§ 30. Modyfikacji pędu I jego części

• Dowiesz się o tym, dlaczego powstają modyfikacji (przekształcenia)pędu i jego części; jakie modyfikacji bywają, jaki narząd rośliny przed tobą.

? Jakie niezwykłe rośliny są? Jakimi bywają rośliny-drapieżniki?

Pęd jest złożonym narządem. Gdy on, oprócz podstawowych zaczyna pełnić dodatkowe funkcję, to powstają modyfikację pędu (pęd przekształcony) w całości lub poszczególnych jego części (łodygi lub liści).

Podziemne pędy przekształcone. Pęd typowy – to narząd nadziemny. Dlatego jaki bądź pęd znajdujący się w glebie będzie pędem przekształconym. Pędy podziemne magazynują substancję zapasowe dając możliwość roślinom przetrwać niesprzyjające okresy i prędko rozpowszechniać się na dużych obszarach.

Podziemne pędy przekształcone często podobne do korzeni, lecz ich zawsze można rozpoznać według następnych cech: a) oś pędu podziemnego zawsze jest podzielona na węzły i międzywęźla; b) on posiada łuskowate liście, ale gdy one prędko obumierają, to pozostawiają po sobie blizny liściowe; c) łodyga pądu podziemnego zawiera pąki pachwinowe; d) wierzchołkowa tkanka twórcza – to pąk szczytowy, który nigdy nie jest okryty czapeczką. Przykładami przekształconych pędów podziemnych są kłącza, bulwy, cebule, bulwocebule.

Kłącze – pęd podziemny z trwałym wierzchołkowym wzrostem łodyga, którego pełni funkcję magazynującą, a liście z reguły są przekształcone w łuski ochronne (ryc. 118). Kłącza z mocno wydłużonymi międzywęźlami (rozłogi) przyczyniają prędkie rozprzestrzenienie roślin na nowych obszarach gleby (zawilec gajowy, perz). Kłącze z krótkopędami ( na przykład, u kosaćców) pełnią wyłącznie funkcję magazynującą.

Pąk

a b c

Ryc. 118. Kłącza zawilca gajowego (a), kosaćców (b), szczwołu plamistego (c)

134

b

Oczko

Pąk

a c d

Ryc. 119. Bulwa ziemniaka: a –podziemna część rośliny z bulwą macierzystą; b – rozwój młodej bulwy na końcu podziemnego rozłogu; c – łuskowaty liść i pąki pachwinowe (oczko); d – kiełkowanie wierzchołkowego pąku bulwy

Bulwa ma ograniczony wzrost wierzchołkowy i silnie zgrubiałą łodygę, w której magazynują się substancję odżywcze (ryc. 119). Liście bulwy drobne, łuskowate. U bulwy ziemniaka one wyglądają jak nieduże łuseczki w pachwinach, których są rozmieszczone pąki pachwinowe – oczka. Bulwy ziemniaka rozwijają się na końcach podziemnych pędów bardzo wydłużonych i nie długowiecznych.

Cebula – pęd podziemny z długotrwałym lub skróconym wzrostem wierzchołkowym łodyga, którego – piętka – silnie skrócona, nie mięsista, a liście przekształcone w soczyste łuski pełniące funkcję magazynowania substancji odżywczych (ryc. 120, a, b). Cebule posiadają lilia, tulipan, cebula zwyczajna.

a b c

Ryc. 120. Cebule cebuli zwyczajnej (a) i lilii (b), bulwocebula mieczyka (c)

135

Bulwocebule (u szafranu) – są to skrócone pędy podziemne przypominające kształtem cebule, lecz substancję odżywcze magazynuje mięsista zgrubiała łodyga pokryta suchymi łuseczkami (ryc.120, c).

a

b

Ryc. 121. Modyfikację pędów nadziemnych: a – wąsy

truskawki; b –bulwy nadziemne storczyków

Przekształcone pędy nadziemne nie tylko magazynują substancje odżywcze i zapewniają rozsiedlanie roślin, lecz są zdolne do pełnienia innych funkcji: na przykład, odszukiwać podporę dla roślin z giętką łodygą, wychwytywać wilgoć z powietrza lub bronić roślinę przed zjadaniem zwierzętami. Modyfikacje mogą dotyczyć jak obydwu części pędu (jednocześnie łodygi i liścia), tak i tylko jednej jego części – lub liścia, lub łodygi. Dlatego modyfikacje nadziemnych pędów są znacznie bardziej różnorodne jak podziemnych.

Na przykład, modyfikacje obu części pędu można obserwować u wielu kaktusów i tropicznych mleczy: łodyga u nich zgrubiała, soczysta, zielona, magazynuje wodę i dokonuje fotosyntezy, a liście rozmieszczone na krótkopędach pachwinowych i przekształcone w kolca.

Przykładem przekształconej łodygi są bulwy nadziemne (kalarepa, liczne storczyki tropikalne). Łodyga u nich zgrubiała, mięsista i gromadzi dużo substancji odżywczych, a rozmieszczone na niej liście nieprzekształcone (ryc. 121, b). Rozpowszechnioną łodygą przekształconą są wąsy – krótkotrwałe płożące się pędy naziemne z bardzo długimi międzywęźlami. W węzłach takich pędów powstają nowe roślinki. Przy pomocy wąsów roślina prędko rozsiedla się na nowych terenach. Przykładem są truskawki (ryc.121, a).

Ryc. 122. Rosiczka okrągłolistna

Najwięcej egzotyczne przykłady liści przekształconych możny obserwować u roślin owadożernych – rosiczki, muchołówki amerykańskiej, dzbanecznika. Ich liście przekształcają się na pułapki z różnymi mechanizmami wabienia, utrzymywania i trawienia owadów i innych drobnych zwierząt (ryc.122, 125, 126). Rośliny owadożerne spotykają się tam, gdzie w glebie jest niedostateczna ilość azotu ważnej składowej odżywiania mineralnego.

136

a

b c d e f

Ryc. 123. Wąsy (a, b) i kolce (c – f): a – wąsy pędowego pochodzenia winorośli; b – wąsy pochodzenia liściowego grochu; c – kolce pochodzenia pędowego głogu; kolce pochodzenia liściowego: d – berberysu; e – kaktusa; f – akacji białej

Ryc. 124. Przekształcone w kolca pędy z

pąków śpiących glediczii

Rozpowszechnionymi przekształceniami całego pędu lub jego liści są wąsa i kolce (ryc. 123, 124). Dzięki wąsom roślina czepia się podpory i owija ją (winorośl, fasola, groch). Wielu roślin (tarnina, głóg, berberys, akacja biała) posiadają kolce chroniące powierzchnie roślin od zjadania zwierzętami, od uszkodzenia jej bardzo jaskrawym światłem, a w miejscach suchych w godzinach porannych nawet wychwytują z powietrza parę wodną.

WNIOSKI

1. Pędy podziemne zawsze przekształcone w związku z magazynowaniem substancji odżywczych wykorzystywanych dla przetrwania okresów spokoju lub z prędkim rozsiedleniem roślin na nowych terenach.

2. Przekształcenia pędów nadziemnych powstają wskutek wzmożonej funkcji magazynowania substancji odżywczych lub wody i pełnienia łodygą funkcji fotosyntezującej, a także do pełnienia funkcji obronnej i przymocowania na podporze.

3. Pędy przekształcone zachowują właściwy dla typowego pędu sposób powstania i budowy. Mianowicie łodyga, liście i pąki pędu przekształconego rozmieszczone tak samo, jak i na zwyczajnym.

137

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘANIA

Kłącze, bulwa, cebula, bulwocebule, wąsy, kolce.

PYTANIA KONTROLNE

1. Jakie podziemne pędy przekształcone znasz?

2. Czym odróżniają się przekształcone podziemne pędy od korzeni?

3. Jakie znasz przekształcone nadziemne pędy?

4. Jakie przekształcenia pędów – podziemne czy nadziemne – są więcej różnorodne i dlaczego?

ZADANIA

Porównaj podziemne pędy magazynujące. Dla tego wypełnij tablicę w zeszycie i wyciągnij wniosek, czym one różnią się między sobą.

Cechy	Pęd przekształcony
	Kłącze	Bulwa	Cebula	Bulwocebula
Czas trwania wzrostu
Kształt łodygi
Funkcję łodygi
Kształt liści
Funkcję liści

DLA DOCIEKLIWYCH