16.2. Вирусты инфекциялардың патогенезі

Вирусты инфекциялардың патогенезі өте күрделі кешенді процесс, оған репродукциялануының негізгі кезеңдерінің бәрі, оның организмде таралу жолдары және де вирустың иесінің қорғаныс жүйелерімен, яғни туа біткен иммунитет компоненттерімен өзара әрекеттесу үрдістері кіреді.

Вирус қоздыратын аурулар кезіндегі клиникалық көріністер өзара байланысты көптеген процестердің ақырғы нәтижесі болып табылады, соған қарамастан вирустың репродукциялануымен байланысты процестер организмде ешқандай өзгеріс туғызбай өтуі мүмкін. Вирусты инфекциялар патогенезінің негізгі кезеңдеріне келесілер жатады.

Репродукция басталудан бұрын, вирус организмге түсуі керек. Вирустар үшін «кіру қақпасы» басқа инфекциялар кезіндегі сияқты әртүрлі ағзалар, тіндер, жасушалар – зақымданған тері, шырышты қабаттар, асқазан – ішек жолдары т.б. болуы мүмкін. Вирусты инфекцияның дамуы үшін қажетті бірден- бір шарт – кіру қақпасында тиісті вирусқа сезімтал жасушаның болуы. Әрбір вирустың тек қана шектелген жасуша типтеріне адсорбциялану қабілеттілігі болады. Ол вирус ақуыздарындағы (беткейлік гликопротеиндер) аминқышқылдық қалдықтардың реттілігімен, яғни вирустық рецепторлармен байланысты. Әрі қарай вирустың репродукциялануының негізгі кезеңдері басталады: аталық вириондардың көптеген көшірмелерінің өндірілуі, сол вириондардың жаңа жасушаларды, ағзаларды және тіндерді зақымдау мақсатында жасушадан шығуы және де вирус ұрпақтарының басқа иесінің организміне берілуі.

16.2.1. Вирустың таралу жолдары

Синтезделген жаңа вириондар организмге келесі жолдармен таралады:

1. Шектелген таралу – вирус бір жасушадан басқа жасушаға беріледі. Бірақ, бұл кезде ішінде вирус бар фагоциттер арқылы вириондар лимфалық түйіндерге түседі, сондықтан «шектеліп таралу» түсінігі салыстырмалы термин;

2. Виремия – вирустың қан ағымымен ең маңызды таралу жолы. Бұл кезде вирус қан плазмасында еркін айналымға түседі – плазматикалық виремия деп атайды, немесе вирус қанның түйіршік (форменные) элементерімен бірлесіп айналымға түседі – жасушалық – ассоциацияланған виремия. Плазматикалық виремия екі фазада атқарыла алады: біріншілік – бұл кезде вирус енген жерден бастап таралады, және екіншілік – бір қатар ағзалар мен тіндерге вирустың ауқымды зақымдаушы әсерінің нәтижесінде болады. Плазматикалық виремия әдетте қысқа мерзімді, өйткені плазматикалық вирустар жылдам бейтарапталанады және вирус – антидене кешені макрофагтармен жойылады. Жасушалық – ассоциацияланған виремия – қанның формалық элементтерімен ассоциацияланған вирустың қан ағымымен таралуы. Мұндай құбылыс қан айналымындағы жасушаларда – моноциттерде, лимфоциттерде, сирек жағдайда эритроциттерде вирустардың репродукциялануы кезінде болады. Осындай виремия кезінде вирус көбінесе аз деңгейде табылады және оларды бөліп алу өте қиын. Мұндай виремия да (висна вирусы және иммунды – тапшылық вирусынан басқаларда) ұзаққа созылмайды. Жасушалық ассоциацияланған виремия қарапайым ұшық вирусына (тромбоциттермен таралады) және гемадсорбциялық қасиеті бар (грипп, парамиксовирустар – олар эритроциттермен таралады) вирустарға тән, бірақ аталған жасушаларда вирустардың репродукциялануы болмайды.

3. Шеткейлік жүйке тармақтарымен (периферические нервы) таралу. Вирустардың осындай таралу жолы қызамық және ұшық вирустарына тән. Поливирустар және реовирустар жүйке талшықтарымен және қан ағымымен де тарала алады. Нерв арқылы таралуы бойынша бір вирустың әр түрлі штаммдарының арасында айырмашылығы болуы мүмкін.

Сонымен, вирустың организмге енуі, оның репродукциялануы, әр түрлі ағзаларға, тіндерге және жасушаларға таралуы нәтижесінде инфекциялық процесс дамып, иесінің организмінде әр түрлі клиникалық көріністер байқалады.