14.8.1. Трепонемалар (Treponema туыстығы)

Морфологиясы мен тинкториалдық қасиеттері. Трепонема туыстастығына 10 түр және түршелер жатады. Грам және Романовский-Гимзе бояу әдістерімен нашар боялады. Морфологиясы күміспен импрегнациялау, фазалы-контрастты және түнекайдынды микроскопта қарау әдісімен анықталады. Жасушаның әр полюсында бір фибриллалар орналасады. Сұйық қоректік орталарда бір мезгілде айналмалы және үдемелі қозғалулар жасайды.

Ферменттік белсенділігі. Патогенді трепонемалар микроаэрофилдер, жасанды қоректік орталарда өспейді. Патогенді емес трепонемалар катал анаэробтар, күрделі қоректік орталарда өседі.

Эпидемиологиясы. Табиғатта бос тіршілік ететін трепонема туыстастығының түрлері кездеспейді. Трепонемалар әртүрлі жануарлардың ауыз қуысында, асқорыту жолдарында, жыныс мүшелерінде мекендейді. Адам ауыз қуысы микрофлорасында трепонемалардың келесі түрлері кездеседі: Treponema denticola, Treponema macrodenticum, Treponema orale, Treponema vincentii. Соңғы түрі фузобактериялармен бірлесіп фузоспирохетоз дамуына қатысады – Венсан-Плаут-некрозды баспа (ангина) қоздырады.

Адамның патологиясында Treponema pallidum маңызды рөл атқарады: үш түршеге бөлінеді - pallidum (мерез қоздырғышы), endemicum (эндемиялық мерез қоздырғышы), pertenue (фрамбезия қоздырғышы) және carateum (пинта қоздырғышы).

14.8.1.1. Мерез. Бозғылт трепонема (Treponema pallidum).

Мерез – Treponema pallidum, (pallidum түршесі ) тудыратын жүйелі, созылмалы, жұқпалы венерологиялық ауру.

Таксономиясы

Тұқымдастығы: Spirochaetaceae

Туыстастығы: Treponema

Түрі: Treponema pallidum

Мерез қоздырғышын – Treponema pallidum (латынша trepo – бұру, nemo - жіпше) 1905 жылы Ф.Шаудин мен Э.Гофман ашқан.

Морфологиясы және тинкториалдық қасиеттері. «Бозғылт трепонема» атауы анилинді бояулармен боялу қабілетінің төмен болуына байланысты. Басқа да патогенді трепонемалар бар, олар тудыратын аурулар көбіне ыстық және ылғалды климатты аймақта кездеседі. Бозғылт трепонема – спираль пішінді жіңішке бактерия, біркелкі ұсақ бұрамалары бар, бұрамаларының саны 8 – 12. Романовский-Гимзе әдісімен бояғанда ерекше солғын-қызғылт түске боялады.

Бозғылт трепонема көлденеңінен екі немесе бір мезгілде бірнеше сегменттерге бөлініп көбейеді, олардың әрқайсысынан жеке - дара (особ) өсіп - жетіледі. Трепонемалардың бөліну барысы 30 – 33 сағатқа созылса, өсіп – жетілуі 1,5 – 2 сағатқа созылады. Спиральдан басқа да пішіндері болуы мүмкін – циста, гранула, L-пішінді. Циста түзу қоздырғыштың қолайсыз жағдайда түрін сақтау және көбейе алу тәсілі. Циста түзу кезінде иірімдері бұралып, шеңберленіп, сыртынан көп қабатты қорғаушы қабық пен капсула тәрізді қоймалжыңмен қапталады. Циста трепонемалардың тыныштық күйі сияқты қарастырылады. Циста түзіліп болған соң ұзақ уақыттардан кейін, қолайлы жағдай туғанда аналық жасушадан ұсақ домаланған немесе кіші – гірім иректелген бастапқы штамға ұқсас жаңа популяция пайда болады. L – трансформация бозғылт трепонеманың тірішілігін сақтау мүмкіндігі. Ол түрлі химиялық заттар (сульфаниламидтер, антибиотиктер),физикалық факторлар (жоғары температура, сәулелену), сонымен бірге иммунитеттің спецификалық және бейспецификалық факторларының әсерінен болады. L – трансформация кезінде жасуша қабығының синтезі баяулайды, ал протоплазматикалық цилиндрдің диаметрі ұлғаяды. Микроорганизм бөліну қабілетін жояды. Жасуша қабығын толықтай немесе жартылай жоюына байланысты пішіні шар тәрізді болып өзгереді де сыртынан уақытша мембраналық қабықпен қапталады. L- пішіннің мөлшері ұсақ, ірі, кейде бүршіктенген шарлар тәрізді көрінеді. Микроорганизмге қолайлы жағдай болғанда бастапқа пішініне оралады.

Дақылдандыруы. Бозғылт трепонема – облигатты анаэроб, арнайы қоректік орталарда өсуі қиын. Қолайлы қоректік орта құрамына ми немесе бүйрек тіндері қосылады. Тауықтардың ұрықтарының хорионаллантоистық тіндерінде, қоянның қан сарысуына ми тіндерін қосып, вазелин майының астына сепкенде жақсы өсу танытады. Қоректік ортада өсетін трепонема – дақылдық спирохета – патогенді түрінен вируленттілігінің төмендігімен ерекшеленеді, дегенмен антигендері ұқсас, сондықтан мерезге серологиялық диагноз қоюда қолданылады. Патогенді спирохеталар дақылын алу үшін орқоянның жыныс мүшесіне жұқтыру қолданылады. Өсу температурасы 34 - 40әC (анаэробты жағдайда). Микроаэрофил, жасанды қоректі ортада өспейтіндіктен биохимиялық қасиеттері нашар зерттелген. Көптеген дақылдарына тән қасиет - адамның, қоянның, теңіз шошқасының, қойдың, жылқының эритроциттерін гемолиздеуі. Кейбір штамдары глюкозаны, галактозаны, сахарозаны, мальтозаны, маннитті газ түзіп ыдыратады, индол, күкіртті сутек түзеді, желатинді сұйылтады.

Антигендік қасиеті Бозғылт трепонема басқа трепонемалармен қатар адам мен жануарлар тіндерінің липоидты байланыстарымен антигендік жақындығымен сипатталады. Қоздырғыштың бірнеше антигені анықталған, оның ішінде протеиндер, полисахаридтер, липидтер кешені жасуша құрлымына кіреді. Липопротеидтері адам мен ірі қара мүйізді малдардың антигендеріне ұқсас, өте сезімтал антиген. Бозғылт трепонемалардың ақуыздық антигендік құрлымы күрделі. Спецификалық антиденелері бактерияларға иммобилизацияланып, антидене тәуелді цитотоксиндік қалыптастырады. Ауру барысында реагиндік типтік бейспецификалық өнімдер (вассермандық АД) түзіледі.

Патогенділік факторлары. T.pallidum-ның негізгі патогендік факторы микроорганизмнің макроорганизм жасушаларына фибронектиннің көмегімен жабысуы. Трепонемалар көбейген кезде тамырлардың айналасындағы мукоидтық затты бұзады, ол тамырлардың қабырғаларының бұзылуына, кейіннен тромбозға, өлі еттенуге және тіндердің ыдырауына әкеледі. Вируленттілік факторлары улылық қасиетке ие ЛПС пен жасуша қабығының белоктары. Иммунды патологиялық үрдістің дамуына липопротеиндер қатысады. Зертханалық штамдар вируленттілік қасиеттерін біртіндеп жоғалтады, оны организмге пассаж жасау арқылы сақтауға болады. Ол үшін қояндардың аталық безіне жұқтырып, орхит ауруын қоздырады және көздің мүйізді қабығына жұқтырады. Бірақ маймылдан басқа жануарларға T.pallidum аз патогенді.

Резистенттілігі. Қоршаған ортада бозғылт трепонема тұрақсыз; кептіруге, жарыққа, сынап, висмут, мышьяк тұздарына, пенициллинге сезімтал. Тұрмыстық заттарда жұғу қабілетін кепкенге дейін сақтайды; мәйіт тінінде жақсы сақталады. Қолайсыз жағдайда цисталар мен L-пішінге ауысады.

Эпидемиологиясы. Мерез тек антропонозды инфекция. Инфекция көзі – ауру адам. Неғұрлым жиі және негізгі жұғу жолы - жыныстық қарым-қатынас арқылы. Сау адамға жұғу үшін жұқтырушы адамның шырышты қабаттарында нмесе терісінде эрозиялы, жаралы элементтер байқалу керек деген түсінік бар. Қоздырғыш ену үшін кіші – гірім жарақаттар болуы керек деп саналады. Ондай жарақаттар жыныстық қатынас кезінде өте жиі кездеседі.

Бозғылт трепонема аса вирулентті микроорганизм. Қоздырғышты жұқтыру үшін адам организміне 10 – 100 трепонема енсе жеткілікті. Транспланцетарлы жұғу жолы – науқас анадан ұрыққа плацента арқылы қоздырғыштың өтуі, яғни туа біткен мерез. Трансфузионды жол. Мерезбен ауыратын науқастың қанын құю кезінде жұғады, онда аурудың кез келген сатыда, тіпті жасырын кезеңде болуы да реципиент үшін қауіпті, әсіресе екіншілік кезеңдегі донор қаны. Тұрмыстық қатынас (стакан, тіс щеткасы т.б.), сүйісу, ана сүті арқылы жұғуы мүмкін (тұрмыстық мерез). Қазіргі кезде бұндай жұғу жолы сирек кездеседі. Кәсіптік. Қоздырғышпен жұмыс жасайтын қызметкерлерге зертханалық жағдайда, жануарларға жұқтыру барысында, мерезбен ауыратын науқастың қаны арқылы манипуляциялар кезінде хирургтер, акушер – гинекологтар, стоматологтар және патологанатомдар жұқтыруы мүмкін. Бұл кезде біріншілік көрініс қолдарында байқалады. Мерезбен науқастанған адамдардың физиологиялық сұйықтықтарының жұққыштығы болады. Бала емізетін ананың сүті, сперма, сілекей (әсіресе ауыз қуысында әр түрлі жарақаттар немесе бөртпелер болған жағдайда) арқылы жұғу қаупі болуы мүмкін. Науқастың тері мен зәрі қауіпсіз. Жануарларға сезімталдығын тәжірибе жүзінде патологиялық жағдайды орқоянның терісі мен аталық безінен, адам тәрізді маймылдардың терісінен көруге болады.

Патогенезі және клиникалық белгілері. Мерез қоздырғышы организмге тері және шырышты қабық арқылы түседі, ағзалар мен тіндерді зақымдай отырып таралады. Жасырын кезеңі орташа 3-4 аптаға созылады. Жасырын кезеңнен кейін мерез біріншілік, екіншілік және үшіншілік түрінде өтеді. Қоздырғыштың енген жерінде (жыныс мүшелерінде, ерінде т.б.) алғашқы зақымдану – қатты шанкр – күрт шектелген тығыз беткейлі ойық жара байқалады. Жаралар сирек, ал эрозиялар жиі байқалады. Жарақаттың сипаты: шеттері тығыздалған, ортасы ойысталып тереңдеп, табақшаға ұқсаған. Жарақаттың түбі таза, бөліндісі шамалы серозды. Екіншілік инфекция қосылған жағдайда бөлінді мөлшері көбейеді, түсі серозды – іріңді. Анықтаушы белгісі негізі тығыз инфильтрат (қатты шанкр), тығыздығы соншалық пальпация кезінде эрозияның астында шеміршектік қабат бар сияқты сезіледі. Мерездік шанкрлар, басқа да терідегі жарақаттар ауырмайды, себебі трепонемалар бөлетін токсиндері нервтік тарамдарының ұштарын жансыздандырып тастайды.Шанкрлар біреу немесе бірнешеу ғана болады, егер көп болса ол жұқтырушымен қатынастың көп болғандығын дәлелдейді. Шанкрдің түрлері: генитальді, парагенитальді, экстрагенитальді. Жыныстық қатынас арқылы қоздырғыш жұққан болса біріншілік аффект гениталиде байқалады. Келесі бір айқын көрінісі - жақын лимфа түйіндерінің ісінуі (регионарлы лимфаденит).Шанкрдың орналасу орнына байланысты лимфаденит пайда болады және шанкр пайда болған соң бір аптадан кейін лимфа түйіндерінде ісінулер байқалады. Лимфадениттің мөлшері бұршақтан жұмыртқаның үлкендігіне дейін болуы мүмкін.Лимфа түйіндерінде мөлшеріне қарамастан ауыру сезімі болмайды, тығыздығы - тығыз эластикалық (склераденит). Біріншілік кезең 6-7 аптаға созылады. Алғашқы 3 аптада кардиолипидтік антигенмен қойылған серологиялық реакциялар (КБР, МР) кешені теріс нәтиже көрсетеді. ИФР мен ИФТ реакцияларының нәтижесі жасырын кезеңде - ақ оң нәтижелі болады.Содан соң денеде генерализацияланған, көбінде таңдақ тәрізді(разеолалы), түйінді (папулалы), кейде іріңді (пустулалы), өте сирек жағдайда төмпешікті (везикулалы) бөртпелер пайда болады, ол екіншілік кезеңнің басталғанын білдіреді. Генерализацияланған бөртпелер пайда болмай тұрып 6-7 күн бұрын күмәнді кезеңнің белгілері айқын көрінеді, яғни делсалдылық, бастың ауыруы, дене температурасының жоғарылауы, сүйектер мен буындардың ауыруы, тәбеттің болмауы. Бірнеше аптадан соң бөртпелер өздігінен басылып, жасырын (латентті) кезеңге өтеді. Бұл кезде мерез серологиялық реакциялармен айқын анықталады. Мерездің екіншілік кезеңі 3-4 жылға дейін созылады, бөртпемен, ағзалардың жалпы жағдайының бұзылуымен сипатталады. Біріншілік және екіншілік мерездің клиникалық көріністері қатерсіз аяқталады.4- ші жылдың басыннан және одан да көп жылдардан соң латенттік кезеңнің клиникалық көріністері өзгереді де үшіншілік мерезге айналады. Үшіншілік мерездің аяғында теріде, тері астында төмпешіктер, гуммалар пайда болады. Бұл элементтер деструктивтік сипат алады, жазылуы ұзақ, баяу, тыртықтанып жазылады.Терінің, шырышты қабықтың ішкі ағзалардың, сүйектің, жүйке жүйесінің зақымдалуымен сипатталады: ыдырауға, бұзылысқа қабілетті түзілістер пайда болады. Төмпешіктер мен гуммалар бірнеше айлар немесе жылдар бойы сақталады.

Емделмеген жағдайда кесел төртіншілік мерезге, яғни «құрғақ жұлын» кезеңіне жалғасады. Бұл кезең ОЖЖ-нің зақымдауына байланысты үдемелі сал болумен, ми және жұлынның гуммамсымен сипатталады. Жасырын мерез. Науқаста теріде, шырышты қабықтарында, ішкі ағзаларында, нерв жүйесінде, тірек – қимыл аппаратында ешқандай өзгерістер байқалмаған жағдайда серологиялық реакцияларға сүйеніп қойылады.

Туа біткен мерез науқас анасының құрсағында жатқан ұрыққа плацента арқылы қоздырғыш өткен жағдайда дамиды. Қоздырғыштың өту мүмкіндігіне байланысты жүктіліктің VI -VII айында ұрықтың өлі тууына; нәресте туғанда мерезбен тууы мүмкін, ол ерте (0 - 2 жас) немесе кеш (2 жастан кейін) байқалуы мүмкін. Қандай жағдайда болса да мерез манифесттік немесе жасырын болады.Диагноз барлық серологиялық реакциялармен дәлелденуі тиіс.

Иммунитеті. Мерезге туа пайда болатын иммунитет жоқ. Мерез кезінде стерилді емес иммунитет қалыптасады; жазылғаннан кейін иммунитет жойылады, соған байланысты қайталап ауыру мүмкін.

Микробиологиялық диагноз қою. Зерттеу материалы: шанкр бөліндісі (І кезең); бөртпе бөліндісі, лимфа түйіндерінен пунктат (ІІ кезең); қан (ІІ,ІІІ,ІІІ кезең); жұлын сұйықтығы (ІV кезең).

Бактериоскопиялық зерттеу. Қатты шанкр бөліндісінен, бөртпелерден, лимфа түйіндерінен пунктат алып бозғылт трепонеманы анықтау үшін түнек айдынды микроскоппен қарайды. Ол үшін зерттеу материалынан «езілген» тамшы әдісімен препарат дайындайды. Оң нәтижелі болса нәзік, ұзындығы 6 – 14 мкм болатын біркелкі 10 – 12 иірімі бар ирекше микроорганизмдер анықталады. T.pallidum болса қозғалысы маятник тәрізді немесе иіліп, жазылып қозғалады. Ауыз қуысындағы шанкрден анықталса, онда басқа сапрофиттік трепонемалардан ажырату керек. Ол үшін сол маңдағы лимфа түйіндерінің пунктаттарынан қоздырғыш табылуы керек.

Романовский- Гимзе әдісі бойынша препаратты бояп, тексеру. Фиксациядан кейін (3-4 мин. 4% формалинмен 2 сағат өңдеу) жағындыны 2 – 4 сағат бойы бояйды немесе бу шыққанша қыздырып бояйды, бояуды бірнеше рет ауыстырып отырады, соңғы бояу 5 минут ұсталады. Боялған препараттарды сумен шайып, ауада кептіреді. T.pallidum бозғылт - қызыл түске боялады, басқа микрофлора өкілдері – кұлгін түске боялады.

Морозов бойынша күмістендіру кезінде T.pallidum қара немесе қошқыл қоңыр түске боялады. Бурри бойынша боямай қарағанда бұрамалары жақсы көрінеді.

Екіншілік және үшіншілік мерез кезінде дәл осындай әдіспен теріден алынған материалдарды зерттейді.

Бактериологиялық зерттеу әдісі қоздырғыш жасанды қоректік орталарда нашар өсетіндіктен қолданылмайды.

Жеделдетілген зерттеу әдісі: Төте ИФР қолданылады, ол үшін зерттеу материалының жағындысын 10 минут ацетонда фиксациялап, T.pallidum - ге қарсы таңбаланған ФИТЦ антиденелерімен өңдейді. Сонымен бірге ИФР - биопсиялық және аутопсиялық материалдармен де қояды, бірақ алдын ала 10% бейтарапты формалинде 24 сағат өңдейді. Люминесценттік микроскопта трепонемаларға тән морфологиялық жарқырау байқалады.

Серологиялық зерттеу әдістері. Серологиялық анықтау үшін екі топтық тесттер қолданылады: бейспецификалық (трепонемалардың антигендері қатыспайды) және спецификалық. Бірінші топқа кардиолипидтік антигендері бар тесттер қатысады: КБР (Вассермен реакциясы) қан сарысуымен қойылады және плазмамен қойылатын скринингтік жеделдетілген әдістер - жиі қолданылатын микропреципитация тесті (шет елдерде солардың аналогтары қолданылады: плазманың реагиндеріне тест -RPR немесе TRUST және әйнекше бетіне қойылатын флокуляция реакциясы – VDRL немесеUSR). Екінші топқа иммобилизация реакциясы, жанама ИФР (зерттелушінің қан сарысуымен қойылатын иммунды флюоресценттік микроскопия), ИФТ, РНГА (шет елдегі аналогы MHA – TP, микрогемагглютинация) жатады. Бейспецификалық тесттер липопротеиндік және басқа липоидты антигаендерге қарсы түзілетін антиденелерді табуға негізделген. Мұндай антигендер макроорганизмнің жасушалары зақымданғанда пайда болады, тіпті қоздырғыштың өзі де болуы мүмкін.

Аурудың бастапқы және ақырғы кезеңінде бейспецификалық тесттердің сезімталдылығы төмен. Бейспецификалық тесттермен болжамдау диагноз беруге, ал спецификалық - пен қортынды серологиялық диагноз қоюға болады. Серологиялық диагноз қою мерездің ақырғы және латенттік ағымдағы кезеңін анықтаудағы жалғыз әдіс болып табылады.

Вассермен реакциясын қою үшін қан сарысуын және жұлын сұйықтығын (нерв жүйесі зақымданғанда) пайдаланады. Вассерман реакциясы КБР қою техникасына ұқсас. Реакцияны дайын антигендермен қояды: спецификалық (трепонемалық) және бейспецификалық (кардиолипидтік). Спецификалық антигенді дақылда өсірілген Рейтер трепонемаларын ультра дыбыспен бұзып алады, бейспецификалық антиген - өгіз жүрегінің липидтік фракциялары. Тәжірибені бастамас бұрын антигендерді НХИ - мен (натрий хлоридының изотоникалық ерітіндісі) араластырып дайындайды (яғни 1:5). Қалған ингредиенттер КБР- дай қосылады. Бақылауға оң нәтижелі (науқастан) және теріс нәтижелі (дені сау адам) сарысу пайдаланылады.Оң нәтижелі болғанда гемолиздің кідіруі, ал теріс нәтижеде - эритроциттердің гемолизі байқалады. Реакцияның интенсивтілігі (++++) – ден (-) – ге дейін бағаланады. Мерездің біріншілік кезеңі серонегативті, сондықтан Вассерман реакциясы теріс нәтижелі болады. Науқастанушылықтың 50% жағдайында Вассерман реакциясы қатты шанкр пайда болғаннан кейін 2-3 аптадан соң оң нәтижені көрсетеді. Мерездің ІІ –ІІІ кезеңдерінде оң нәтиже көрсеткіші 75 –90% жетеді. Дұрыс ем қабылдау нәтижесінде Вассерман реакциясы теріс нәтижелі болады.

Мерездің кеш сатыларында және латенттік формасында жұлын сұйықтығы мен жоғарыда айтылған антигендерді пайдаланып Вассерман реакциясын қояды. Жұлын сұйықтығын Вассерман реакциясында инактивацияламайды, себебі онда комплемент жоқ. Тәжірибеге сұйытылмаған және сұйытылған жұлын сұйықтығын алады. Жұлын сұйықтығында комплемент болмағандықтан комплементті оның титріне сәйкестендіріп қосады.

Микропреципитация реакциясын тұрғындарды жаппай тексеру үшін қолданады. Реакцияны бейспецификалық антигендермен тексеруге алынатын қан сарысуы және плазмамен қояды. Реакция плегсигласты пластинка ойықшасына немесе зат әйнегіне 3 тамшы сарысу және 1 тамшы кардиолипидтік антиген араластырылады. Оң нәтиже - мамық тәрізді тұнбаның түзілуі, ал теріс болса - біркелкі лайлану. Оң нәтиже бойынша болжамдау диагноз қоюға болады, ондай адамды тіркеуге алып, тереңірек зерттеу жүргізеді.

ИФР – жанама ИФ реакция мерезді анықтаудың спецификалық әдісі болып есептеледі. Антиген ретінде тіндік трепонемалардың қоспасын қолданады. Реакция қою әдісінің түрлері көп. Науқас сарысуын Вассерман реакциясындағыдай инактивациялайды да 1: 200 қатынасына дейін сұйылтады. Заттық әйнекшеге антиген тамызып, кептіріп, ацетонда 5 минут фиксациялайды. Препаратттың бетіне науқастың сарысуын тамызып, 5 минуттан соң шайып тастап, кептіреді. Келесі кезеңде препаратты адамның иммундыглобулиндеріне қарсы флюоресцирлеуші сарысумен өңдеп, дайын болған препаратты люминисценттік микроскопта қарайды. Нәтижесінде трепонемалар жарқырарап көрінеді.

Трепонемаларды иммобилизациялау реакциясы да спецификалық болып саналады. Реакцияның мәнісі комплементтің қатысуы арқылы науқастың қан сарысуындағы антиденелермен трепонемалардың қозғалысын баяулату. Трепонемалардың таза дақылын қояндардың аталық бездеріне дақылдандыру арқылы алады. Қоздырғыш жұқтырылған жануардың аталық безін арнайы қоректік ортада ұсақтайды, онда трепонемалар қозғалысын сақтайды. Реакцияның қойылуы: тіндік трепонемалардың қоспасын зерттелетін сарысумен пробиркада араластырады, үстінен жаңа бөлінген комплемент қосады. Бақылау пробиркасының біреуіне зерттелетін сарысудың орнына дені сау адамның сарысуын, келесіге - жаңа бөлінген комплементтің орнына инактивацияланған комплемент қосады. 35әС температурада анаэробты жағдайда инкубациялағаннан кейін, барлық пробиркадан «езілген» тамшы әдісімен препарат дайындап, түнек айдынды микроскопта қозғалатын және қозғалмайтын трепонемалардың санын анықтайды.Спецификалық қозғалғыш трепонемалардың санын келесі формуламен анықтайды:

Х=Тх – То х100

Тkп

Тk – бақылаудағы қозғалғыш трепонемалардың саны(инактивтелген комплементпен), То - тәжірибедегі қозғалғыш трепонемалардың саны (активті комплементпен). Реакцияның нәтижесі оң деп саналады, егер қозғалғыштық 50% жоғары болса, оңға жақын – 31 - ден 50- ге дейін, күмәнді 21- 31 аралығында, 20 – дан төмен болса теріс нәтижелі деп тіркеледі.

Спецификалық антиденлерді анықтау үшін медицина саласында басқа да серологиялық реакциялар, соның ішінде ЖГАР жиі қолданылады. Бірақ науқастанушылықты анықтау кезінде Вассерман және микропреципитация реакцияларын жиі қолданатындығын ескерген жөн. РИТ, ИФР және басқа да спецификалық реакцияларды диагнозды нақтылау үшін арнайы зертханаларда қояды. Дегенменен, осы реакцияларды емдеу әсерін бағалау үшін пайдалануға болмайды. Сонымен қатар, фрамбезия, беджель індеттерімен науқастанғандарда да бұл реакциялар оң нәтижелі болады.

Емдеуі. Анағұрлым тиімді антимикробты препараттарға пенициллин қатары жатады. Сонымен қатар дюрантты (ретарпен, экстенциллин), орта дюрантты (перкаин - пенициллин), суда еритін препараттар (натрий тұзы), висмут, йод т.б. қолданылады. Бензилпенициллинді организмі қабылдамайтын болса, оның орнына доксициклин, тетрациклин, эритромицин, ампициллин, оксациллин және цефтриаксон пайдаланылады.

Емдеу аяқталғаннан соң науқас 3 айдан -3 жылға дейінгі мерзім аралығында клиникалық - серологиялық бақылауда болады.

Алдын алуы. Арнайы сақтандыруы жоқ. Бейспецификалық сақтандыру жеке гигиенаны сақтауға, сондай-ақ қоғамдық сипаттағы санитарлы-гигиеналық шаралар кешенін жүргізуге негізделген: мерез ауруларын тіркеу, жұқпалы түрдегі барлық науқастарды ауруханада емдеу, науқастың жанұясындағы барлық адамдарды тексеру, қауіп төндіретін топтарды (нашақорлар, жезөкшелер, гемосексуалистер, донорлар) жүйелі түрде зерттеу, тұрғындардың арасында санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізу т.б.

Басқа патогенді трепонемалар және олар тудыратын аурулар

Treponema pallidum endemicum түршесі – беджел деп аталатын эндемиялық мерез қоздырғышы. Ауру Орта Шығыста, Африка, Оңтүстік-Шығыс Азияда таралған. Ауру тері және кілегейлі қабатта бөртпелердің пайда болуымен сипатталады, олар мерез гуммаларына ұқсас жарақаттарға айналады. Таралу жолдары – қарым-қатынастық.

Treponema pallidum pertenue түршесі – фрамбезия қоздырғышы. Ауру жер шарының тропикалық елдерінде кездеседі. Таралу жолдары – қарым-қатынастық-жыныстық және тұрмыстық заттар арқылы жұғу. Жанұялы ауру түрінде кездеседі. Қоздырғыш енген жерде ауырмалы жара пайда болады, нәтижесінде тері мен сұйекте дистрофиялық үрдістер қалыптасады.

Treponema сarateum – пинта қоздырғышы. Жер шарының батыс тропикалық аймақтарында қара нәсілді адамдарда кездесетін ауру. Таралу жолдары – шыбын-шіркейлер арқылы, қоздырғыш енген жерде папула пайда болады, әрі қарай жалпы үрдіске айналады. Ол келесі белгілермен сипатталады: теріде ақ тандақтар пайда болады, алақан мен табанның гиперкератозы, шаштың түсуі басталады.

Микробиологиялық диагноз қою. Мерез ауруында жүргізілетін зерттеулер осы ауруларда қолданылады.

Емдеуі. Пенициллин қатарындағы антибиотиктермен емдейді.