15.2.2. Адам организмінің дисбактериоздары, жэне оның даму дәрежелері.

Сонымен, осы әдістеменің басында көрсетілгендей, дисбактериоз-ол негізгі және факультативті (қосалқы)микрофлора құрамының өзгеруімен сипатталатын, симбиотикалық микробтық тепе-теңділік қалпының бұзылуы. Кездейсоқ (транзитты) патогенді және ШПМ организмге енуі инфекция дамуын қоздыруы мүмкін. Сондықтан дисбиоздың зиянды жақтары да болады (15.13 - кесте).

Кесте 15.13.

Дисбиоздық микрофлораның зиянды жақтары

Функциялары	Іске асыру механизмі
Инфекциялар қоздыруы	ІҚА және басқа аурулар
Сенсибилизациялаушылығы	Аллергиялық байқалулар
Плазмидалық гендер түзуі	Көптеген антибиотикке төзімді патогенді клондардың қалыптасуы
Мутагендік белсенділігі	Қатерлі ісіктер пайда болуы және дамуы

Организмнің қорғаныс күшін әлсірететін кез-келген қолайсыз ықпалдар адам денесінің микрофлорасына әсер ететіні байқалған. Мысалы: жарыс кезінде спортсмен организмінде қорғаныс күшін төмендететін аса зор стресстік физикалық және эмоциялық жүктеме артатындықтан ЖМС көрсеткіші терісінде 2,5 есе, көмей шырышында 2,4 есе көбейген. Ол негізінде гемолитикалық микрофлораның, шартты-патогенді энтеробактериялардың (1,6 есе), алтынша стафилококтардың (15-25 есе), кандида саңырауқұлақтардың (4 есе) саны көбеюінің, бөлініп алынған микроорганизмдердің вируленттік қасиетінің жоғарылауының есебінен артқан.

Адам организмінде Candida саңырауқұлақтардың көбейіп кетуі тек қана дисбактериоз емес, кандидалық инфекция бар екенін көрсетеді. ҚазҰМУ-ң микробиология кафедрасында иммундық депрессияға шалдыққандардың терісінің саңырауқұлақтармен зақымданғанын анықтап, олардың дені сау немесе сау емес дәрежесін көрсететін критерийлер жасалды (15.14 - кесте).

Кесте 15.14. Candida cаңырауқұлақтары - иммунды депрессия маркері

Топ	Ластану дәрежесі (КТБ/ тампон)	Ластану деңгейінің сипаттамасы	Критерийлері
1-топ	КТБ 10-ға дейін	Норма шегінде	Тасымалдаушылық
2-топ	КТБ 11ден 100-ге дейін	Қауіпті топ (адаптациялық механизмі кернелген)	Кандидалық нфекция-егер екі және одан да көп биотоп ластанса, бірнеше рет бөлінетін болса.
3-топ	КТБ 101ден 1000-ға дейін	Динамикалық маңызды ластанушылық	Кандидалық инфекция
4-топ	КТБ 1000-нан көп	Жоғарғы деңгейдегі ластанушылық	Кандидалық инфекция

П.К.Иванов жүйесімен организмін сауықтырумен айналысатын адамдар арасында көңіл-күйі жақсы болатыны, тері микробиоценоз көрсеткіші тұрақты және кандида тасымалдаушылық төменгі деңгейде болатыны байқалады. Сауықтырумен шұғылданбайтындардың арасында кандида 11,6% жағдайда, негізінде 50-72 жастағы әйелдерден 1-100 КТБ көлемінде бөлініп алынған. Әскери-спортсмендердің кандида-тасымалдаушылық деңгейі 21%-ға жеткен, әсіресе жарыс кезінде бұл көрсеткіш 41,7%-ға жеткен, және де олардың адаптациялық механизмі өзгерген, кандидоз диагнозы 14%-да анықталған (олардың арасында 44,5% туберкулезбен ауыратыны белгілі болды).

Дисбактериоз адам денесінің кез келген жерінде (терісінде, мұрын-жұтқыншағында, қынабында т.б.) дамуы мүмкін. Бірақ, практикалық медицинада ішек дисбактериоздарын жиірек зерттейді.

Ішек дисбактериозы.

Әр түрлі факторлардың әсерінен ішек дисбактериоздары ересек адамдарда және балаларда да дамуы мүмкін. Барлық факторлардың жиынтығына қарай дисбактериоз дамуы мүмкін 4 қатерлі топ бар:

1.Нәрестелік кезең:

жүктілік және босану барысындағы асқынулар;

анасындағы инфекция;

емшек емізуді кеш бастау;

нәрестеде шамалы ІҚА болуы;

перзентханада ұзақ уақыт болуы (АІИ).

2.Сәбилік жастағы балалар:

қолайсыз преморбидтық фон;

жасанды тамақтандыруды ерте бастау;

диспепсиялар;

ЖРА, ЖРВИ жиі болуы;

диатез, рахит, гипотрофия, анемия;

инфекция немесе соматикалық патология;

психикалық – неврологиялық статусының өзгеруі.

3.Мектеп жасына дейінгі, мектеп жасындағы балалар:

үйлесімсіз тамақтану;

жабық ұжымдарда ұзақ болу;

созылмалы аурулар;

РВИ жиі болуы;

аллергиялық реакциялар;

гормоналдық өзгерістер, эндокринопатия.

4.Жасына байланысты емес топ:

ішек инфекциялары;

антибиотиктермен емделу;

ұзақ уақыт гормондармен емделу;

операция жасалу;

стресстер;

онкологиялық аурулар;

біріншілік, екіншілік иммунды-тапшылықтар.

Дисбактериоз әсіресе ішек инфекцияларымен ауырған кезде дамиды. Жедел ішек инфекциялардың этиологиялық айырмашылығына қарамастан ауырып тұрған балалар мен ересектердің 75-100%-да ішек дисбактериозы қалыптасады. Көпшілік жағдайда 2-дәрежелі дисбактериоз болады-лактобактериялар, бифидумбактериялар санының азаюымен, лактозанегативті және гемолитикалық ішек таяқшасының пайда болуымен сипатталады. Дисбактериоз тереңдей бастағанда (ІІІ-дәрежелі) кандида саңырауқұлақтарымен ШПБ санын анықтау пайызы өсе бастайды. Мысалы, тифимуриум қоздырған сальмонеллездің ауыр түрінде ІІІ-дәрежелі ішек дисбактериозы науқастардың 80%-да тіркеледі, және де мынадай клиникалық белгілері болады: диарея, гемоколит, гипертермия, тахикардия, бірнеше қайталап құсу, гепатомегалия. Энтеритидис қоздырған сальмонеллезге қарағанда тифимуриум қоздыратын салмонеллез кезінде балаларда ІІІ- дәрежелі дисбактериоз 3 есе жиі болатыны тіркелген.

Сальмонеллезбен науқастанған ересек адамдардағы ішек дисбактериозының динамикасын зерттеу көрсетті: аурудың алғашқы бес күнінде микрофлора құрамы бұзылмайды; екінші бескүндіктен дисбактериоз дамуы басталады. Бұл кезде қалыпты микрофлора өкілдері (Bifidum, Lactobacillus, E.coli, S. faecalis, Bacteroides) азая бастайды, ШПМ пайда бола бастайды, соның ішінде- Citrobacter, Candida, Proteus. Үшінші бескүндікте және одан арғы мерзімде дисбактериоз құбылысы ең жоғарғы даму дәрежесіне жетеді.

АІЖ-ң созылмалы аурулары-өте күрделі медициналық проблема. Ішек жолындағы созылмалы қабыну процестерінің негізгі белгісі – оқтын-оқтын іш өту болып табылады. Науқастардың анализінде бұрын ас қорыту органдарының созылмалы аурулары (82%), ішек инфекциялары (72%), ұзақ уақыт антибиотиктермен емделгені (33%), лактаза жетіспеушілігі (33%) болғаны анықталған. Науқастанғандардың 85 %-да көпшілік жағдайда 1-2 дәрежелі ішек дисбактериозы тіркеледі, ол ШПМ көбеюімен, әсіресе энтеробактериялардың басымырақ болуымен сипатталады. Бірақ олардың 8%-да бифидумфлора сақталады. Ауру барысының ауырлауына қарай дисбактериоз дәрежесі де жоғарылайды.

Дисбактериоз диагнозы және оның дәрежесі (степень) науқастың нәжісіне бактериологиялық зерттеу жүргізу нәтижесін кеселдің клиникалық көріністерімен салыстыра отырып қойылады (15.15 - кесте) .

Кесте 15.15.