- •Мазмұны
- •Силлабус
- •1.Жалпы мәлімет:
- •2. Бағдарлама:
- •2.3 Пәннің міндеттері:
- •2.4 Білім берудің қорытынды нәтижелері
- •2.6 Пәннің қысқаша мазмұны
- •2.7 Сабақтың тақырыптық жоспары: Дәрістер тақырыптарының жоспары, 7-8 семестр – 10 сағат
- •2.7 Тәжірибелік сабақтардың тізімі, 7-8 семестр – 39 сағат
- •2.7. Студенттердің оқытушымен бірге өздігінен орындайтын жұмыс тақырыптық жоспары
- •Студенттердің өз бетімен жұмыстары бойынша тақырыптарының ұсынылатын тізбесі (сөж)
- •Дисциплиналық сағаттарды бөлу.
- •2.9 Ұсынылған әдебиеттер
- •Сабақ беру және оқыту әдістері: дәрістерді, тәжірибелік сабақтарды және сөж өткізу түрлері.
- •2.11. Студенттің білімін және меңгеруін бағалау ережелері мен критерилері:
- •Пән бойынша қорытынды баға
- •Пән бойынша студенттің білім бағасының қосындысы
- •Күнделікті бақылауды есептеу:
- •Құзыреттілік «тәжірибелік дағды»:
- •«Өзін-өзі жетілдіру және дамыту құзыреттілігі»
- •Ауру тарихын (сырқатнаманы) бағалау критериі
- •2. Микробаяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •3. Рефератты бағалау критериі
- •Білімді бағалаудың критерийлеріне қосымша Тәжірибелік сабақтарды бағалау критерийлері - білім компетенцияс
- •Тәжірибелік дағдыларды бағалау критерийлері (дағды компетенциясы)
- •Коммуникативті дағдыларды бағалау критерилері
- •Құқықтық құзыреттілікті бағалау критерийлері
- •Студенттің өзіндік жұмысын бағалау критерийлері (өзін-өзі дамыту компетенциясы)
- •Дәрістік комплекс
- •Қан тамырларын аспапты зерттеу әдістері.
- •Атеросклероз
- •Облитерациялаушы эндартериит
- •Анатомиялық орналасуы бойынша:
- •Пайда болу мерзіміне қарай:
- •Клиникалық барысына қарай:
- •Жедел аппендициттің жіктелуі
- •II. Жедел катаралды (жәй, беткей) аппендицит
- •Этиологиясы
- •Патогенез
- •Жедел панкреатиттің арнайы симптомдары
- •Аспаптық зерттеу әдістері
- •Іш қуысының рентгенографиясы
- •Кеуде қуысының рентгенографиясы
- •Лапароскопия (дифференциалды диагностика мақсатында және панкреатитке сипаттама беріп, процестің өршуін анықтау үшін, емдік мақсатта жүргізіледі)
- •Ойық жарадан қан кету
- •Жіктелуі
- •Қан кету дәрежесінің эндоскопиялық критерийлері (j. A. H. Forrest, 1974 критерийі бойынша)
- •Клиникасы
- •Ішектің жедел түйілуінің жіктелуі (классификация)
- •Ішектің жедел түйілуінің себептері
- •Ішектің жедел түйілуінің рентгенологиялық белгілері
- •Жедел ішек түйілуінің дифференциалдық диагностикасы төмендегідей аурулармен жүргізілуі тиіс
- •Хирургиялық ем.
- •Тәжірибелік сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар
- •5. Білім берудің және оқытудың негізі әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2 Қосымша:
- •7. Бақылау:
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет
- •6.2 Қосымша:
- •5. Оқыту, білім беру әдістері:
- •Әдибиет:
- •6.2 Қосымша:
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиеттер:
- •6.2 Қосымша:
- •7. Бақылау:
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет
- •6.2 Қосымша
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2 Қосымша:
- •5. Сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиеттер
- •6.2 Қосымша
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2. Қосымша:
- •3. Оқыту міндеттері
- •3.1 Білімді қалыптастыру
- •3.2. Коммуникативті компетенцияны қалыптастыру:
- •3.3.Құқықтық компетенцияны қалыптастыру:
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2. Қосымша:
- •1. Тақырып №10. Өкпе және плевраның хирургиялық аурулары. Өкпенін паразиттік аурулары.
- •3. Сабақтың міндеттері
- •3.1.Білімін қалыптастыру:
- •3.2.Коммуникативті компетенцияны қалыптастыру:
- •3.3. Құқықтық компетенцияны қалыптастыру:
- •4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •5. Оқудың және оқытудың әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2 Қосымша:
- •5. Оқыту және сабақ өткізу әдістері:
- •6. Әдебиет:
- •6.2 Қосымша:
- •Студенттердің оқытушымен бірге өздігінен орындайтын жұмыс әдістемелік нұсқаулар (соөж)
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша:
- •7.Әдибиет:
- •7.2. Қосымша:
- •7.Әдибиет:
- •7.2 Қосымша:
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша:
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша
- •7. Әдебиет:
- •7.2. Қосымша:
- •1. Тақырып №9. Варикозды ауру. Тромбофлебит. Посттромбофлебитикалық синдром. Артерияның окклюзиялық аурулары. Магистральды қан тамырлардың тромбозы және эмболиясы
- •3. Оқыту міндеттері
- •3.1. Дағдыларды қалыптастыру:
- •3.2. Коммуникативті дағдыларды қалыптастыру:
- •4. Өткізу түрлері:
- •5. Тақырып бойынша тапсырмалар:
- •7. Әдебиет:
- •7.2. Қосымша:
- •1. Тақырып №10. Өкпе және плевраның хирургиялық аурулары. Өкпенің пазиттік аурулары
- •3. Оқыту міндеттері
- •3.1. Дағдыларды қалыптастыру:
- •3.2. Коммуникативті дағдыларды қалыптастыру:
- •4. Өткізу түрлері:
- •5. Тақырып бойынша тапсырмалар:
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша
- •7. Әдебиет:
- •7.2 Қосымша:
- •Студенттің өзіндік жұмысына арналған әдістемелік нұсқаулар
- •1. Сөж Тақырыбы №1. Өңештің тыртықты тарылуы. Өңештегі бөгде заттар. Клиникасы, диагностикасы, емі.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрі:
- •5. Орындау шарттары:
- •7. Баға шарттары:
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №2. Жарық какпасының пластика түрлері. Науқастарды операцияға дайындау ерекшеліктерімен және операциадан кейінгі кезеннің жүргізілуі.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрі:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •8.Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №3. Аппендэктомия, көрсеткіштері және қарсы көрсеткіштері. Операция жасау жолы, жансыздандыру түрлері, іш перде қуысының дренаждау мен тампонмен толтыруға арналған көрсеткіштер.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы № 4. Созылмалы холецистит. Постхолецистэктомиялық синдром.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрі:
- •5.Орындау шарттары:
- •7.Баға шарттары:
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы № 5. Созылмалы панкреатит.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрі:
- •5.Орындау шарттары:
- •7.Баға шарттары:
- •Рефератты бағалау критериі
- •8. Әдебиет:
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрі:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы № 7. Операция жасалған асқазанның аурулары.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •7.Баға шарттары:
- •Рефератты бағалау критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №8. Перитонит. Кешенді емдеудің қазіргі принциптері. Операциялық емнің ерекшеліктері.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №9. Эпителилі құйымшақ жолы. Жіктелуі. Этиологиясы. Патогенезі. Клиникасы. Емдеу әдістері.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №10. Посттромбофлебиттік синдром.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •7. Баға шарттары:
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №11. Рейно синдромы мен ауруы. Этиологиясы. Клиникалық формалары. Асқынулар.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы № 12. Плевраның созылмалы эмпиемасы. Клиникасы. Диагностикасы мен емі.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •1. Сөж тақырыбы №13. Ішкі ағзалардың паразиттік ауруларын емдеудің жаңа технологиялары.
- •3. Тапсырма:
- •4. Орындау түрлері:
- •5.Орындау шарттары:
- •6.Тапсыру уақыты:
- •7.Баға шарттары:
- •Баяндаманы және презентацияны бағалаудың критериі
- •8. Әдебиет:
- •С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медициналық
- •5.Орындау шарттары:
- •7. Ауру тарихын (сырқатнаманы) бағалау критериі
- •8. Әдебиет:
- •Бақылау-тексеріс құралдары
- •Тест сұрақтары
- •Ситуациялық есептер
- •Тәжірибелік машықтар
Жедел аппендициттің жіктелуі
ЖА қарапайым және кең таралған жіктелуі болып В.И. Колесовтың (1959ж.) жіктемесі болып табылады. Осы жіктемеге сәйкес аурудың мынадай түрлерін ажыратады:
I. Аппендикулярлық колика
II. Жедел катаралды (жәй, беткей) аппендицит
III. Жедел деструктивті аппендицит
1) жедел флегмонозды аппендицит
2) жедел гангренозды аппендицит
3) жедел перфоративті аппендицит
IV. Асқынған аппендицит (жедел аппендициттің асқынулары)
1) аппендикулярлық инфильтрат
2) периаппендикулярлы абсцесс
3) перитонит
4) пилефлебит
5) сепсис және басқ.
Клиникалық көрінісі және диагностикасы
ЖА клиникалық көрінісі аурудың түріне, құрт тәрізді өсіндінің орналасуына, асқынулардың бар-жоқтығына және науқастың қорғаныс қабілетіне байланысты әр қилылығымен сипатталады.
Ауру сезімі ЖА негізгі және тұрақты белгісі болып есептеледі. Ауру әдетте жедел түрде, аяқ астынан басталады. ЖА типтік ағымы кезінде ауру сезімі эпигастрий аймағынан, кіндік айналасынан басталады, аурудың әрі қарай дамуына байланысты, 2-3 сағаттан кейін ауру сезімі оң жақ мықын аймағына ығысып, сол жерде тұрақталады (Кохер-Волкович және Кюммель симптомдары). Құрт тәрізді өсіндінің орналасуына байланысты ауру сезімі іштің кез-келген аймағында анықталуы мүмкін. Мысалы, өсінді жамбас қуысында орналасқан жағдайда ауру сезімі іштің төменгі бөлігінде, ретроцекалды және ретроперитониалды орналасуы кезінде – бел аймағында, жоғары орналасқан кезде – оң жақ қабырға астында анықталады және т.б.
Ауру сезімінің сипаты аурудың түріне байланысты болады. Катаралды аппендицит кезінде іштің аздап ауырғаны байқалады, флегмонозды түрінде – ауру сезімі интенсивті болады, ал құрт тәрізді өсіндінің эмпиемасы кезінде ауру сезімі өзінің күштілігімен және солқылдап ауруымен сипатталады. Ал өсіндінің дестркциясы (гангренасы) кезінде, рецепторлардың өлуіне байланысты, ауру сезімі бәсеңдейді. Қабыну процесінің прогрессивті түрде дамуы кезінде және диффузды немесе жайылмалы перитониттің дамуына байланысты ауру сезімінің белгілі бір локализациясы болмайды, ауру сезімінің анықталу аймағы ұлғайады және іштің барлық жерінде анықталуы мүмкін.
Ауру басталған кезде науқастардың жүрегі айнып, кейбір жағдайларда бір- немесе екі рет құсады, ол рефлекторлы түрде болады.
Ішек парезіне байлансыты ауру басталған сәттен бастап науқастарда үлкен дәрет болмайды, алайда құрт тәрізді өсінді жамбас қуысында орналасқан кезде, тік ішектің тітіркенуіне байланысты, іштің өтуі мүмкін.
Дене температурасы әдетте субфебрильді көрсеткіштерге дейін көтеріледі (37,2-37,80С), кейде дене дірілімен қатар байқалады.
Объективті түрде қарау кезінде науқастардың жалпы жағдайы қанағаттанарлық болатынын айта кету керек, бірақ ауру әрі қарай прогрессивті түрде дамыған кезде және асқынулар пайда болған кезде науқастардың жағдайы нашарлайды. Басқа хирургиялық аурулары бар науқастармен салыстырғанда ЖА ауырған науқастар төсекте ыңғайлы қалып іздемей-ақ тыныш шақасынан немесе оң жақ қырында жатады, мәжбүрлі қалыпта болмайды.
Әлсіздік, тәбетінің төмендеуі сияқты жалпы симптомдар да кездеседі. Ішті қарау кезінде оң жақ мықын аймағы тыныс алудан қалып отырады немесе мүлде қатыспайды.
Беткей және салыстырмалы пальпация кезінде оң жақ мықын аймағындағы бұлшық еттің қатайғаны (defans musculare) анықталады. Терең пальпация кезінде қабыну процесінің шектелгенін және инфильтраттың бар-жоқтығын анықтауға мүмкіндік береді.
ЖА негізгі симптомдары: Кохер-Волкович, Кюммель, Ровзинг, Раздольский, Образцов, Ситковский, Бартомье-Михельсон, Щеткин-Блюмберг және Воскресенский.
Құрт тәрізді өсінді төмен орналасқан жағдайда (жамбас қуысында) ректалды немесе вагиналды зерттеулердің, қолтықасты мен тік ішек температураларын өлшеудің диагностика үшін маңызы зор. Егер екеуінің температураларының арасында 1 градус өзгеріс болса, өсіндінің жамбас қуысында орналасқаны жөнінде ойлауға болады (Маделунг симптомы).
Лабораторлық зерттеулерден ЖА диагностикасы үшін жалпы қан және жалпы зәр талдаулары міндетті түрде жасалуы тиіс. ЖА кезінде лейкоцитоз және лейкоцитарлық формуланың солға ығысуы, аурудың соңғы сатыларында – ЭТЖ артқаны байқалады. Құрт тәрізді өсіндідегі патологиялық процестің сипатына байланысты лейкоцитоз аздаған (8-10 мың) немесе айтарлықтай (14-20 мың) болады. Лейкоцитарлық формуланың солға қарай ығысуы қабыну процесінің тереңдігін көрсетеді.
ЖА кезіндегі зәр талдауындағы патологиялық өзгерістер (белок, пиурия, микрогематурия және т.б.) өсінді ретроцекалды, ретроперитониалды немесе жамбас қуысында орналасқан кезде пайда болуы мүмкін, сонымен қатар зәр талдауы зәр шығару жолдары мүшелерінің ауруларын нақтылауға және жоққа шығаруға мүмкіндік береді.
ЖА қиын жағдайлары кезінде аурудың клиникалық көрінісімен қатар құрал-аспатық зерттеу әдістері де маңызды рөл атқарады: құрсақ қуысының УДЗ әдісі, лапароскопия.
ЖА ағымының балаларда, қартайған және кәрі адамдарда, сонымен қатар жүкті әйелдерде өз ерекшеліктері болады.
Аурудың типтік ағымы кезінде ЖА анықтау көптеген жағдайларда қиындықтар туғызбайды. Алайда, ЖА атипті ағымы да байқалады, ол өсіндінің орналасуына, аурудың басталу уақытына, асқынулардың бар-жоқтығына, науқастардың жасына, жынысына, сонымен қатар жеке ерекшеліктеріне байланысты болады.
Бүгінгі күнге дейін ауруханаға дейінгі және госпиталды кезеңдерде диагностикалық қателіктер көптеп жіберіледі. Сол себептен И.Л. Ротковтың «Диагностические и тактические ошибки при остром аппендиците» (1980, 1988) деген кітабы бекерге шыққан жоқ.
ЖА ажыратпа диагнозы төмендегідей аурулармен жүргізілуі тиіс: асзан мен он екі ішектің перфоративті ойық жарасы, жедел холецистит, жедел панкреатит, ішектің жедел түйілуі, жедел оңжақты аднексит, жатырлықемес (түтікті) жүктілік, зәртас ауруы, оңжақтық плевропневмония, миокард инфарктісінің абдоминалды түрі, мезентериалды тамырлардың тромбозы, Крон ауруы, Меккель дивертикулиті, жедел ішек инфекциясы және басқ.
Емі: «Жедел аппендицит» деп қойылған диагноз шұғыл операцияға – аппендэктомиға абсолютті көрсеткіш болып табылады. ЖА кезінде операция жергілікті инфильтрациялық анестезиямен жасалынады, ол үшін оң жақ мықын аймағында Мак-Бурней нүктесінен өтетін Волкович-Дьяконов кесілімі қолданылады. Жалпы жансыздандыруды қолдану көрсеткіштері: 15 жасқа дейінгі балалар, психикалық аурулары бар науқастар, эмоционалды лабильді пациенттер, ЖА перитонитпен асқынулары және операция кезіндегі кездесетін қиындықтарды алдын ала болжау (құрсақ қуысындағы жабыспа процесі, теріасты клетчаткасының айтарлықтай дамуы және т.б.).
Операцияданкейінгі асқынулар: Операциялық жараның инфильтраты мен іріңдеуі, лигатуралық жыланкөздер, құрсақ қабырғасындағы жарадан қан кету. Ішектің түйілуі, құрсақ қуысындағы қан кету, құрт тәрізді өсінді қалдығындағы тігістің шешіліп кетуі, перитонит сияқты асқвнулар сирек кездеседі.
Көрнекі құралдар
Сурет: Ішектің илеоцекалды бөлігінің хирургиялық анатомиясы.
Кесте: Жедел аппендициттің эпидемиологиясы.
Кесте: Жедел аппендициттің негізгі этиологиялық факторлары.
Кесте: Жедел аппендициттің жіктелуі.
Сурет: Құрт тәрізді өсіндінің құрсақ қуысында орналасу түрлері.
Кесте: Жедел аппендициттің негізгі симптомдары.
Кесте: Жедел аппендицит ағымының балалардағы, қартайған және кәрі адамдардағы, жүкті әйелдердегі ерекшеліктері.
Сурет: Волкович-Дьяконов бойынша құрсақ қабырғасының кесілімі.
Сурет: Аппендэктомия кезеңдері.
10. Сурет: Диагностикалық лапароскопия.
11. Сурет: Лапароскопиялық аппендэктомия принциптері.
Әдебиет
Нұрмақов А.Ж. Хирургия //Алматы: Эверо, 2009. – 420 с.
Савельев В.С. Руководство по неотложной хирургии органов брюшной полости. – М.: «Медицина», 1986.
Панцырев Ю.М. Клиническая хирургия. – М.: «Медицина», 1988.
Ротков А.К. Диагностические и тактические ошибки при остром аппендиците. – М.: «Медицина», 1988. – 208 с.
Алиев М.А. Справочник хирурга. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 1997. – 496 с.
Гриценко В.В. Хирургия. – СПб: «Манускрипт», 1997. – 288 с.
Хирургия: рук-во для врачей и студентов / Под ред. В.С. Савельева и Ю.М. Лопухина. – М.: «Медицина», 1997.
Кузин М.И. Хирургические болезни. – М.: «Медицина», 2000.
Гринберг А.А. Неотложная абдоминальная хирургия. – М.: «Триада-Х», 2000. – С. 100-145.
Әлиев М.Ә., Нұрмақов А.Ж. Хирургиялық аурулардың симптомдары мен синдромдары. – Алматы: «Асем-Систем», 2005. – 200 б.
Бақылау сұрақтары (кері байланыс)
«Жедел аппендициттің» анықтамасы.
Құрт тәрізді өсіндінің құрсақ қуысында атипиті орналасу түрлері.
ЖА этиологиялық факторлары.
ЖА жіктелуі.
ЖА кезіндегі науқастардың шағымдары.
ЖА спецификалық симптомдары.
ЖА ағымының балалардағы ерекшеліктері.
ЖА ағымының қартайған және кәрі адамдардағы ерекшеліктері.
ЖА жүкті әйелдердегі ерекшеліктері.
ЖА кезіндегі лабораторлық өзгерістер.
Диагностикалық лапароскопия дегеніміз не?
«Аппендикулярлық инфильтрат» дегеніміз не?
ЖА кезіндегі емдік шаралар.
Аппендикулярлық инфильтрат кезіндегі дәрігердің тактикасы.
ЖА асқынулары.
Тақырып №6: Өттас ауруы (ӨТА), жедел холецистит.
Дәрістің мақсаты: Студенттер ӨТА мен жедел холециститтің клиникасын, симптоматикасын, аурудың ағымын, асқынуларын, арнайы зерттеу әдістерінің рөлі мен маңыздылығын және емін оқып-білуі тиіс, ӨТА мен жедел холецистит диагнозын өз бетінше қоюды, аурудың ажыратпа диагнозын жүргізуді, операцияға көрсеткіштер мен қарсы көрсеткіштерді, науқастарды операцияға дайындау және операциядан кейінгі емдік шараларды білуі керек.
Дәрістің қысқаша мазмұны (тезисі):
ӨТА – бауырда, өт қуығында немесе өт өзектерінде тастың қалыптасуымен сипатталатын гепатобилиарлық жүйенің зат алмасу ауруы.
Этиологиясы мен патогенезі. Өт тастарының қалыптасуына әкелетін бейімдеуші факторлар: майлар мен холестеринге бай тағамдарды шамадан тыс қабылдау; әртүрлі зат алмасу аурулары (семіздік, қант диабеті, атеросклероз); тұқымқуалаушылық бейімділігі; сирек тамақтануға, аз қозғалысқа, жүктілікке, іштің кебуіне және басқа себептерге байланысты өттің тұнуы; өт өзектерінің инфекциясы, бауырдың зақымдалуы, бірінші кезекте Боткин ауруымен ауырғанға және гемолиздің үдеуіне байланысты. ӨТА дамуының механизміне өт қышқылдары мен өттің басқа компоненттері арасындағы қатынастың өзгерістері және өт қуығының өзінде жүретін процестер жетекші рөл атқарады. Көпшілік науқастардың өттері инфицирленген болады. Инфекция өт қуығы қабырғасының зақымдалуына әкеліп соғады. Өттің ұзақ уақыт бойы тұнуы литогенез процесінде белгілі рөл атқарады, ол өт қуығында қалыптасатын болашақ тас компоненттерінің жиналуының және ұзақ уақыт бойы сақталуының алғы шарттары болып табылады.
Асқынбаған ӨТА клиникалық көрінісі. ӨТА ағымы симптомсыз болуы мүмкін, мұндай жағдайларда өт қуығындағы тастар басқа аурулар бойынша жүргізіліп жатқан зерттеулер кезінде, құрсақ қуысындағы ағзаларға жасалынып жатқан операциялар кезінде немесе аутопсия кезінде кездейсоқ анықталады. ӨТА клиникалық көрінісі негізінен аурудың қандай-да бір асқынуы пайда болған кезде ғана дами бастайды және көптеген факторларға байланысты, өйткені өзіне ғана тиесілі белгілері болмайды.
ӨТА белгілері көп жағдайларда өттік (бауырлық, қуықытық) деп аталатын ұстамалармен білінеді. Оның ағымы толқынтәріздес болады, сап-сау жүрген адамдарда аяқ-астынан өттік ұстамалар пайда болады, ол өз алдына диетаның бұзылуына (майлы, қуырылған, ащы тағамдарды қабылдау), физикалық немесе жүйкелік жүктемелерге және басқа да фактолардың әсерінен туындайды. Өт қуығындағы тастардың қозғалуы, жұмсақ бұлшық еттердің жиырылуы, өт өзегіндегі және өзектік жүйедегі қысымның жоғарылауы өттік ұстама кезіндегі ауру сезімінің басты себебі болып табылады. Ауру сезімінің пайда болуына тастың көлемі мен оның өт қуығында орналасуы әсер етеді. Өт қуығының мойны, өт өзегінің тесігі және жалпы өт өзегі айтарлықтай ауру сезімінің аймағы болып табылады. Ұстама жиілігі әртүрлі болады: күнделіктіден бастап жылына 1-2 ретке дейін. Ауру сезімі оң жақ қабырға астында немесе эпигастрий аймағында орналасады, жиі ауру сезімі оң иыққа, жауырынға, бел аймағына, жүрек тұсына (Боткиннің билиокардиалды синдромы) иррадиацияланады, ұзақтығы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін созылады, өте сирек – бірнеше күн болады, анальгетиктар мен спазмолитиктарды қабылдағанда (еккенде) ғана басылады. Өттік ұстамалар жиі жүрек айнумен және жеңілдік әкелмейтін көп рет құсумен қатар жүреді. Науқастарды қараған кезде оң жақ қабырға астының тыныс алудан қалып отыратындығы көңіл аударады, пальпайия кезінде – оң жақ қабырға астындағы, әсіресе өт қуығының проекциясындағы ауру сезімі анықталады. Бұлшық еттің жиырылуы, әдетте, болмайды. Ортнер-Греков, Мюсси-Георгиевский, Кер, Мэрфи симптомдары оң болады.
ӨТА құрал-аспаптық зерттеу әдістері. Пероралды холецистография, венаішілік холецистохолангиография, инфузиондық холецистохолангиография, ультрадыбыстық зерттеу (УДЗ), эндоскопиялық ретроградты холангиопанкреатография (ЭРХПГ), теріарқылы бауырарқылы холангиография, интраоперациялық холангиография, компьютерлік томография, лапароскопия.
ӨТА консеравтивтік емдеу әдістері.
1. Холелитолитикалық терапия – өт тастарын ерітетін дәрілерді қабылдау арқылы ӨТА емдеу әдісі. Өт тастарын ерітуге табиғи өт қышқылдарының препараттары тиімді болды – хенодезоксихол («Хеносан») және урсодезоксихол («Урсосан»), сонымен қатар моноактанион.
2. Физикалық әсерлермен емдеу (толқынсоққылық холелитотрипсия) – ультрадыбыстың, лазер сәулелерінің көмегімен тастарды үгітуге негізделген.
Қазіргі кезде ӨТА консервативтік емінің мүмкіншілігі кеңеюде және өт тастарын өт қуығынан алып тастауды көздейтін тиімді әдістерді іздеу әрі қарай жалғасуда. ӨТА радикалды емі болып – холецистэктомия операциясы есептеледі.
ӨТА асқынулары. Жедел холецистит. 90-95% жағдайда өт қуығының мойны немесе өзегі таспен бітеліп қалған кезде жедел холецистит дамиды. Өт қуығы қабырғасының таспен жаншылуы шырышты қабаттың ишемиясына, некрозына және веноздық қайтымның бұзылысына әкеледі. Кейіннен өт қуығындағы бактериялар салдарынан нейтрофилдардан тұратын инфильтрация пайда болады.
Түрлері:
1. Катаралды (обтурациялық) холецистит – өт қуығының мойны таспен бітелген жағдайда байқалады, ол кезде қабыну процесі шырышты және шырышасты қабаттармен шектеледі.
2. Флегмонозды холецистит – өт қуығының барлық қабаттарының инфильтрациялы іріңді қабынуы. Шырышты қабаттың жарылуына байланысты қабыну сұйықтығының өт қуығы айналасындағы кеңістікке экссудациясы болуы мүмкін.
3. Гангренозды холецистит – өт қабырғасының оқшаулаған немесе тоталды некрозы.
4. Перфоративті холецистит – өт қабырғасының тесілуі, ол некроз кезінде пайда болады.
Клиникалық белгілері.
Науқастардың жастары 30-80 аралығында болады. Әйелдер жиі ауырады. Көпшілігінің анамнезінде созылмалы холецистит анықталады.
Жедел холецистит кезіндегі ауру сезімі оң жақ қабырға астында немесе эпигастрий аймағында ұстама тәріздес болады және оң жақ иыққа, жауырынға, бел аймағына беріледі. Кер, Мэрфи, Ортнер-Греков, Мюсси-Георгиевский симптомдары анықталады. Жедел флегмонозды немесе гангренозды холецистит кезінде ішастардың тітіркену симптомдары оң болады. Сарғаю 20% жағдайда дамиды.
Дене температурасының жоғарылауы, жүрек айну, жеңілдік әкелмейтін көп рет құсу, ішектің парезі болуы мүмкін.
Жалпы қан талдауында нейтрофильді ығысумен жүретін лейкоцитоз, ЭТЖ артқаны анықталады, қандағы қанттың, амилазаның, сілтілік фосфатазаның, билирубиннің жоғарылауы интоксикация ауырлығын білдіреді.
Ажыратпа диагноз төмендегідей аурулармен жүргізіледі: гастродуоденалды ойық жараның перфорациясы мен пенетрациясы, миокард инфарктісі, панкреатит, диафрагманың өңеш тесігіндегі жарығы, оң жақтық төменгібөліктік пневмония, жедел аппендицит, гепатит.
Емі:
1. Хирургиялық (холецистэктомия):
а) Жедел холецистит перитонитпен асқынған кезде шұғыл операция жасалынады.
б) Жедел операция (науқастарды 1-2 тәулік бойы бақылағаннан кейін және консервативтік емнен кейін қолданылады) жүргізіліп жатқан терапияға қарамастан ауру белгілерінің сақталуына байланысты жасалынады.
в) Егер консервативтік ем тиімді болып, жедел холецистит ұстамасы басылған жағдайда жоспарлы операция жасалынады.
2. Консервативтік ем: а) хирургиялық стационарда үнемі дәрігерлік бақылау; б) төсектік режим; в) диета (сулы-шәйлік үзіліс, кейіннен №5а стөлі тағайындалады); г) ауру сезімін анальгетиктар мен спазмолитиктарды тағайындау арқылы басу (но-шпа, платифиллин, папаверин, анальгин және т.б.), бауырдың домалақ байламасынның новокаидық блокадасы немесе Вишневский әдісі бойынша паранефралды блокада; д) интоксикацияны және су-электролиттік тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін инфузиондық және дезинтоксикациялық терапия жүргізу; е) іріңді-қабыну асқынуларын алдын алу үшін антибактериалды және қабынуға қарсы терапия жүргізу.
Көрнекі құралдар
Сурет: Өт қуығы мен өт жодарының хирургиялық анатомиясы.
Кесте: ӨТА мен жедел холециститтің эпидемиологиясы.
Кесте: ӨТА мен жедел холециститтің этиологиялық факторлары.
Кесте: ӨТА мен жедел холециститтің жіктелуі.
Кесте: Жедел холециститтің негізгі симптомдары.
Сурет: Өт қуығы мен өт жолдарына жасалынатын операция кезіндегі құрсақ қабырғасының Федоров және Кохер әдісі бойынша кесілімі.
Сурет: Холецистэктомияның негізгі кезеңдері.
Сурет: Лапароскопиялық холецистэктомияның принциптері (көрсеткіштері мен қарсы көрсеткіштері).
Сурет: Холедохты дренаждаудың түрелері.
Әдебиет:
Нұрмақов А.Ж. Хирургия //Алматы: Эверо, 2009. – 420 с.
Савельев В.С. Руководство по неотложной хирургии органов брюшной полости. – М.: «Медицина», 1986.
Панцырев Ю.М. Клиническая хирургия. – М.: «Медицина», 1988.
Алиев М.А. Справочник хирурга. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 1997. – 496 с.
Гриценко В.В. Хирургия. – СПб: «Манускрипт», 1997. – 288 с.
Хирургия: рук-во для врачей и студентов / Под ред. В.С. Савельева и Ю.М. Лопухина. – М.: «Медицина», 1997.
Кузин М.И. Хирургические болезни. – М.: «Медицина», 2000.
Гринберг А.А. Неотложная абдоминальная хирургия. – М.: «Триада-Х», 2000. – С. 100-145.
Әлиев М.Ә., Нқрмақов А.Ж. Хирургиялық аурулардың симптомдары мен синдромдары. – Алматы: «Асем-Систем», 2005. – 200 б.
Нұрмақов А.Ж. Хирургия. – Алматы: «Феникс», 2009.
Бақылау сұрақтары (кері байланыс)
«Өттасы ауруы» және «Жедел холецистит» деген ұғымдардың түсініктемелері.
ӨТА мен жедел холециститтің этиологиялық факторлары.
ӨТА мен жедел холециститтің жіктелуі.
ӨТА және жедел холецистит кезіндегі науқастардың негізгі шағымдары.
ӨТА мен жедел холециститтің спецификалық симптомадары.
ӨТА және жедел холецистит кезіндегі лабораторлық өзгерістер.
ӨТА және жедел холецистит кезіндегі емдік шаралар.
ӨТА мен жедел холециститтің асқынулары.
Тақырып №7: Жедел панкреатит.
Мақсаты: Студенттің ақпаратты меңгеруі.
Жедел панкреатит анықтамасы туралы түсінік
Жедел панкреатиттің қазыргі кездегі жіктелуі
Этиологиясы, патогенезі
Клиникалық ағымының ерекшеліктері
Диагностикасы
Емі
Дәрістің жоспары:
Жедел панкреатит туралы түсінік
Этиологиясы, патогенезі, жіктелуі
Клиникасы, диагностикасы
Этиопатогенетикалық емі
Хирургиялық емге көрсеткіш
Жедел панкреатит – ұйқы безінің жедел асептикалық қабынуы, аурудың негізінде аутоферментті некробиоз процессі, эндогенді инфекциямен залалдану және некроз процессі жатыр. Жедел хирургиялық аурулардың ішінде панкреатит аппендицит пен холециститтен кейінгі үшінші орынды иеленеді. Дүние жүзілік жинақталған статистика бойынша аурушылдық жүз мың халықтың ішінен 40тан 80ге дейін жетеді.
Ұйқы безінің некротикалық түрімен зақымдалуы 25-30% құраса, диструктивті түрі 50-75% жетеді.