§ 49. Grzyby makroskopijne:

OSOBLIWOŚCI ODŻYWIANIA I ZNACZENIE W PRZYRODZIE

• Dowiesz się więcej o grzybach makroskopijnych, o źródłach odżywiania tych grzybów i ich znaczeniu w przyrodzie.

? Czy mogą rośliny z grzybami zrosnąć się w jedną całość? Czy mogą być grzyby bez kapelusza

i bez trzonka? Dlaczego drzewa próchnieją?

Makroskopijne grzyby mogą być saprofitami, symbiontami lub pasożytami. One mogą wykorzystywać różne źródła substancji organicznych, lecz najczęściej substancje odżywcze im dostarczają rośliny, szczególnie – drzewiaste. Dlatego w lasach grzybów makroskopijnych zwykle o wiele więcej, jak w stepach, na łąkach lub w pustyniach. Różne grupy grzybów są połączone między sobą (ryc. 211). One podwyższają rodzajność biednych leśnych gleb i sprzyjają zjawieniu się nowych pokoleń roślin.

Grzyby tworzące mikoryzę. Makroskopijne grzyby –symbionty rosną przeważnie w glebie. Właśnie do nich należy większość jadalnych i trujących grzybów kapeluszowych. Substancje odżywcze takie grzyby otrzymują nie prosto z gleby, a z systemów korzeniowych roślin, z którymi ich grzybnia wstępuje w symbiozę. Ta symbioza nazywa się mikoryzą (od greckiego „mikos” – grzyb, i „ryzos” – korzeń).

222

Borowik Grzyby-saprofity tworzące mikoryzę Zaopatrują rośliny wodą i substancjami mineralnymi

Huba Pasożytnicze huby Niszczą stare i osłabione drzewa

Opieńka fałszywa Soplówka jeżowata Niszczące drewno grzyby-saprofity Rozkładają obumarłe drewno

Lejkówka Purchawka Glebowe saprofity Biorą udział w tworzeniu próchnicy i podwyższają rodzajność gleby

Ryc. 211. Makroskopijne grzyby i ich znaczenie w przyrodzie

Przy tworzeniu mikoryzy strzępki grzyba szczelnie owijają korzenie rośliny (ryc. 212). Strzępkami grzybni grzyb wchłania z dużej powierzchni wodę i substancje mineralne, które są skierowane do korzeni roślin i wydzielają się w strefie kontaktu grzyba z włośnikami. W taki sposób grzyb dokarmia roślinę. Natomiast roślina wydziela w strefie włośników rozpuszczone w wodzie cukry i niektóre inne substancje organiczne, które ona produkuje w procesie fotosyntezy. Te substancje organiczne wchłaniają strzępki grzyba. W taki sposób współżycie grzyba i rośliny jest wzajemnie korzystnym.

Określone gatunki grzybów tworzą mikoryzę z określonymi gatunkami roślin. Ta osobliwość znalazła swoje odzwierciadlenie w nazwach niektórych grzybów jadalnych (na przykład, podbrzeźniak wytwarza mikoryzę z brzozami, podosiniak – z osiką). Lasy, gdzie jest dużo grzybów tworzących mikoryzę, prędzej rosną, jak te, gdzie takich grzybów mało.

Grzyby pasożyty. W starych lub bardzo zagęszczonych lasach na drzewach osiedlają się wiele grzybów zazwyczaj zwanych hubami (ryc. 213). U owocników hub, z reguły, brak wyraźnego podziału na trzonek i kapelusz i one nie gniją. Grzybnia hub rozpowszechnia się w pniu po układzie

223

Strzępki Tkanki korzenia

a b

Ryc. 212. Mikoryza (a,b – korzeń owinięty strzępkami grzyba, wygląd z boku i na przekroju)

przewodzącym rośliny, rozszczepia drewno, i powoduje jego suche gnicie (ryc. 214). Wskutek czego drzewa giną. Jednak grzyb jeszcze pewien czas nadal rośnie odżywiając martwą substancją organiczną byłego drzewa-gospodarza, czyli przekształca się na saprofita.

Ryc. 213. Huba zwyczajna

Owocnik huby

Grzybnia huby w drewnie

Zgnilizna, którą powodują strzępki huby

Ryc. 214. Niszczenie drewna pod działaniem huby

Huby są przykładem makroskopijnych pasożytniczych grzybów wywołujących schorzenia roślin.

Grzyby saprofity. Obumarłe drewno staje źródłem substancji odżywczych nie tylko dla hub, lecz i dla wielu innych grzybów, które nazywają się grzybami niszczącymi drewno (ryc. 215).

Koniec-końcem pnie i gałązki całkowicie próchnieją, rozsypują się, dostają się na glebę i

224

a b c

d e f

Ryc. 215. Grzyby niszczące drewno: a – niszczyca płotowa; b – opieńka fałszywa; c – próchnilec gałęzisty; d - e - soplówka jeżowata (kółkiem czerwonym zaznaczono grzyby trujące, żółtym – niejadalne, zielonym – jadalne)

stopniowo pokrywają się opadającymi liśćmi i innymi szczątkami. Bardzo rozłożone szczątki organiczne stają źródłem jedzenia grzybów – saprofitów glebowych. Wśród makroskopijnych saprofitów glebowych najwięcej grzybów kapeluszowych, purchawek i sromotnikowych grzybów (ryc. 216). Glebowe saprofity rozkładając szczątki substancji organicznej biorą udział w procesach glebotwórczych i podwyższają rodzajność gleby. Tym samym te grzyby powodują zjawienie się nowych pokoleń roślin, a wraz z nimi – i nowych pokoleń mikoryz.

a d

b c e

Ryc. 216. Grzyby glebowe saprofity: a – pieczarka biaława; b – lejkówka biaława; c, d – sromotnik smrodliwy(c – młody, d – dorosły); e – purchawka (żółtym kółkiem zaznaczone grzyby niejadalne, zielonym – jadalne)

225

WNIOSKI

1. Grzyby makroskopijne otrzymują substancje odżywcze z różnych źródeł: grzyby wytwarzające mikoryzę – od systemów korzeniowych roślin, huby – z żywych komórek roślin, grzyby niszczące drewno i glebowe saprofity – ze szczątek organizmów.

2. Wszystkie grupy grzybów w przyrodzie są powiązane wzajemnie.

3. Grzyby pomagają roślinom w odżywianiu, niszczą stare drzewa i rozszczepiają obumarłe szczątki biorąc udział w tworzeniu i wzbogaceniu gleby.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Mikoryza, huby, grzyby niszczące drewno, glebowe saprofity.

PYTANIA KONTROLNE

1. W jaki sposób są powiązane między sobą grzyby wytwarzające mikoryzę, huby, grzyby niszczące drewno i glebowe saprofity?

2. Jak współdziałają drzewa i grzyby wytwarzające mikoryzę?

3. Na czym polega korzyść i szkoda hub?

ZADANIA

Podaj odpowiedzi na zapytania uczniów podanych na początku paragrafu.

DLA DOCIEKLIWYCH