§ 45. Grupy ekologiczne I formy życiowe roślin

• Dowiesz się o tym, jak rozróżniają rośliny według stopnia ich zależności od podstawowych czynników środowiska, a także, co to takie formy życiowe roślin i jakie one bywają.

? Dzięki czemu rośliny nie umierają na słońcu i w wodzie? Ile żyje roślina (bądź jaka)? Czy

Długo żyje trawa? Jak rośliny wyżywają zimą?

Czynniki ekologiczne. Niepowtarzalność wyglądu zewnętrznego i budowy każdego gatunku organizmów jest odbiciem długotrwałego procesu dostosowania do określonych warunków środowiska. Warunki środowiska – to zespół, w którym można wyodrębnić dużo części składowych powiązanych z klimatem, glebą, reliefem, a także obecnymi gatunkami żywych organizmów i współdziałaniem między nimi. Każda z takich części wpływających na organizmy żywe, w tym, i na rośliny nazywa się czynnikiem ekologicznym.

197

Ryc. 190. Rośliny odporne na suszę wyparowują mało wody dzięki obecności zgrubiałej kutykuli. Oprócz tego, kostrzewa (po lewej stronie) obniża parowanie dzięki wąskim zwiniętym w rureczkę liściom, a lubiący suszę rojnik (po prawej stronie) magazynuje w liściach wodę.

Grupy ekologiczne. Czynników ekologicznych jest bardzo dużo i one wywierają wpław na rośliny. Lecz, przy określonych warunkach jeden z czynników może stać podstawowym. Grupa roślin wyodrębniona według stosunku do poszczególnego podstawowego czynnika nazywa się grupą ekologiczną. Najczęściej dla roślin najważniejszymi czynnikami ekologicznymi są: zaopatrzenie wodą, światłem i temperatura. Przystosowanie do całego zestawu czynników środowiska wyjawia się w formach życiowych roślin.

W zależności od zapotrzebowania na wodę rośliny dzielą się na dostosowane do siedlisk ubogich w wodą – kserofity, wymagające umiarkowanej ilości wody – mezofity, wodolubne i wodne.

Kserofity rosną na ubogich w wodę siedliskach. Podstawowym przystosowaniem do małej ilości wody u roślin jest obniżone jej parowanie. Takie rośliny posiadają zgrubiałą kutykule i zazwyczaj drobne lub zwinięte w rureczkę twarde liście (ryc. 190). Wiele kserofitów wchłaniają wodę z głębokich poziomów gleby przy pomocy długich systemów korzeniowych. Na przykład, bożodajnia ma korzeń główny długością 20 m. Innym przystosowaniem szczegółowym jest magazynowanie wody w soczystych mięsistych łodygach (kaktusy, mleczy pustynne) lub liściach (agawy, aloes) pod czas rzadkich deszczów lub rosy. Takich roślin jest dużo w pustyniach. One nie wytrzymują nadmiernej wilgoci. Dlatego ich nazywają suszolubnymi . Do kserofitów należy większość roślin lądowych żyjących w warunkach umiarkowanej ilości wody. One posiadają zazwyczaj liście szerokie i miękkie, bez powłoki woskowej, umiarkowanie uwłosione lub nagie. Przykładami są dąb, fiołek, konwalia (ryc. 191).

198

a b c

Ryc. 191. Roślina wymagająca umiarkowaną ilość wody:

a – fiołek; wodolubne: b – knieć błotna; c - pałka

Wodolubne rośliny rosną na nadmiernie wilgotnych glebach, szczególnie na bagnach (olsza, sit, turzycy), na brzegach zbiorników wodnych (trzcina pospolita, pałka, knieć błotna) (ryc. 191). Do ułatwienia wietrzenia tkanek łodygi i liście takich roślin mają duże przestwory międzykomórkowe.

Rośliny wodne żyją w zbiornikach wodnych. Niektóre rośliny całkowicie zanurzone w wodzie (moczarka, nurzaniec śrubowy, rogatek sztywny). Ich liście nie posiadają aparatów szparkowych. U innych roślin wodnych liście pływają na powierzchni wody, przy tym roślina może być przytwierdzoną (grzybienie, rdestnica) lub swobodnie pływającą (kotewka orzech wodny, rzęsa, salwinia). Górna strona liści u nich błyszcząca dzięki kutykule, właśnie na niej są rozmieszczone aparaty szparkowe. Część roślin wodnych - wpół zanurzone rośliny – przytwierdzona korzeniami do podłoża posiadają nadwodne liście i łodygi budowa, których podobna do budowy liści roślin wodolubnych (sitowie, osoka) (ryc. 192). U niektórych z nich, tak jak u strzałki wodnej, są liście wszystkich trzech rodzajów – zanurzone, pływające i nadwodne (ryc. 193).

a b c d

Ryc. 192. Rośliny wodne: zanurzone – rogatek sztywny; b – bez korzeni z pływającymi liśćmi - rzęsa; c – z korzeniami i pływającymi liśćmi – grzybienie; d - wpół zanurzone rośliny – osoka

199

Według oświetlenia rośliny dzielą się na światłolubne, obojętne w stosunku do oświetlenia i cieniolubne (ryc. 194).

Ryc. 193. Strzałka wodna – wpół zanurzona roślina z

liśćmi zanurzonymi, pływającymi i nadwodnymi

Światłolubne gatunki wymagają dużo światła i nie rosną w cieniu. Ich liście posiadają dobrze rozwinięty miękisz palisadowy, często – dużo aparatów szparkowych i grubą kutykule. Do światłolubnych należą sosna, brzoza, babka, większość kserofitów i roślin wodnych z pływającymi liśćmi.

Rośliny obojętne w stosunku do oświetlenia, na przykład, grab, bez lilak, poziomka – lepiej rozwijają się przy dostatecznym oświetleniu, lecz zdolne też rosnąć i w cieniu. Wśród roślin obojętnych w stosunku do oświetlenia wielu takich, które z wiekiem mogą zmieniać swoje wymagania. Na przykład, młode świerki lepiej rosną w cieniu innych roślin, a dorosłe – przy pełnym oświetleniu.

Cieniolubne rośliny najlepiej rozwijają się w miejscach zacienionych (kopytnik, sępolia, niektóre paprocie). Ich liście, z reguły, duże, dobrze rozwinięty miękisz gąbczasty, a palisadowy często całkiem nieobecny.

W zależności od tego, jaki zakres temperatury wymagają rośliny, dzielimy je na: odporne na chłód i ciepłolubne. Wymagania do temperatury prawie nie wpływają na budowę roślin, ponieważ dostosowania do określonych temperatur są powiązane przeważnie z procesami fizjologicznymi. Rośliny odporne na chłód są zdolne przeżyć temperatury poniżej 0°C, chociaż rosną tylko przy

Ryc. 194. Rośliny światłolubne (babka), obojętne w stosunku do oświetlenia (poziomka)