I kostrzewy (po prawej stronie)

206

a b c

Ryc. 202. Zespoły roślinne łąk: a – naturalna łąka zalewowa; b – naturalna górska łąka;

c – łąki kośno-pastewne w Karpatach zwane połoninami

obszarach zalewowych i terenach wysokogórskich (ryc. 201). Jednak większość współczesnych łąk istnieją dzięki człowiekowi, który wykorzystuje je do robienia zapasów siana i wypasu bydła.

Roślinne zespoły bagien rozwijają się w warunkach nadmiernej wilgoci. Tam dominują zioła, lecz czasem rosną nieduże krzaki i drzewa (ryc. 203). Na torfowiskach dominuje torfowiec. On stwarza warunki, w których mogą istnieć tylko niektóre krzewy i krzewinki (bagno i żurawina), i zioła (rosiczka, wełnianka, niektóre turzyce) (ryc. 204). Lecz roślinne zespoły bagien są bardzo różne według sposobów zaopatrzenia w wodę. Do torfowisk wysokich, podstawowych miejsc życia torfowca, woda nadchodzi przeważnie z opadami atmosferycznymi. A ot bagna niskie są zaopatrywane wodą podziemną bogatą na substancje odżywcze. Dominującymi roślinami na nich przeważnie są turzyce.

Zespołom roślinnym stepów, łąk i bagien też jest właściwą piętrowość, lecz one nie jest tak wyraźną jak w lasach i ilość pięter jest znacznie mniejszą. Jednak, w tych zespołach, podobnie jak w lasach, pędy fotosyntezujące dążące do zdobycia jak najwięcej światła nadchodzącego od Słońca, prawie całkiem zacieniają powierzchnie gleby.

a b

Ryc. 203. Zespoły roślinne bagien: a – torfowisko wysokie; b – bagno niskie na Polesiu

207

a b c

d e f

Ryc. 204. Rośliny bagien: a – torfowiec; b – bagno; c – wełnianka;

d – rosiczka; e – żurawina; f – turzyca

Roślinne zespoły pustyń odróżniają się od opisanych wyżej tym, że rośliny nie wytwarzają całkowitej pokrywy. Dlatego większa część energii słonecznej nie wychwytuje się roślinami, a dociera do powierzchni. Następnie ona lub rozprasza się w postaci ciepła, jak ma to miejsce w gorących suchych pustyniach, lub odbija się do kosmosu, jak to obserwuje się w bardzo zimnych lodowych pustyniach Arktyki, Antarktyki i bardzo wysoko w górach. Na Ukrainie największe zespoły roślinne pustyń znajdują się w Oleszkowskich Piskach w obwodzie Chersońskim (ryc. 205).

Dla każdego terenu właściwy swój typ zespołów roślinnych wyznaczający się jego klimatem, ukształtowaniem powierzchni i składem gleb. Różnorodne procesy naturalne (pożary, powodzie i in.) i działalność człowieka mogą zmienić lub zniszczyć takie stałe zespoły roślin. Kiedy powstają całkowicie wolne od roślin powierzchni ziemi, zwykle na nich jako pierwsze osiedlają się glony i mszaki (ryc. 206). One gromadzą substancje organiczne niezbędne do powstania gleby. Następnie na tych terenach osiedlają się niewymagające jednoroczne rośliny zielne. Ich skład gatunkowy bardzo zmienny i wyznacza się nie tyle współdziałaniem roślin, ile warunkami i możliwością

Ryc. 205. Oleszkowskie Piski – największa pustynia w

Europie, która powstała wskutek nadmiernego wypasania

bydła kilka wieków wstecz

208

Katastroficzne niszczenie zespołu roślinnego

Glony i mszaki Jednoroczne zioła Wieloletnie zioła Gaj brzozowy Las mieszany

Stopniowe odnowienie zespołu roślinnego

Ryc. 206. Przykłady zmian zespołów roślinnych po pożarze

zaniesienia nasion tych lub innych gatunków. Następnym krokiem rozwoju jest zasiedlanie terenu ziołami wieloletnimi (bylinami). Wśród nich później zjawiają się rośliny drzewiaste, bardzo często – światłolubna brzoza. W jej cieniu z czasem kiełkują potężne drzewa obojętne w stosunku do oświetlenia – świerk, dąb, buk, grab. One przerastają brzozę, zacieniają ją, i na miejsce lasu brzozowego na różnych terenach przychodzą lasy iglaste, szerokolistne lub mieszane ze swymi gatunkami traw, krzewów i właściwymi dla nich zwierzętami, grzybami i bakteriami.

Człowiek często stwarza zespoły sztuczne – sady, jagodowiska, parki, pola, basztany, ogrody, kwietniki. One niezdolne do długotrwałego samodzielnego istnienia. W celu zachowania pożądanego składu gatunkowego sztucznych zespołów roślinnych dokłada się wielu wysiłku w walce z chwastami. Pozostawione bez opieki, one szybko zarastają – przekształcają się w zespoły roślinne podobne do naturalnego typu.

WNIOSKI

1. Różne gatunki roślin rosną nie same po sobie, a w pewnych zespołach roślinnych.

2. Dzięki zespołom roślinnym różne gatunki roślin mogą istnieć razem i efektywnie wykorzystywać wilgoć, światło i inne resursy środowiska właściwe określonemu terenu.

209

3. Każdy zespół roślinny posiada swój skład gatunkowy i strukturę wyznaczającymi się warunkami środowiska i współdziałaniem roślin między sobą.

4. Sztuczne zespoły roślinne istnieją dzięki opiece człowieka.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Zespoły roślinne, lasy, stepy, łąki, bagna, pustyni, sztuczne zespoły roślinne.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co to takie zespół roślinny?

2. Jaka piętrowość właściwa zespołom leśnym?

3. Jakie znasz typy zespołów roślinnych?

ZADANIA

Samodzielnie podaj odpowiedzi na pytania uczniów podanych na początku paragrafu.

Praca praktyczna 3.