Rośliny pasożyty, półpasożyty I pasożyty pośrednie

(Odpowiedź na pytania uczniów: czy są rośliny innego koloru, czy tylko zielone? Czy są rośliny-pasożyty?)

Szczególnymi grupami ekologicznymi roślin różniącymi się od innych według sposobu odżywiania są pasożyty, półpasożyty i pasożyty pośrednie (ryc. 197).

Rośliny pasożyty są pozbawione chlorofilu i odżywiają się wyłącznie kosztem innych roślin wyższych. Tak, kanianka pospolita wrasta swymi korzeniami ssawkami w wiązki przewodzące łodyg roślin zielnych. Inny pasożyt – zaraza gałęzista – osiedla się na korzeniach traw. Te rośliny mogą szkodzić roślinom uprawnym. Łuskiewnik pasożytuje na korzeniach leszczyny, buka i graba.

Rośliny półpasożyty (na przykład, jemioła osiedlająca się na gałązkach drzew), zachowują chlorofil i są zdolne do fotosyntezy. Wielu roślin zielnych, takich jak pszeniec gajowy, świetlik,

a b c d e

Ryc. 197. Rośliny pasożyty (a – zaraza gałęzista), półpasożyty (b – pszeniec gajowy, c – świetlik) i pasożyty pośrednie (d – gnieźnik leśny, e – korzeniówka pospolita)

203

zagorzałek posiadają słabo rozwinięty system korzeniowy i dodatkowo otrzymują odżywianie od sąsiednich roślin przez korzeni ssawki.

Rośliny pasożyty pośrednie (myko-heterotrofy) przez nieobecność chlorofilu podobne do roślin pasożytów. Lecz one odżywiają się gotowymi substancjami organicznymi otrzymywanymi od grzybów-symbiontów. Przykładem jest gnieźnik leśny. Inna roślina – korzeniówka pospolita – teł otrzymuje substancje organiczne od grzybów symbiotycznych, które, w swoją kolej, biorą ich od korzeni świerków, z którymi grzyb współżyje w symbiozie.

§ 46. Zespoły roślinne

• Dowiesz się o tym, co to jest zespół roślinny i jakie są ich podstawowe rodzaje.

? Gdzie rośnie przebiśnieg? Czy jest roślina rosnąca wszędzie? Dlaczego nie cała Ziemia jest pokryta lasem, przecież wtedy byłoby więcej tlenu?

W przyrodzie rośliny rosną nie przypadkowymi zbiorami gatunków. Doświadczony człowiek wie, jakie zioła można znaleźć w lesie, na łące lub na bagnie, a jakie tam szukać nie warto. Różne gatunki roślin przystosowały się do wspólnego życia w jednym miejscu. One wzajemnie oddziałują na siebie dla najwięcej efektownego wykorzystania wilgoci, światła i innych resursów środowiska. Przy tym jedne gatunki roślin stwarzają warunki do istnienia innych.

Określony całokształt gatunków roślin wzajemnie powiązanych swymi czynnościami życiowymi, mieszkającymi na jednorodnym, według warunków, obszarze ziemi nazywa się zespołem roślinnym. Każdemu zespołu roślinnemu właściwa swoja struktura – prawidłowe rozmieszczenie roślin w przestrzeni. Przykładami zespołów roślinnych są lasy, stepy, łąki, bagna.

Piętra

Drzew wysokich (świerk, sosna, dąb, buk)

Drzew niższych (czeremcha, jarzębina, dzika grusza)

Krzewów (leszczyna, kalina, jeżyna)

Ziół

Mszaków i porostów

Ryc. 198. Piętrowość leśnego zespołu roślinnego

204

a b c d

Ryc. 199. Różnorodność lasów: a – świerkowe lasy Karpat; b – sosnowe lasy Polesia;

c – bukowe lasy Podola; d – las mieszany w dolinie Karpat

Lasy – są to zespoły roślinne, w których przeważają drzewa. Ich struktura pionowa (piętrowość) określa się rozmieszczeniem pędów fotosyntezujących różnych gatunków na określonych wysokościach. W naszych lasach zazwyczaj piętra tworzą: a) gatunki wysokich drzew; b) drzewa niższe; c) krzewy; d) zioła; e) mszaki i porosty (ryc. 198). Piętrowość właściwa i systemom korzeniowym. Leśne zespoły różnią się według przeważających gatunków w piętrze wysokich drzew (ryc. 199).

Na przykład, lasy świerkowe rozpowszechnione w Karpatach, zwyczajnie ciemne, z grubą warstwą opadłych igieł. W nich prawie nie rosną zioła. Natomiast lasy sosnowe, które przeważnie rosną w północnej części Ukrainy często jasne, z bogatym ziołowym podszyciem. Lasy utworzone dębem, bukiem, klonem nazywają się lasami szerokolistnymi. W takich lasach obecność grubej warstwy obumarłych liści i duży cień latem też przeszkadzają wzrostu ziół. Dlatego w nich często spotykają się rośliny posiadające kłącza, rozłogi, bulwy i cebuli, które dzięki zapasam substancji odżywczych nadążają przekwitnąć wczesną wiosną przed powstaniem liści na drzewach (ryc. 200). Lasy szerokolistne rozpowszechnione w górach Krymu i Karpat, i w centralnych regionach Ukrainy. W naszym kraju najwięcej bogate gatunkami są lasy mieszane, u których górne piętro jest utworzone jednocześnie iglastymi i liściastymi drzewami. Jednak najbogatszymi gatunkowo są wilgotne lasy tropikalne Afryki, Azji i Ameryki Południowej.

Stepy – to zespoły rozwijające się w warunkach niskiej wilgotności, gdzie główną grupą roślin są wieloletnie byliny, zwłaszcza ostnica i kostrzewa (ryc. 201). Całą wodę z opadów atmosferycznych

205

a b c

d e f

Ryc. 200. Leśne rośliny wczesnej wiosny: a – zawilec gajowy; b – kokorycz; c – cebulica;

d – przebiśnieg; e – przylaszczka; f – złoć

byliny zdążają całkowicie wchłonąć swymi systemami korzeniowymi. Dzięki bylinom w stepach za tysiące lat powstały potężne najurodzajniejsze gleby naszej planety – czarnoziemy. Od dawna ludzie orali pod rolę. Dlatego nienaruszonych zespołów stepowych – stepów pierwotnych zostało bardzo mało.

Łąki też są zespołami, w których przeważna ilość roślin – to zioła. W odróżnieniu od stepów łąki rozwijają się w warunkach dostatecznej wilgoci. Naturalne łąki rozpowszechnione przeważnie w

Ryc. 201. Zespoły roślinne stepowe z przewagą ostnicy (po lewej stronie