§ 38. Różnorodność glonów

• Dowiesz się o trzech najwięcej rozpowszechnionych gromadach wielokomórkowych glonów – brunatnicach, krasnorostach i zielenicach. Te gromady też najwięcej praktycznie wykorzystują się w działalności gospodarczej człowieka.

? Jakie glony są ważne w naszym życiu? Czy istnieją glony dużych wymiarów?

Glony są grupą, do której należały poprzedniki roślin lądowych. Glony odżywiają się za rachunek fotosyntezy, a ich komórki posiadają chloroplasty. Jednak u wielokomórkowych glonów brak tkanek i podziału ciała na narządy – liście, łodygi korzenie.

W taki sposób glony podobne do znanych nami roślin lądowych według sposobu odżywiania, lecz różnią się od nich znacznie prostszą pudową ciała. W XIX w. naukowcy zaproponowali nazywać wszystkie „tradycyjne” rośliny lądowe – od niedużych mszaków do olbrzymich drzew – roślinami wyższymi, a resztę roślinnych organizmów pozbawionych liści, łodyg i korzeni – glonami.

Glony bardzo różnorodne. Na przykład, wśród nich są jak jednokomórkowe, tak i wielokomórkowe organizmy. Wyłącznie jednokomórkowymi są okrzemki (navikula) i eugleniny (euglena), z którymi już zapoznałeś ucząc organizmy jednokomórkowe. Niektóre gromady glonów, zwłaszcza zielenice, włączają jak jednokomórkowych (zawłotnia, chlorella) , tak i wielokomórkowych przedstawicieli (na przykład – ramienica). Do innych gromad, w pierwszą kolej, brunatnic i krasnorostów zaliczają się wyłącznie, lub prawie wyłącznie wielokomórkowe, przeważnie – morskie organizmy, które widoczne bez przyrządów powiększających. Właśnie te pięć gromad glonów – eugleniny, okrzemki, brunatnice, krasnorosty i zielenice – są najwięcej rozpowszechnionymi i wiadomymi. Szczególnie rozpatrzymy gromady zawierające glony wielokomórkowe.

Brunatnice żyją przeważnie w morzach, szczególnie – chłodnych, na głębokości do 30m. Podobnie do okrzemek u brunatnic chloroplasty zabarwione w różne odcienie żółtego koloru. Zwykle brunatnice posiadają duże wymiary i dobrze widoczne nieuzbrojonym okiem. Są one organizmami wielokomórkowymi. Denne zarośla brunatnic często nazywane „lasami morza”. Te „lasy” w półkuli północnej najczęściej tworzy „kapusta morska” – listownica.

Listownica wygląda jak szeroka żółto-brązowa taśma długość, której może sięgać 5 -7 m (ryc. 166, a). W dolnej części ona zwęża się i przechodzi w cylindryczną nóżkę kończącą się

171

b

a c

Ryc. 166. Jadalne brunatnice, krasnorosty i zielenice

a – kapusta morska – listownica; b – sałata morska

czerwona –porfira; c – sałata morska zielona – ulwa

rozgałężeniem – ryzoidami (chwytnikami). Przy ich pomocy listownica mocno przytwierdza się do kamienistej gleby.

Listownica jest glonem jadalnym. Ją nie tylko zbierają, lecz i sztucznie hodują na farmach morskich w wielu krajach. Listownica bogata w jod, witaminy i różnorodne substancje korzystne.

Krasnorosty też przeważnie są morskimi wielokomórkowymi organizmami. Chloroplasty krasnorostów przeważnie zabarwieni w czerwony kolor. Takie zabarwienie umożliwia krasnorostom wychwytywać światło na dość dużych głębokościach – do 70 m. niektóre krasnorosty, na przykład, porfira, są jadalne (ryc. 166, b). Z wielu krasnorostów człowiek otrzymuje cenną galaretowatą substancje – agar-agar. Jego dodają do roztworów by zamienić ich na galaretkę. Agar-agar szeroko wykorzystuje się przy produkcji farb, żeli kosmetycznych, w przemyśle cukierniczym (na przykład, do produkcji pastylek i zefiru). Na środowiskach odżywczych przygotowanych z dodawaniem agar-agaru naukowcy hodują kultury bakterii, mikroskopowych grzybów i glonów i in.

Zielenice są najliczniejszą i najróżnorodniejszą gromadą glonów przedstawiciele, której spotykają się prawie wszędzie – w zbiornikach słodkowodnych i morzach, w glebie i na korze drzew, nawet na śniegu i lodzie. Już wiadome tobie przykłady zawłotni, chlorelli i ramienicy. Innymi przykładami są słodkowodny glon skrętnica i morski glon ulwa (sałata morska).

Skrętnica ma wygląd nici składającej się z jednakowych komórek rozmieszczonych jedna za drugą. W każdej komórce są wstęgowate, spiralnie zwinięte chloroplasty. Środek komórki zajmuje duża wodniczka, w centrum której na ciążach cytoplazmatycznych rozmieszczone jądro (ryc. 167). Skrętnica często wytwarza na rzekach miękkie i śliskie na dotknięcie kożuchy. Kiedy zabarwić

172

Ryc. 167. Zielony nitkowaty glon skrętnica

preparat mikroskopowy skrętnicy roztworem tuszu, to staje jasnym, dlaczego kożuchy śliskie – każda nitka otoczona warstwą śluzu.

Ulwa lub sałata morska wygląda jak zielona blaszka w przybliżeniu wielkości dłoni i zewnątrz przypomina porfirę (ryc. 166,c). Zazwyczaj ulwa rośnie na dnie na stosunkowo niedużej głębokości – do 5 m. Podobnie do porfiry ulwa jest glonem jadalnym, który w niektórych krajach hodują na specjalnych farmach morskich.

Na przykładzie zielenic można obserwować podstawowe etapy stopniowej komplikacji budowy ciała organizmów fotosyntezujących: od ruchomych jednokomórkowych (zawłotnia) do jednokomórkowych nieruchomych (chlorella). Dalej – do nieruchomych wielokomórkowych organizmów z prostą budową ciała w postaci nici (skrętnica) lub blaszki (sałata morska – ulwa) i, wreszcie, do takich zielenic, które nawet zewnątrz przypominają rośliny wyższe (ramienica).

Właśnie od zielenic powiązanych z skrętnicą i ramienicą pochodzą rośliny wyższe.

WNIOSKI

1. Glony odżywiają się jak rośliny, lecz ich ciało nie posiada korzeni, łodygi i liści.

2. Glony różnorodne według swej budowy (jednokomórkowe i wielokomórkowe), swoich wymiarów (mikroskopijne i makroskopijne), zabarwienia chloroplastów (żółte lub brązowe, czerwone, zielone), środowiska życia (morza, zbiorniki słodkowodne, ląd).

3. Podstawowe gromady glonów, w których są przedstawiciele wielokomórkowe – to brunatnice, krasnorosty i zielenice.

4. Od wielokomórkowych zielenic wyprowadzają się rośliny wyższe.

173

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Glony, rośliny wyższe, brunatnice, krasnorosty, agar-agar, zielenice.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co jest wspólnego pomiędzy glonami a tradycyjnymi roślinami zwanymi wyższymi?

2. Jakie glony (eugleniny, okrzemki, brunatnice, krasnorosty lub zielenice) posiadają wyłącznie jednokomórkowe organizmy, a jakie – wyłącznie wielokomórkowe?

3. W granicach jakiej gromady glonów można obserwować przejście od prostej jednokomórkowej do złożonej wielokomórkowej budowy ciała?

ZADANIA

1. Podaj charakterystykę praktycznego znaczenia różnych gromad glonów.

2. Przytocz nazwy glonów jadalnych.