Jak korzeń rośnie na grubość?

U wielu roślin z czasem między drewnem a łykiem wiązki przewodzącej powstaje boczna tkanka twórcza – miazga (ryc. 76). Ona odkłada do środku korzenia dodatkowe warstwy drewna, a na zewnątrz – łyka. Dzięki czemu korzeń bardzo grubieje. W warstwie zewnętrznej walca osiowego powstaje jeszcze jedna tkanka twórcza boczna – miazga korkotwórcza, odkładająca na zewnątrz tkankę okrywającą – korek. Takie znacznie zgrubiałe okryte korkiem strefy korzenia już nie wchłaniają wodę i sole mineralne, lecz niezawodnie przytwierdzają roślinę w glebie. Są one właściwe drzewom.

108

Miazga korkotwórcza

Korek

Miazga

Drewno Dodatkowe warstwy drewna Dodatkowe warstwy łyka Łyko

Ryc. 76. Budowa wewnętrzna starego korzenia

§25. Systemy korzeniowe. Korzenie przekształcone.

• Dowiesz się o systemach korzeniowych roślin i ich funkcjach, o tym, jakie skutki ma pełnienie korzeniami nietypowych dla nich funkcji.

? Korzenie są niezbędnymi do wchłaniania substancji. A jeszcze dla czego?

System korzeniowy – to całokształt korzeni rośliny. Wygląd zewnętrzny systemów korzeniowych zależy od tego, w jakich warunkach roślina rośnie i jak ona dostosowuje się do tych warunków (ryc. 77).

a b c d e

Ryc. 77. Różnorodne systemy korzeniowe roślin zielnych

(a – palowy, b – wiązkowy) i drzew i krzaków (c, d, e)

109

Ryc. 78. Bulwy korzeniowe dalii

Dla niektórych roślin właściwe korzenie rozmieszczone tylko w powierzchniowej warstwie gleby grubości kilku centymetrów (ryc. 77, e). tak korzenie powierzchniowe niektórych kaktusów sięgają 30m długości. One zdolne do prędkiego zbierania rosy z dużej powierzchni, ponieważ w pustyni woda opadająca w godzinach porannych nie wnika głęboko w glebę i prędko wyparowuje się. Powierzchniowe korzenie drzew wilgotnego lasu tropikalnego nadążają wychwycić substancje mineralne powstające pod czas prędkiego rozkładu obumarłych resztek roślin. Jednak z reguły korzenie sięgają głębiej. Tak korzenie jęczmieniu i ozimego rzepaku rosną na głębokość 3m, a winorośli – do 16m. Niektóre rośliny pustyni żeby dotrzeć do warstw wodonośnych gleby zagłębiają korzenie na 30 – 50m.

Modyfikacje korzenia (korzenie przekształcone) – to zjawisko zmiany budowy korzenia -korzeniowe, przyssawki, korzenie czepne, powietrzne, oddechowe, podporowe.

Bulwy korzeniowe powstają w skutek magazynowania substancji odżywczych w korzeniach bocznych. Są one krótkimi, mocnie zgrubiałymi okrągłego lub wydłużonego kształtu. Takie korzenie nadają roślinie możliwości przetrwać niesprzyjający do wzrostu okres. Są one, na przykład u ziarnopłonu, dalii (ryc. 78).

Korzenie – przyssawki właściwe roślinom, które dostosowały się do wchłaniania substancji odżywczych z innych roślin. Niektóre z nich są pasożytami – całkowicie zadawalają swoje czynności życiowe kosztem rośliny – gospodarza i nie są zdolne do fotosyntezy (kanianka ryc. 79). Półpasożyci (na przykład jemioła) kosztem rośliny gospodarza tylko częściowo zadawalają swoje zapotrzebowanie w wodzie zachowując zieloną barwę i zdolność do fotosyntezy (ryc. 80).

a b

Ryc. 79. Kanianka na pędzie rośliny – a, Ryc. 80. Jemioła na gałązce drzewa

Korzenie-przyssawki kanianki – b

110

a b

Ryc. 81. Korzenie powietrzne Ryc. 82. Korzenie oddechowe: a – cypryśnika błotnego;

storczyka tropikalnego b - drzew tropikalnych na bagnach Afryki

Korzenie powietrzne do istnienia w powietrzu. One są właściwe dla większości storczyków i innych mieszkańców wilgotnych lasów tropikalnych (ryc. 81), a z roślin pokojowych – dla monstery. Korzenie powietrzne wchłaniają wodę pod czas opadów nie włośnikami, a szczegółową tkanką gąbczastą.

a

b

Ryc. 83. Korzenie podporowe drzewa tropikalnego (a) i kukurydzy (b)

Korzenie podporowe (ryc.83) przy nasadzie łodygi wysokich roślin tam, gdzie należy zapewnić stabilność rośliny. Tak, dzięki podobnym do desek, korzeniom podporowym nie padają olbrzymie drzewa tropikalne posiadające powierzchniowy system korzeniowy. Na naszych polach korzenie podporowe można zobaczyć u kukurydzy.

Korzeń spichrzowy jest osobliwą modyfikacją, która powstaje wskutek zgrubienia i magazynowania substancji odżywczych jednocześnie w trzech narządach młodej rośliny – korzeniu głównym, podliścieniowej części łodyżki i nasadzie pędu głównego. Korzenie spichrzowe umożliwiają roślinie przeżyć niesprzyjające dla wzrostu okresy. Człowiek z dawnych czasów używał korzenie spichrzowe do jedzenia i wyprowadził dużo różnych odmian uprawnych: buraka, marchewki, pietruszki, selery, rzodkwi i rzodkiewki.

111

Główka (nasadzie pędu głównego – szyjka korzeniowa)

Szyjka (podliścieniowej części łodyżki -hypokotyl)

Część korzeniowa (główny korzeń)

Ryc.84. schemat powstania korzenia spichrzowego i jego części

Cechą korzenia spichrzowego (część korzeniowa) są rozmieszczone rzędami korzonki boczne. Szyjka utworzona podliścieniową częścią łodyżki posiada gładką powierzchnie. A na główce (zgrubiałej nasady głównego pędu) obecne są blizna po obumarłych liściach (ryc.84).

Wszystkie trzy części prawie jednakowo są rozwinięte u selery (ryc. 85, a). A ot u marchewki (ryc.85, b) i pietruszki podstawowa część korzenia spichrzowego – to zgrubiały korzeń główny, główka jest bardzo małą, a szyjka ledwie wystaje nad powierzchnią gleby. U rzodkiewki (ryc.85, c) prawie cały gładki korzeń spichrzowy – to zgrubiała podliścieniowa część łodyżki. Dlatego nasienie rzodkiewki nie można wysadzać bardzo głęboko – plony będą nie jakościowe.

WNIOSKI

1. Korzenie rośliny tworzą system korzeniowy budowa, którego zależy od warunków zrostu rośliny.

2. Pełnienie korzeniem określonej specyficznej funkcji do jego modyfikacji (przekształcenia).

a b c

Ryc. 85. Korzenie spichrzowe selery (a), marchewki (b) i rzodkiewki (c)

112

3. Korzeń przekształcony może być częścią składową korzenia spichrzowego w powstaniu, którego także biorą udział podliścieniowa część łodyżki i pęd główny.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

System korzeniowy, korzeni przekształcone, bulwy korzeniowe, przyssawki, korzenie powietrzne, korzenie oddechowe, korzenie podporowe, korzenie spichrzowe.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co to takie system korzeniowy?

2. Co to jest modyfikacja korzeni?

3. Jakie modyfikacje korzeni znasz, na czym polega ich różnica w budowie i funkcjach od korzeni typowych?

4. Na czym polega różnica pomiędzy korzeniem spichrzowym a bulwą korzeniową?

ZADANIA

Uporządkuj tablice: ustal wzajemne powiązanie między nazwami roślin, korzeniami przekształconymi, które są im właściwe i ich funkcjami. Rzędy z trzech cyfr zapisz w zeszycie.

Rośliny	Korzenie przekształcone	Funkcję korzeni przekształconych
1. Dalia	1. Przyssawki	1. Dodatkowa wymiana gazowa
2. Kukurydza	2. Korzenie powietrzne	2. Wchłanianie substancji organicznych z rośliny gospodarza
3. Storczyk	3. Korzenie oddechowe	3. Magazynowanie substancji zapasowych
4. Cypryśnik błotny	4. Korzenie podporowe	4. Wchłanianie wody z powietrza
5. Kanianka	5. Bulwy korzeniowe	5. Dodatkowa podpora łodygi

DLA DOCIEKLIWYCH