайды объект субъектіге айналуы н/е керіснше болуы мүмкін.

Саясаттың субъектілері өте көп. Барлық субъектілері классификациялауға ұйтылыс жасалуда. Олар бір-бірінен өте көп критерияларымен ерекшеленуі мумкін. Осыған байл. Саясаттануда саясаттың субъектілерін классификациялау алға қатылған. Мұндай классификациялардың өте көп түрі бар. Олар негізге алынған критерийлерге байланысты. өте көп таралғаны:

1. Барлық объектілерді 2 деңгейге бөлу

а) әлеуметтік. Бұған индивидтер, класстар, әлеуметтік қабаттар кіреді

б) институтциялық. Түрлі саяси институттар, мемлекет, партиялар, саяси қозғалыстар

2. Келесі класс-я субъектілердің саясаттағы қатысының характерін негізгі алады:

а) саяси процестің непосредств. қатысушылары (мүшелері) бұл категориямен саясат түсінігі байланысты. Бұғак мемлекеттер мен қоғамдық көсемдер (лидерлер) кіреді.

б) әлеуметтік общности, класстар, сословиялар және т.б.

в) субъектілер. Саясатқа шынымен ықпалын тигізу мүмкендігі барлар (жоғарғы шенеуніктер, элита және т.б.)

3. Саясаттағы ұжымдық субъектілердің талдануы (классификациясы):

а) класстық батыс

• жоғарғы класс класс – жекелік иегерлері. (банкирлер№ ірі кәсіпкерлер)

• орта класс-қызметкерлер, «ақ жағалылар»

• жұмысшылар, «көк жағалылар».

• Крестьяндар «шаруалар».

б) аймақтық (территориялық) общн? Түрлі этникалық общн? Ұлттар. Тіл общ- мен мінезделеді және мәдениетпен.

в) корпоративті

Мамандандырылған одақтар (композиторлар одағы, сүретшілер одағы). Түрлі әлеуметтік общ. Саясатқа әсері бірқатар факторларға байланысты:

1. берілген общ? Қызығушылығы жалпы барлық социумның қызығушылығымен қаншалықты сәйкес келеді.

2. Сол әлеуметтік топтың бірлігі мен бірауыздылығының деңгейіне байланысты.

3. Қандай да бір топтың саяси даму деңгейіне байланысты

4. Саяси поселінің не б беделінің жоқтығы.

5. Бұл әлеуметтік общность қоғамдық иерархияда қандай қоғамдағы имиджына бойл. Осы факторларға қоғамдағы салмағы, орны және саяси дамуға ықпалы байланысты.

3 Дәріс

Тақырып: Билік

Жоспар

1. Билік түсінігі

2.

3. Билік және тұғалық.

4. Қазіргі заманғы тұғалық құқық

Билік- бұл кейбіреурдін басқа біреулерге қадым қатынасы еркіндінен іс – қышылы басқа біреурге еркін болып отырады. Кең биіктің көптеген түрлері турасы айтуға болды. Біздер ұшындардағы және жанұядағы билік турасы айтумыға болады. Бірақ саясаттану жалпы қоғамдағы биікті қадыстырады. Бұл билікке барлық қоғам мүшелері бағынуға тиіс, ретінде болады. Бұл биік нақты мемлекеттік мекелелермен іске асып жатса, (парламент пен президент пен қадулы құрылымдармен).

Біздер саяси билітың іске асуын айтып отырмыз. Бұл мемлекеттік билік. Бүгінгі күнде биліктің пәні туралы ңақты қөзқадас жоқ. әртүрлі бтлік жайлы тұтырынданалар бар.

1. Теологиялық.

Бтлік адамның белгілі бір мақсаттарға ұмылысымен түсіндірріледі. өйткені бұл мақсаттар түрлі болуы мүмкін. Бір қатар адамдар билік арқылы күн корүге тырысады. Басқа біреулердің мақсаттары атақ – абырайға қөл жеткізу, кажетті таныстың колелсін ұлғаіту және т.б.

2. Бихевиолистикалық.

Билік әр аданде тұғаннан қалыптасқан бағтушылыққа немесе бұйрық берушілікке бейімділікпе түсіндірілері сондықтан бұйрық беруге белгімі бар адамдар билікке ұйылады.

3. Психологиялық.

Билікке тырысу адамның белгілі бір кемшілігімен түсіндірінеді. Егер адам қандайда бір жетіспеушілік сезінсе (моральдық және тәндік әсіздікты) бұл оны мезелайды. өмірінде белгілі бір жайсындық қалыптасады, сондықтан бұл жетіспеушілікті билікке жету арқылы өтеуге тарысады.

Билікті алғаннан соң ол басқа адамдардың үстікен билеу құқығына не болады, оған өзі қанағаттанды және енді оны өз кемшіліктері типті мазаламайды.

Билік, билік жүргізу қатынасы және бағынушылық қалайды ені әлементтің бар екендігін болжайды.

1. қалайда біреу билік етуді қалауы қажет

2. бағынуға дайын адамдар болуы қажет сондықтан да билікті қатынастарда барлық адамдар 2 категорияға бөлінеді биліктің субъектілерімен объектілері.

Билік субъектісі – қағидағыдай 2 түрлі қасиетті меңгеруі қажет.

а) бұйрық беруді қалаушылық

б) субъект жұмысындағы кейбір мәселелерде белгілі бір компетенция қажет. Айта кететіні, билікке ұмтылушылық барлық адамға тән емес. Көптеген адамдар үшін (билік) басқа адамдарға билік жүргізу тым қажетсіз, өткені оларда жауапкершілік сезімі, адамгершілік борымы тым жоғары және бұл категориядағы адамдар басқа адамдар өміріне өкпемдер жүргізу жауап кершілінен өорқады, яғни олар билік жүргізуге дайын емес. Басқаша айтқанда билік объектісі кеңірек, түрлі.

Объектінің өз еркімен субъектіге бағынып және оның айтқанын орындауының бірнеше түсініктемесі бар.

а) объект субъектінің еркін қорыққанынан және билік құрылымдар жағынан қандай да бір санкциялардан сескенгенінен өз еркімен бағынады. Мұндай ситуация көбіне демократиялық емес мемлекеттерде кездеседі. (тоталитарлық, автолитарлық).

б) табиғы бағыну жеке адамның (индивидтің) әдеттерінің күшінде жатыр, жүз жеге бойы қандай да бір белгілі билікке әдеттенген халық (индивидтер) осы әдеттен өте қиын шықты және соның ішінде басым бөлігі ОССРОның орнатқан тоталитарлық режимі.

Сталиннің жеке басына табыну орыс халқының мемлекет басында тек бір адамды көру әдетімен түсіндіріледі. Ресей үшін әрқашан патша үйреншікті болатын яғни ол Ресейдегі тәртіп пен биліктің келбетін көрсететін. Төңкеріс (революция) барысында монархия жоғалтылса да№ бірақ әдет қалды.

в) бағынушылық билікті таратушылардың (жеке басының) беделінде жатыр, яғни сол берілген билік таратушы сол елдің ешқандай азаматында жоқ қасиеттерге не ақылды да дана сондықтанда билік оған тиесілі деген қоғамда пікір қалыптасқан. Басқарушының беделі шығнайы немесе жалған болуы мүмкін. Шынайы бедел – берілген адамның қасиеттері оған жазылған қасиет түрде сәйкес келуі. Жалған бедел – құралған пікірдің адам қасиеттеріне сәйкеспеуі.

Шынайы беделге негізделген билік – ең беделді, сенімді билік болып есептеледі.