§ 48. Osobliwości budowy grzybów:

GRZYBNIA, OWOCNIK.

ROZMNAŻANIE (NA PRZYKŁADZIE PIECZARKI)

• Dowiesz się o osobliwościach budowy grzybów, a także o tym, czym komórki grzybów podobne do komórek roślin i komórek zwierząt.

? Z czego są zbudowane grzyby? Jaką jest budowa wewnętrzna grzybów? Jak rozmnażają się

grzyby?

Z budową grzybów zapoznamy się na przykładzie pieczarki. Ten grzyb hoduje się na skalę przemysłową i jego można zobaczyć w dowolnym supermarkecie. W warunkach naturalnych

219

pieczarkę można znaleźć, przede wszystkim na polach i łąkach, w pasach leśnych, chociaż niektóre gatunki pieczarek rosną i w lasach.

Ciało pieczarki zwane grzybnią jest zbudowane z nitkowatych tworów noszących nazwę strzępek znajduje się w glebie (ryc. 209). Każdy strzępek jest utworzony łańcuszkiem wydłużonych bezbarwnych komórek. W taki sposób komórki tworzą strzępek, a strzępki – wielokomórkową grzybnię.

Kapelusz

Hymenofor Owocnik

Trzonek

Osłona częściowa

Strzępki

Grzybnia

Ryc. 209. Budowa pieczarki

Komórki strzępek pokryte zwartą ścianą komórkową, podstawą której jest nierozpuszczalna w wodzie i odporna chemicznie substancja – chityna. Pod ścianą komórkową rozmieszczona błona komórkowa. Pod mikroskopem świetlnym można obserwować w cytoplazmie dwa jądra i dużą wodniczkę. Wodniczka zawiera sok komórkowy, kropelki oleju i zapasy węglowodanu – glikogenu. Węglowodany magazynują się w postaci glikogenu nie tylko grzybami, lecz i zwierzętami włącznie z człowiekiem. Pod mikroskopem elektronowym w komórce można obserwować też mitochondria i rybosomy (ryc. 210).

Ściana komórkowa Wodniczka Rybosomy Pęcherzyki wzrostu

Błona komórkowa Jądra Mitochondria

Ryc. 219. Budowa komórki grzyba kapeluszowego (na przykładzie szczytowej komórki strzępka)

220

Tak, komórki grzybów posiadają jądro, czym w pierwszą kolej są podobne do komórek roślinnych i zwierzęcych. Oprócz tego, one podobne do komórek roślinnych obecnością ściany komórkowej i wodniczki, a do komórek zwierzęcych – brakiem chloroplastów.

W komórce szczytowej oprócz zwyczajnych dla innych komórek organelli i struktur, na samym wierzchołku pod błoną komórkową rozmieszczona duża ilość drobnych pęcherzyków wzrostu (ryc. 210). Dzięki prace tych pęcherzyków szczytowa komórka rośnie i z czasem dzieli się. Wskutek tego rośnie i cały strzępek. Otóż, cała grzybnia grzyba rośnie tylko wierzchołkami strzępek.

W niektórych częściach grzybnia jest zbudowana ze zbitych strzępek zwanych owocnikiem. Właśnie jego w życiu codziennym nazywamy „grzybem”. Owocnik jest tą strukturą, gdzie po zachodzeniu szczególnego procesu płciowego rozwijają się zarodnie i powstają zarodniki.

Owocnik jest złożony z trzonka i kapelusza. Na dolnej stronie kapelusza pieczarki znajdują się blaszki ciemnoróżowego lub ciemnobrązowego koloru. Blaszki – to fałdy owocnika utworzone strzępkami. Na wierzchołkach tych strzępek powstają ciemnobrązowe zarodniki. Fałdy, na których powstają zarodniki nazywają się hymenoforem. Pieczarka ma blaszkowaty hymenofor, lecz hymenofory mogą być i rurkowatymi, jak u borowika lub maślaka. Gdy odciąć kapelusz pieczarki odciąć od trzonka i położyć blaszkami w dół na kartkę białego papieru na całą noc, to następnego dnia na papierze pod kapeluszem pojawi się ciemnobrązowy rysunek. Odtwarza on wygląd dolnej strony kapelusza. Ten rysunek jest utworzony zarodnikami, które oderwały się od strzępek hymenoforu. Pod mikroskopem zarodniki wyglądają jak komórki pokryte ciemnożółtą ścianą komórkową. Właśnie zarodniki nadają hymenoforu pieczarki ciemnobrązowe zabarwienie.

Na trzonku owocnika pieczarki obecny cienki biały błoniasty pierścień – to osłona częściowa. Do momentu pełnego dojrzewania zarodników osłonka zakrywa hymenofor i chroni blaszki od uszkodzeń zewnętrznych. Kiedy zarodniki dojrzewają, trzonek wydłuża się, kapelusz rozkrywa się, osłonka rozrywa się, i zarodniki zaczynają wysypywać się. Prądy powietrzne podchwytują zarodniki i odnoszą ich od owocników – grzyb rozmnaża się i rozpowszechnia się. Z czasem z zarodników powstaje nowa grzybnia.

WNIOSKI

1. Ciało grzyba – to grzybnia. Ona utworzona strzępkami. Strzępki zbudowane z komórek.

2. Komórki grzybów są podobne do komórek zwierząt i roślin, posiadają budowę eukariotyczną. Od komórek zwierząt odróżniają się one obecnością ściany komórkowej i wodniczek z sokiem komórkowym, od komórek roślin – brakiem chloroplastów.

221

3. Zdolność do podziału ma tylko szczytowa komórka strzępek. Dlatego grzybnia rośnie wierzchołkami strzępek.

4. Grzyby kapeluszowe rozmnażają się zarodnikami.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Strzępki, grzybnia, chityna, glikogen, owocnik, osłona częściowa.

PYTANIA KONTROLNE

1. Czym komórki grzybów odróżniają się od komórek bakterii?

2. Czym komórka grzyba różni się od komórek zwierząt i roślin?

3. Czym jest ta część grzyba, którą w życiu codziennym właściwie nazywają grzybem?

4. Jak rozmnaża się pieczarka?