Nagonasienne nieposiadające igieł

W naszych parkach często można zobaczyć miłorząb japoński (ryc. 183). Przed epoką lodowcową ten gatunek był rozpowszechniony prawie na całym świecie, lecz teraz lasy naturalne miłorzębowe może być zachowały się w niektórych rejonach Chin. Jest to drzewo osiągające wysokość 40 m, o liściach wachlarzowatych, zwykle na szczycie mniej lub więcej wyciętych, o nerwacji widełkowatej. Nasiona miłorzębu duże, zewnętrzna część okrywy nasiennej mięśnieje, przybiera żółto-pomarańczowego zabarwienia, wskutek czego nasienie przypomina pestkowiec śliwy wiśniowej. Liście miłorzębu zawierają dużo korzystnych substancji wykorzystywanych do leczenia chorób naczyń krwionośnych nóg, serca i mózgu człowieka.

Sagowce (ryc. 184) rozpowszechnione w tropikach i subtropikach, w lasach wilgotnych i półpustyniach Afryki, Ameryki, Azji i Australii. Te rośliny są podobne do palm – z potężnym, prawie nierozgałęzionym pniem i dużymi rozsieczonymi liśćmi. Sagowce wykorzystują do ozielenienia pomieszczeń i często ich mylą z palmami.

Gniotowe posiadają dodatkową okrywę wokół nasienia (ryc. 185). W strefie stepowej Ukrainy rośnie nieduży krzaczek przęśli (Ephedra) . Nazwa łacińska tej rośliny dała nazwę substancji, którą wykorzystują w medycynie – efedryny. Najbliższe krewne przęśli są gnioty – drzewa i liany wilgotnych tropików z szerokimi liśćmi, a także prawie fantastyczna roślina welwiczja przedziwna z pustyni południowo-zachodniej Afryki (pustynia Namib). Welwiczja ma tylko dwa liścia stale rosnących przy nasadzie i stopniowo niszczących się na końcach w ciągu całego życia rośliny żyjącej ponad 1000 lat.

Ryc. 183. Miłorząb japoński (pęd z liśćmi i nasionami)

Ryc. 184. Sagowiec (roślina z męską szyszką)

a b c

Ryc. 185. Gniotowe: a – przęśl; b – gniot; c – welwiczja

191

§ 43. Okrytonasienne.

DWULIŚCIENNE I JEDNOLIŚCIENNE OKRYTONASIENNE

• Dowiesz się o tym, co to takie rośliny okrytonasienne, co to takie dwuliścienne i jednoliścienne okrytonasienne.

Okrytonasienne – to rośliny nasienne, u których

pyłek wychwytuje znamię słupka.

W poprzednim temacie dowiedziałeś się o podstawowych cechach budowy i biologii roślin kwiatowych. One wszystkie nazywają się kwiatowymi lub okrytonasiennymi. To oznacza, że ich zalążki są głęboko zachowane w próżni zalążni, a pyłek pod czas zapylania wychwytuje znamię słupka. One posiadają woreczek zalążkowy i zapylenie podwójne. Okrytonasienne rozpowszechnione na wszystkich kontynentach, nawet w Antarktydzie, rosną we wszystkich strefach klimatycznych. Nalicza się ich około 250 tys. różnorodnych gatunków. Te rośliny zasiedlają najbardziej suche pustyni i umiarkowanie wilgotne tereny, spotykają się na bagnach i w zbiornikach słodkowodnych, a niektóre, jak trawa morska (zostery morskie), nawet dostosowały się do zrostu na dnie morskim tak, że woda morska przenosi ich pyłek.

Różnice pomiędzy dwuliściennymi i jednoliściennymi roślinami. Wśród roślin kwiatowych są gatunki z zarodkami zawierającymi dwa liścienie, niektóre – jeden. Z tą cechą powiązana cała sieć innych osobliwości. Dlatego okrytonasienne podzielają się na dwuliścienne i jednoliścienne.

Korzeń. U większości dwuliściennych korzeń główny jest długotrwałym i dlatego ich system korzeniowy posiada jeden najpotężniejszy korzeń szkieletowy, od którego odchodzą mniej potężne korzenie boczne. Główny korzeń jednoliściennych obumiera wcześniej, dlatego ich system korzeniowy, z reguły, zawiera dużą ilość jednakowo rozwiniętych korzeni szkieletowych.

Liść. Liście dwuliściennych, z reguły, posiadają niewielką nasadę, często z przylistkami, dobrze wykształcony ogonek i blaszką liściową z dłoniastą lub pierzastą nerwacją. Liście jednoliściennych często posiadają nasadę w postaci pochwy liściowej otaczającej łodygę, najczęściej bez przylistków i ogonka, z blaszką liściową owalną lub w postaci strzałki o nerwacji łukowatej lub równoległej.

Łodyga. Na przekroju poprzecznym łodygi dwuliściennych wiązki przewodzące rozmieszczone pierścieniem, obecny rdzeń. Im właściwe powstanie miazgi i wtórny przyrost na grubość. Dlatego

192

wśród dwuliściennych dużo jak roślin zielnych, tak i drzewiastych. Natomiast wiązki przewodzące jednoliściennych rozrzucane prawie po całym przekroju poprzecznym łodygi. Czasem w środku łodygi możny rozróżnić rdzeń, lecz u niektórych jednoliściennych, na przykład, traw (bambus, pszenica, żyto) łodygi w środku puste. Miazga u jednoliściennych nie powstaje. Są to przeważnie zioła. Roślina drzewiaste w tej grupie nieliczne: są to – palmy, aloes, draceny.

Kwiat. Wielu dwuliściennym właściwe kwiaty, u których części rozmieszczone okółkami – kołami, w każdym, z których znajdują się po cztery lub pięć liści okwiatu, pręcików i owocolistków, z których złożony słupek. A u typowego kwiatu jednoliściennych okółki trzykrotne. Kwiaty z dużą i niewyznaczoną liczbą części spotykają się jak wśród dwuliściennych, tak i wśród jednoliściennych.

Dwuliściennych okrytonasiennych we florze Ziemi nalicza się około 180 tys. gatunków, a około 70 tys. gatunków okrytonasiennych posiadają zarodek jednoliścienny i należą do jednoliściennych. WNIOSKI

1. Okrytonasienne – najliczniejsza grupa roślin, która najwięcej rozpowszechniona w różnorodnych środowiskach życia.

2. Cechami charakterystycznymi jest – obecność kwiatu, wychwytywanie pyłku znamieniem słupka, obecność woreczka zalążkowego, zapłodnienia podwójnego, rurek sitowych.

3. Według zestawu cech gatunki okrytonasiennych możny rozdzielić na dwie podstawowe klasy – dwuliścienne i jednoliścienne.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Okrytonasienne, dwuliścienne, jednoliścienne.

PYTANIA KONTROLNE

1. Jakie podstawowe cechy okrytonasiennych znasz?

2. Według jakich cech okrytonasienne podzielone na dwuliścienne i jednoliścienne?

3. Jakie cechy właściwe klasie dwuliściennych?

4. Ile gatunków okrytonasiennych, dwuliściennych i jednoliściennych istnieje w przyrodzie?

ZADANIA

Porównaj cechy dwuliściennych i jednoliściennych okrytonasiennych, wypełnij w zeszycie tablicę wiadomościami ich osobliwości.

193

Cechy	Dwuliścienne	Jednoliścienn
Ilość liścieni w zarodku
Formy życiowe
Budowa wewnętrzna łodygi
Nerwacja liści
Typ systemu korzeniowego
Ilość części kwiatu