§ 43. Zasady biologicznej systematyki

I różnorodności okrytonasiennych

• Dowiesz się o tym, jak klasyfikują żywe organizmy i o różnorodności okrytonasiennych.

Rośliny są nadzwyczajnie różnorodne. Różnorodność żywych organizmów bada szczególna nauka – systematyka biologiczna, a dział systematyki poświęcony różnorodności roślin, nazywa się systematyką roślin. Karol Linneusz (ryc. 186 ) po raz pierwszy podał wiedzę o różnorodności organizmów w postaci klasyfikacji, w której gatunki podzielone w grupy podporządkowane jedna drugiej. Każdemu taksonu takiej klasyfikacji on nadał swoją nazwę. We współczesnej systematyce roślin przyjęte takie podstawowe taksony klasyfikacji:

Systematyka biologiczna – nauka o różnorodności żywych organizmów.

Ryc. 186. Karol Linneusz (1707 – 1778)

królestwo, państwo;

- gromada;

- klasa;

- rząd;

- rodzina;

- rodzaj;

- gatunek.

194

Grupy gatunków w systemie biologicznym układają według całokształtu cech rośliny. Okrytonasienne – to podgromada należąca do gromady Nasiennych królestwa Roślin. Ta podgromada łączy w sobie dwie klasy – dwuliścienne i jednoliścienne. Na ryc. 187. podane położenie w systemie biologicznym dobrze wiadomej rośliny – pszenicy szorstkiej.

Królestwo	Rośliny
Gromada	Nasienne
Podgromada	Okrytonasienne
Klasa	Jednoliścienne
Rząd	Wiechlinowce
Rodzina	Wiechlinowate
Rodzaj	Pszenica
Gatunek	Pszenica szorstka

Ryc. 187. Miejsce pszenicy szorstkiej w systemie organizmów.

Do podstawowych rodzin dwuliściennych okrytonasiennych należą jaskrowate (Ryc. 188), wśród których dużo roślin trujących i leczniczych, a także chwastów. Przedstawiciele wszystkich innych rodzin dwuliściennych podane są na forzacie. Wśród nich dużo dekoracyjnych, leczniczych, owocowych roślin i chwastów należących do rodziny Różowatych. Motylkowate powszechnie wiadome jak rośliny uprawne z wysoką zawartością białek w nasionach. Dużo warzyw i kultur technicznych wśród krzyżowych. Znany wszystkim ziemniak należy do rodziny Psiankowatych. Lecz warto pamiętać, że w tej rodzinie jest dużo gatunków trujących. Największa rodzina dwuliściennych – rodzina Złożonych, która otrzymała swoją nazwę za kwiatostany koszyczki przypominające z zewnątrz kwiaty.

Nawet przegląd nielicznej części grup roślin dwuliściennych świadczą o ich nadzwyczajnej różnorodności i wielkim znaczeniu w życiu człowieka.

Do najwięcej rozpowszechnionych rodzin jednoliściennych, które też podane na forzacie, należą liliowate z typowym dla klasy bardzo pięknym kwiecie i podziemnymi magazynującymi narządami – cebulami.

195

a b a b

Ryc. 188. Jaskrowate: Ryc. 189. Storczykowate: a – obuwik

a – jaskier ostry; b - tojad pospolity; b – buławnik czerwony

Największa rodzina jednoliściennych i wszystkich okrytonasiennych – storczykowate (ryc.189), rozpowszechnionych nie tylko w krajach tropikalnych, lecz i u nas. Wśród jej przedstawicieli dużo gatunków rzadkich. W tropikach człowiek szeroko wykorzystuje w gospodarce i jak źródło produktów żywnościowych palmy. A do traw (wiechlinowatych) należą podstawowe zboża światu, wśród nich dużo roślin pastewnych i chwastów.

WNIOSKI

1. Systematyka biologiczna bada różnorodność organizmów i dokonuje klasyfikacji według całokształtu ich cech.

2. Podstawowymi taksonami klasyfikacji roślin są królestwo, gromada, klasa, rząd, rodzina rodzaj i gatunek.

3. Dwuliścienne i jednoliścienne są klasami podgromady Okrytonasienne gromady nasienne należącej do królestwa Rośliny.

4. Przedstawiciele rodzin okrytonasiennych są źródłem surowców dla przemysłu, podstawą rolnictwa i źródłem produktów żywnościowych, surowców leczniczych. Lecz wśród nich dużo roślin trujących i chwastów.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Systematyka biologiczna

PYTANIA KONTROLNE

1. Co bada systematyka biologiczna?

2. Jakie znasz taksony klasyfikacyjne?

3. Jakie znaczenie w życiu człowieka mają przedstawiciele dwuliściennych?

4. Jakie znaczenie w życiu człowieka mają przedstawiciele jednoliściennych?

196

ZADANIA

Według wzoru na rycynie 192 wyznacz położenie róży dzikiej w systemie roślinnych organizmów i wypełnij puste miejsca w schemacie, który poprzednio przenieś do zeszytu.

Królestwo
Gromada
Podgromada
Klasa
Rząd
Rodzina
Rodzaj
Gatunek	Róża dzika