Dlaczego płaczą rośliny?

Na ząbkach brzegów liści lub na ich wierzchołkach u niektórych roślin można obserwować kropelki wody, które mogą nawet spadać w dół (ryc.60). „Roślina płacze” – powie tobie babcia lub mama. Czy taka roślina jest zmartwiona? A możliwie, z emocjami te kropelki wody nie mają nic wspólnego.

Wydzielanie roślinami wody w postaci kropelek nazywają gutacją. Już wiesz, że dla wchłaniania rośliną z gleby kolejnej porcji wody z rozpuszczonymi w niej substancjami mineralnymi, niezbędnym jest pozbawienie rośliną części wody drogą parowania. Jednak parowanie wody nie zawsze jest możliwym. Kiedy powietrze jest tak silnie nasycone wilgocią, że więcej przyjmować jej nie może, to mówią, że względna wilgotność powietrza sięga 100%. W takim powietrzu parowanie niemożliwe, a znaczy roślina nie może dokonywać odżywiania mineralnego. Takie warunki często powstają w wilgotnych lasach tropikalnych z dużą ilością opadów. W naszej strefie może to zachodzić tylko w porze porannej, kiedy temperatura powietrza najniższa i jego zdolność do zatrzymywania wody jest najmniejsza. Właśnie dla takich wypadków rośliny wytwarzają gruczołki, które siłą wydzielają kropelki wody. Jedna z naszych roślin łąkowych, przywrotnik, nawet otrzymała nazwę łacińską „trawa alchemików”, ponieważ rankiem na jej listkach powstają obficie kropelki wody niby rosa, którą alchemicy zbierali dla swoich doświadczeń. A kiedy u ciebie w domu raptem „zapłacze kala, monstera lub jakaś inna roślina tropikalna, to wiarygodnie wilgotność powietrza zwiększyła się i warto oczekiwać deszcz.

a b

Ryc. 60. Gutacja u roślin: wydzielanie wody ząbkami liścia przywrotnika (a); wydzielanie wody wierzchołkiem liścia pokojowej rośliny aglaonemy (b)

97

§22.Tkanki roślinne

• Dowiesz się o połączeniu komórek roślin w tkanki i o podstawowych grupach tkanek.

? Czy wszystkie rośliny posiadają jednakową budowę? Jakie funkcję mogą pełnić komórki roślin? Jak komórki współdziałają jedna z drugą?

W poprzednich paragrafach ustaliliśmy, że żywe organizmy są złożone z komórek. Komórki organizmów wielokomórkowych różnią się kształtem, wymiarami, budową, funkcjami, lecz one nie mogą istnieć sami po sobie, a łączą się w poszczególne grupy tworząc określoną tkankę. Tkanka roślinna – to całokształt komórek pełniących określoną funkcję lub funkcji.

Połączenie komórek w tkanki zachodzi dzięki substancji międzykomórkowej, która ich skleja wypełniając przestrzenie pomiędzy ścianami komórkowymi sąsiednich komórek. Tam, gdzie dotykają się kąty kilku komórek, odległość pomiędzy ścianami komórkowymi jest większa. Dlatego zostają powietrzne przestwory międzykomórkowe – system wietrzenia ciała rośliny (ryc. 61).

Pora

Ściana komórkowa Przestwór międzykomórkowy

Chloroplasty Pora

Jądro

Wodniczka Cytoplazma

Przestwór międzykomórkowy

Ryc. 61. Schemat budowy roślinnej komórki w składzie tkanki

Niektóre substancje rozpuszczone w wodzie mogą poruszać się od cytoplazmy jednej komórki do cytoplazmy innej przez ściany komórkowe i substancję międzykomórkową (ryc. 62). Odcinki ścian komórkowych przez, które przechodzi szczególnie dużo ciąży cytoplazmatycznych łączących między sobą sąsiednie komórki nazywają porami. One są dobrze obserwowane pod mikroskopem

98

Wodniczka Ruch substancji ścianami komórkowymi

Błona wodniczki

Błona komórkowa Ruch substancji przez pory po ciążach cytoplazmatycznych

Cytoplazma

Ściana komórkowa

Ryc. 62. Sposoby poruszania się substancji od komórki do komórki

świetlnym. Otóż – pory roślin – to otwory.

Klasyfikacja tkanek. Tkanki bywają twórcze i stałe (ryc. 63). Komórki tkanek twórczych są zdolne do podziału. Dlatego tkanki twórcze w ciągu całego życia rośliny tworzą nowe tkanki i narządy. Tym samym zapewnia się wzrost i rozwój rośliny.

Podstawowymi grupami tkanek twórczych są wierzchołkowe i boczne (ryc. 64). Wierzchołkowe tkanki twórcze są rozmieszczone na wierzchołkach korzeni i pędów. Dzięki nim zachodzi wzrost rośliny na długość i powstanie nowych części korzenia i pędu. Tkanki twórcze boczne nie wykształcają nowych części rośliny, lecz warunkują wzrost na grubość już istniejących korzeni i pędów – tak zwane zgrubienie.

Stałe tkanki powstają z komórek tkanki twórczej. Kiedy komórka specjalizuje się ona gubi zdolność do podziałów i przekształca się na komórkę jednej z tkanek stałych.

TKANKI ROŚLINNE

Tkanki twórcze

Wierzchołkowe

Boczne

Tkanki stałe

Okrywająca

Przewodząca

Miękiszowa

Asymilacyjna

Spichrzowa

Wzmacniająca

Ryc. 63. Podstawowe typy tkanek u roślin

99

Te tkanki zabezpieczają wszystkie czynności życiowe roślinnego organizmu oprócz wzrostu. Tkanki stałe różnią się funkcjami. Dla roślin lądowych szczególne znaczenie mają tkanki okrywające regulujące wymianę substancji ze środowiskiem zewnętrznym, a także tkanki przewodzące dokonujące transportu substancji pomiędzy podziemnymi i nadziemnymi narządami roślin. Przestrzeń pomiędzy okrywającymi i przewodzącymi tkankami wypełniają różne rodzaje tkanki miękiszowej, szczególnie miękisz asymilacyjny, spichrzowy i wzmacniający.

Wierzchołkowa tkanka twórcza (stożek wzrostu)pędu Boczne tkanki twórcze pędu Boczne tkanki twórcze korzenia Wierzchołkowa tkanka twórcza (stożek wzrostu) korzenia Ryc. 64. Rozmieszczenie tkanek twórczych w ciele rośliny

WNIOSKI

1. Roślina wielokomórkowa – to nie tylko mechaniczne połączenie komórek, a i system pracujący jak jedna całość dzięki wymianie substancjami pomiędzy cytoplazmą różnych komórek.

2. Komórki roślin łączą się między sobą i tworzą różnorodne tkanki pełniące określone funkcję.

3. Tkanki twórcze zapewniają powstanie nowych części ciała rośliny, a tkanki stałe – czynności życiowe roślinnego organizmu.

4. Tkanki stałe w według osobliwości ich budowy, rozmieszczenia i funkcji dzielą się na okrywające, przewodzące i miękiszowe.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Tkanka roślinna, pora, tkanka twórcza, tkanka stała, tkanka okrywająca, tkanka przewodząca, tkanka miękiszowa.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co to jest tkanka?

2. Na czym polega różnica pomiędzy tkankami twórczymi i stałymi?

3. Jakie znasz podstawowe rodzaje tkanki twórczej i jakie funkcje one pełnią?

ZADANIA

Podaj charakterystykę podstawowych funkcji każdego typu tkanek stałych.

100