Rośliny owadożerne

Na Ukrainie na błotach rośnie rosiczka okrągłolistna (ryc. 122). Swoją nazwę ta nieduża roślinka otrzymała za kropelki cieczy, które niby rosa błyszczą na wierzchołkach długich włosków okrywających liści. Owady łatwo przyklejają się do tych kropelek. Do nich powoli schylają się sąsiednie włoski, a sama blaszka liściowa skręca się wokół owada. Włoski wydzielają sok trawienny i wchłaniają przetrawiony pokarm.

Znaczniej „szybsza” muchołówka amerykańska rosnąca na błotach Północnej Ameryki (ryc. 125). Blaszka jej liści prędko składa się wzdłuż nerwu środkowego kiedy na nią siada owad. Długie szczecinki na brzegach blaszki liściowej utrzymują ofiarę dopóki ona nie przetrawi się. Po tym liść rozkrywa się.

Dużo roślin owadożernych, podobnie do tropicznej liany dzbanecznika wytwarzają liście-dzbanki (ryc.126). Te pułapki często wabią owady nektarem. Ofiary dostają się do liścia-dzbanku i topią się w wypełniającej jego cieczy. Tam bakterii i soki trawienne niszczą białka, a liść wchłania przetrawioną substancję. Pokrywki takich dzbaneczków nie utrzymują owadów wewnątrz przekształconego liścia, a tylko zapobiegają dostaniu się do dzbaneczka wody.

138

Ryc. 125. Muchołówka amerykańska Ryc. 126. Liść-dzbanek dzbanecznika

Mięsożerne rośliny – są niedużych wymiarów i niezdolne do ruchu aktywnego. One tylko biernie chwytają drobnych zwierząt, nie posiadają zębów, trucizny lub innych środków ataku. Dlatego opowiadania o okropnych roślinach – ludożercach jest tylko legendą.

§ 31. Rozmnażanie wegetatywne roślin

• Dowiesz się o tym, jak przy pomocy narządów wegetatywnych powstają nowe rośliny.

? Czy można z liścia wyhodować całą roślinę? A z korzenia? Dlaczego dokonują szczepienia

drzew owocowych?

Już wiesz, że rozmnażaniem nazywa się zwiększenie liczebności osobników jednego gatunku, i że rozmnażaniu zawsze towarzyszy zjawienie się nowych organizmów. Rozmnażanie dzielą na a) płciowe; b) bezpłciowe. Wiadome różnorodne sposoby rozmnażania bezpłciowego, zwłaszcza, u jednokomórkowych organizmów – to podział komórki na dwie (na przykład, bakterii pełzak, klejnotka), rozmnażanie przy pomocy ruchliwych lub nieruchomych zarodników (przypomnij chlorelle i zawłotnię). U roślin wielokomórkowych bardzo rozpowszechnionym sposobem rozmnażania bezpłciowego jest rozmnażanie wegetatywne.

Rozmnażanie wegetatywne roślin dokonuje się częściami wegetatywnych narządów i opiera się na zdolności roślin łatwo wytwarzać nowe narządy wegetatywne, w tym i stracone lub brakujące.

Naturalne rozmnażanie wegetatywne zachodzi bez udziału człowieka. Rozmnażania wegetatywnego sztucznego dokonuje człowiek na własne potrzeby: on oddziela poszczególne części ciała rośliny i stwarza warunki do powstania nowego organizmu.

Rozmnażanie wegetatywne w przyrodzie roślin może dokonywać się częściami korzenia lub pędu. Jednak częściej jego dokonują ich modyfikacjami.

139

U ostrożnia, chrzanu, rokitnika, wiśni na korzeniach nieprzekształconych powstają pąki przybyszowe, z których wyrastają nowe rośliny. Pęd naziemny powstające z korzeniowego pąku przybyszowego nazywają się odroślą korzeniową. U niektórych roślin, na przykład, wierzby kruchej, mogą zakorzeniać się nieprzekształcone pędy oddzielające się od rośliny macierzyńskiej.

Pąki przybyszowe, na których wyrasta nowa roślina, łatwo powstają na bulwach korzeniowych, które są przekształconymi korzeniami. Bulwami korzeniowymi rozmnażają się dalie i ziarnopłon.

W rozmnażaniu wegetatywnym prawie zawsze biorą udział podziemne pędy przekształcone. Tak, nawet nieduży fragment kłącza łatwo zakorzenia się i staje nowym osobnikom. Właśnie, dlatego tak ciężko pozbyć się na ogrodzie złośliwego chwastu – perzu. Roślina wyrastająca z bulwy lub cebuli, za zwyczaj, sama wytwarza nowe bulwy i cebule.

Do sposobów wegetatywnego rozmnażania przekształconymi pędami naziemnymi należą rozmnażanie wąsami (przypomnij, która roślina), rozmnóżkami i bulwkami. Rozmnóżki – to wyspecjalizowane pąki łatwo odpadające, zakorzeniające się i dające początek nowym roślinom. Na przykład, u kalanchoe rozmnóżki rozwijają się na brzegu liści i często kiełkują w malutką roślinkę z korzeniem jeszcze na roślinie macierzystej (ryc. 127, a). Przy najmniejszym dotknięciu te roślinki opadają i zaczynają życie samodzielne. Bulwki przypominają malutkie cebulki powstające lub w pochwach liści (żywiec cebulkowy, ryc. 127, b), w kwiatostanach zamiast kwiatów (hodowanych odmianach czosnku).

a b c

Ryc. 127. Naturalne rozmnażanie wegetatywne: a – młode roślinki na listku kalanchoe; b – bulwki w kątach liści żywca cebulkowego; c – bulwki w kwiatostanie rdestu żyworodnego

140

a b c

Ryc. 128. Rodzaje sadzonek u roślin: a – sadzonki pędowe pelargonii i difenbachii; b – sadzonki liściowe gloksynii i sępolii; c – sadzonki korzeniowe chrzanu

Rozmnażanie wegetatywne sztuczne. Część ciała rośliny, którą człowiek oddziela dla rozmnażania wegetatywnego nazywa się sadzonką. Sadzonkami pędowymi nazywają się części bezlistne pędu z pąkami. Sadzonki liściowe – to całe liście lub ich części. Sadzonki korzeniowe – to oddzielone korzenie (ryc. 128).

Sadzonki umieszczają w wodzie lub wilgotnym piasku, torfie, sztucznym włóknie lub ich mieszaninie przy optymalnych dla gatunku rośliny temperaturze i oświetleniu. W miejscu ścięcia sadzonki rozpoczyna się intensywny podział komórek, wskutek czego wytwarza się swoisty napływ kalus (ryc. 129). W nim łatwo powstają korzenie przybyszowe.

Ryc. 129. Kalus u sadzonek pędowych winorośli

U sadzonek pędowych z powstaniem korzeni rozmnażanie wegetatywne faktycznie kończy się , ponieważ powstaje roślina ze wszystkimi narządami wegetatywnymi. W kalusie sadzonki liściowej najpierw powinny powstać pąki przybyszowe, a z nich – pędy, na których powstają korzenie przybyszowe. Na sadzonkach korzeniowych powinny powstać pędy dodatkowe wraz z korzeniami przybyszowymi.

141

Sadzonkami pędowymi rozmnaża się większość roślin pokojowych, a także rośliny otwartej gleby (porzeczka, agrest, wierzba). Całe liści z ogonkami wykorzystują jako sadzonki u pokojowych sępolii i begonii (ryc.131). Sadzonkami korzeniowymi rozmnażają chrzan.

Przy rozmnażaniu odkładami (porzeczka, agrest, leszczyna) pędy niektórych roślin nachylają do gleby i przysypują wilgotną ziemią. Po utworzeniu korzeni przybyszowych i odrastaniu pędów odcinają ich od rośliny macierzystej. (ryc. 130).

Ważną metodą rozmnażania wegetatywnego jest szczepienie roślin, przy którym sadzonkę-zraz doprowadzają do zrośnięcia z łodygą rośliny-podkładki z własnym systemem korzeniowym. Ich przyciskają ściśle ze sobą i chronią miejsca ścięcia od przemieszczenia, wysychania i zanieczyszczenia. Wskutek czego zachodzi ich zrastanie. Istnieje wiele rodzajów szczepienia w zależności od techniki ścinania sadzonki-zrazu i podkładki i ich połączenia (ryc. 132).

W nasz czas opracowane laboratoryjne metody kultury tkanek przy pomocy, których na sztucznych sterylnych środowiskach można hodować najmniejsze pąki, otrzymywać i rozmnażać rośliny nawet z poszczególnych komórek. To współczesne metody biotechnologiczne rozmnażania wegetatywnego roślin (ryc.133). One pozwalają otrzymywać masowo materiał do wysadzania nie zawierający niebezpiecznych dla rośliny wirusów.

Ryc. 132 . Szczepienie roślin okulizowaniem (pąkiem

pachwinowym) (a) i sadzonkami pędowymi (b)

142

Ryc. 133. Powstanie nowych pędów w kulturze tkanek

Przy pomocy rozmnażania wegetatywnego prędko otrzymuje się mocne, zdolne do życia młode rośliny. Jednak bardzo ważnym jest to, że wszystkie rośliny otrzymane w taki sposób z jednego organizmu będą absolutnie identycznymi. Dlatego odmiany ziemniaków, większość owocowych drzew i krzaków jagodowych, odmiany wieloletnich kwiatowych roślin dekoracyjnych (kosaćców, tulipanów i in.) rozmnażają się wyłącznie wegetatywnie.

WNIOSKI

1. Rozmnażanie wegetatywne roślin dokonuje się wielokomórkowymi częściami ich ciała i jest możliwym dzięki łatwemu wytwarzaniu roślinami nowych narządów wegetatywnych.

2. Człowiek wykorzystuje rozmnażanie wegetatywne naturalne i sztuczne do prędkiego otrzymywania nowych roślin i zachowania ich właściwości odmianowych.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Rozmnażanie wegetatywne, sadzonki, odkłady, szczepienie roślin, kalus, kultura tkanek.

PYTANIA KONTROLNE

1. Co to jest rozmnażanie?

2. Co to jest rozmnażanie wegetatywne?

3. Co to takie wegetatywne rozmnażanie naturalne i sztuczne?

4. Jak zachodzi naturalne wegetatywne rozmnażanie?

5. Jak zachodzi rozmnażanie wegetatywne sztuczne?

ZADANIA

Odnajdź twierdzenia niepoprawne:

1. Rozmnażanie wegetatywne pozwala otrzymać od jednej rośliny dużą różnorodność potomstwa.

2. Sztuczne rozmnażanie wegetatywne możliwe dla roślin nierozmnażających się wegetatywnie w przyrodzie dzikiej.

3. Naturalne rozmnażanie wegetatywne pozwala roślinom wytwarzać znacznie więcej potomstwa.

4. Rozmnażanie wegetatywne może zachodzić tylko częściami pędu.

143