ЖАЛПЫ

ПСИХОЛОГИЯ

Жоғары оку орны студенттеріне арналған оқу

құралы

АЛМАТЫ “БІЛІМ” 1996

Алдамұратов Ә. т. б.

Жалпы психология.— Алматы: Білім, 1996—224 бет.

Оқу құралының авторлары: Алдамұратов Ә. (I, II, IV—VIII, XIII, XIV, XVI, XVIII, XIX тараулары), Рақымбеков Қ. (XI, XII, XV тараулары), Іргебаева Н. (III тарауы), Бапаева М. (IX тарауы), Нығметова Г. (X тарауы), Түрікпенов Ж- (XVII тарауы).

Адам жан дүниесінің қнлы-қилы кыр-сыры мек тіршілік әреке-

тін зерттейтін писихолия ғылымының сан-салалы екендігін айқын.

Жантану жайындағы бірден-бір жетекші ғылым болғандықтан, оның қарастырар мәселелері қашан да маңызды. Бұл ретте айта кетер бір жайт — казақ этносына тән өзіндік писихикалық ерекшеліктердің психология ғылымында бұрын-соңды қамтылмағандығы. Бұл оқу құралының авторлары осындай мәселелерді жалпы писнхолилиялық мәселелермен байланыстыра отырып сөз етеді.

Оқу құралы жоғары оқу орындарының студенітерінс, пскхолог мамандарға және бұл пәнді өздігінен оқып үйренуші қылық (оқыр-манға аряалған.

“Бідім” баспасы, 1996

Мазмүны

Бірінші белім

Психология гылымының жалпы мәселелері

I тарау Пеихология пәні.

§ 1, Психология пәнінің зерттеу объектісі.

§ 2. Жалпы писихолигия. Психикалық процестер және психо-логиялық қасиеттер. Психиканың дамуын бейнелеу теориясы тұрғысынан түсіну.

§ 3 Психология ғылымының салалары мен тармақтары.

§ 4.Психологияның зерттеу әдістері.

§ 5. Психологияның мақсат-міндеттері.

ІІ тарау, Психологияның даму тарихы туралы мәліметтер

§ 1. Психологияның философия мен жаратылыстану ғылымдары қойнауынан бөлініп шығуы.

§ 2. Ежелгі психология.

§ 3 Орта ғасырлардағы жан туралы ілім.

§ 4. XVIII ғасырдағы эмпиризм мен ассоцианизм. XIX ғасыр-

дың бірінші жартысындағы психология.

§ 5. Пснхологияның дербес және тәжірабелік ғылымға айналуы.

§ 6. Қеңестік психологияның дамуы

§ 7. Қазақстанда психология, ғылымының даму жолы

111 тарау Психиканың дамуы және сананың қоғамдық-тарихи сипаты.

§ 1. Өлі табиғатгың тірі табиғатқа айналуы.

§ 2. Тітіркенгіштік, тропизмдер .

3. Құлықтың инстинктті түрлері.

§4. Жануарлардың интеллекті әрекеті .

§ 5, Психика және жүйке жүйесінің эволюциясы.

6. Еңбск әрекетінде сананың, дыбысты анық тілдің дамып

шығуы және олардың қоғамдык-тарихн сипаты

IV тарау Психика дамуын бейнелеу теориясы тұрғысынан түсіну

1.Психиканың даму сатылары.

§ 2. Психика және жануарлар мен адамның бейнелеу ерекшеліктері. § 3 Сана — психика дамуының жоғары сатысы.

V тарау Адамдар арасындағы қарым-қатынас психологиясы.

§ 1. Адамдар арасындағы қарым-қатынас. Топтар .

§ 2. Қарым-қатынастың мән-жайын зерттеу тәсілдері

220

VI тарау. Жеке адам және іс-әрекет психологиясы

§ 1.. Жеке адамды зерттеудің мақсат-міндеттері және оның

қоғамдық мәні

§ 2. Адамның қажеттіліктері мен мұқтаждығы және- іс-әрекет түрлері.

§ 3. Жеке адамның кісілік сипаттары мен психологиялық кұбылымы

§ 4. Жеке адамның бағыт-бағдары және оның түрлері мен

психологиялық ерекшеліктері .

VII тарау. Психологияның жаратылыстық-ғылыми негізі.

§ 1. Жүйке жүйесінің құрылымы.

§2. Жоғары жүйке жүйесінің қызметі.

§ 3 Иррадиация, концентрация және индукция — жоғары жүйке қызметінің заңдылықтары

Е к і н ші б е л і м

Адамның даралык психологиялық сипаттары

VIII тарау. Темперамент

§ 1. Темперамент туралы жалпы ұғым.

§ 2 Темперамент туралы ілімнің дамуы.

§ 3. Жүйке жүйесінің типтері және темдерамент.

§ 4. Темперамент типтерінің сипаты.

§ 5. Темперамент типтерінің өзгеруі және адамның жеке ба-

сының мінез-құлқындағы көрініс, оларды тәрбиелеу.

IX тарау. Мінез

§ 1. Мінез. Мінездің фенотиптігі, темпераменттің генотитігі.

2. Ұлтгық мінез.

§ 3. Мінездің құрлымы және қасиеттері.

4. Мінез және темперамент.

§ 5. Еліктеу және оның адам мінезің қалыптастырудағы рөлі.

X тарау, Қабілет.

§ I. Қабілеттің жалпы сипаты.

2. Нышан және қабілет.

§ 3. Қабілеттің даралық айырмашылықтары.

Ү ш і н ш і б ө л і м.

Таным процестері

XI тарау. Түйсік

§ 1. Түйсік туралы түсінік.

§ 2. Түйсіктің физиологиялық негіздері..

§ 3. Түйсіктің түрлері және оларды топтастырып жіктеу

§ 4. Түйсіктің жалпы заңдшлықтары.

§ 5. Адаптация, сенсибилизация, синестезия .

6 Түйсіктердің өзара байланысы мен дамуы.

XII тарау Қабылдау

§ 1. Қабылдау және оның физиологиялық негізі.

2. Апперцепция және оның қабылдаудағы рөлі

§ 3. Кабылдаудың негізгі ерекшеліктері.

§ 4. Бақылау және бақылампаздық.

§ 5. Кеңістік пен уақытты қабылдау.

§ 6. Қабылдаудағы типтік айырмашылықтар

§ 7. Балаларда қабылдаудың дамуы мен қалыптасуы.

XIII тарау. Ойлау

§ 1. Ойлаудың адам дүниетанымындары маңызы.

§ 2. Ойлаудың сезімдік таныммен және тілмен байланысы.

§ 3. Ойлау процесінің психологиялық және логикалық астар-

лары.

§ 4. Ой процесі және ойлау әрекеттері.

§ 5. Ойлаудың түрлері және даралық ерекшеліктері.

§ 6. Ой болжамы арқылы жұмбақ мәселелерді шешу.

XIV тарау Сөйлеу және қатынас

§ 1. Тіл, қатынас және сөйлеу.

2. Сөйлеудің физиологиялық механизмі. Сөйлеу әрекетінің рефлекторлық сипаты.

§ 3. Сөйяеудің түрлері.

§ 4. Сөйлеудің оқыту процесінде дамуы.

XV тарау. Қиял

§ 1. Қиял және оның өзге психикалық процестермен байланысы.

§ 2. Қиялдың физиологиялық негізі.

§ 3. Қайта жасау қиялы мен шығармашылық қиял.

§ 4. Арман мұң.

§ 5. Қиялдың даралық айырмашылықтары.

§ 6. Балалардың ойыны мен ересек адамдардың іс-әрекетінде қиялдық дамуы .

XVІ тарау. Ес.

§1. Ес. Ес жайындағы теориялар .

§ 2.Естің түрлері.

3.Естің жалпы сипаты

§ 4. Қайта жаңғырту, тану, ұмыту.

§ 5. Естің даралық ерекшеліктері.

Төртінші бөлім

Адамның көңіл-күйі мен эмоциясы және ерікті әрекеттерінің сипаты

XVI тарау. Зейін

§ I Зейін.

§ 2 Зейінің физиологиялық негізі.

§ 3. Зейіннің құрылымы мен түрлері және қасиеттері.

§ 4. Зейнділік және адам зейінінің типтері.Зейіннің адам

өмірінде алатын орны.

XVIII тарау Сезім.

§ 1. Сезім мен эмоция туралы түсінік.

§ 2. Сезім мен эмоцияның физиологиялық негідері.

§ 3 Сезім мен эмоцияның әлпеті.

§ 4. Сезім мен эмоцияның ерекшеліктері және сипаттары.

§ 5. Жоғары деңгейдегі сезімдер.

§ 6. Адамның сезім күйлерін меңреруі. Стресс және дистресс

XIX тарау. Ерік

§1. Ерік туралы түсінік.

2. Еріктің физиологиялық негізі .

3. Еріктің амал кезеңдері.

§ 4. Ерік сапаларын қалыптастыру.

5. Ерікті тәрбиелеу.

Қысқаша психологиялық сөздік.

 

 

 

АЛҒЫ СӨЗ

Жоғары оқу орындарына арналған “Жалпы психология” атты бұл оқу құралы — қазақ тілінде жазылған қолтума еңбек, Құралды жазуға ұзақ жылдар бойы республика жоғары оқу орындарында психологня пәні бойынша дәріс беріп келе жатқан тәжірибелі оқытушылар қатысты, Мазмұны мен кұрылысы жөнінен алғанда, аталмыш оқу құралы елімізде соңғы жылдары осы пән бойынша жоғары оқу орындарына арналып жасалған мемлекеттік бағдарлама талаптарына сәйкес жазылды.

Психология ғылымы қазақ елінің өткен дәуірлерінде жеке ғылы-мы пән ретінде оқытылған емес. Алайда, халқымыздың тыныс-тіршілігінде, сана-сезімінде, ауыз әдебиетінде адам жан дүниесінің белгілі бір жүйесі жайлы, оның сыр-сипаты мен әр алуан құпия қасиеттері туралы сөз ететін туындылар мек өнегелі ой-пікірлер өте мол. Ондай мысалдарды біз шешендік сөздер мен мақал-мәтелдер-ден, ақын-жыраулардық толғауларынан, батырлар жырынан, туған жері мен елінің бірлігін аңсаған билер сөзінен, жалпы айтқанда, хадықтың өшпес қазынасы — ана тіліміздің сөз корынан жиі кездестіреміз.

Адам жан дүниесінің сыры мен жүйесі халқымыздың түрлі толғаныстарын, ақыл-ойы мея сезімдік танымын, көңіл күйі мен арман-тілегін білдіретін тел туындыларында сақталған. Бұл пікіріміздің шынайы мәні мен айғағы болып табылатын мұралар — халықтық саз аспаптары арқылы орындалатын әндер мен күйлер, жырлар мен толғау өлеңдер. Саз өнерінің ырғағы мен әуені халықтың жан дүниесінің сырын көпшілікке нәзік үнмен жеткізіп отырған. Қазақ хадқының тұрмыс-тіршілігі психологиялық күйге, нәзік сезімге, көңіл құштарлығына неше түрлі игі ниеттілектерге толы болған. Міне, осы аталған жайттардың бәрі адам жан дүниесінің сырын бейнелейтін психологиялық мәселелер болып есептеледі.

Бұл құралда психология ғылымының өзекті мәселелері, бағыт-бағдары жалпы көпшілікке ұғынықты, түсінікті тілмен баяндалады.

Оку құралының мазмұны төрт бөлімнен құралып, он тоғыз тарау-ға таратылған.

Оқу құралының құрылысы мен мазмұны, қамтылған мәселелердің ғылыми негіздері мен берілу жүйесі, тіл жатықтығы, қажеттігі мен зәрулгі жөнінде студенттер мен психолог-мамандардыд және оқыр-мая қауымның ой бөлісуін сұраймыз.

Авторлар

3

Б і р і н ш і б е л і м

ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ЖАЛПЫ

МӘСЕЛЕЛЕРі

1 тарау. ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ