- •Іі бөлім. Жалпы микробиология
- •14.1 Коктар
- •14.1.1. Аэробты грам оң коктар
- •14.1.1.1. Мicrococcacеae тұқымдастығы
- •14.1.1.1.1Стафилококтар (Staphylocоccus туыстастығы)
- •Стафилококтардың медициналық маңызы бар негізгі дифференциациялық белгілері
- •Staphylocоccus aureus-тің вируленттік факторлары
- •14.1.1.2. Streptococcaceae тұқымдастығы
- •14.1.1.2.1. Стрептококтар
- •14.1.1.2.2. Энтерококтар (туыстастығы Enterococcus)
- •Энтерококтардың негізгі медициналық маңызы бар түрлерінің дифференциациялық белгілері
- •14.1.2 Аэробты грам теріс коктар
- •14.1.2.1 Нейссериялар
- •Нейссериялардың негізгі дифференциалды-диагностикалық қасиеттері
- •14.1.2.1.1. Менингококтар
- •Neisseria meningitidis-тің вируленттік факторлары
- •14.1.2.1.2. Гонококтар
- •Гонококтық инфекциялардың орналасуы және түрлері
- •14.1.3. Анаэробты коктар
- •14.1.3.1. Анаэробты грам оң коктар
- •14.1.3.2. Анаэробты грам теріс кокктар
- •14.1.3.2.1. Вейлонеллалар (Veillonella туыстастығы)
- •14.2. Грам теріс факультативті-анаэробты таяқшалар
- •14.2.1. Энтеробактериялар (Enterobacteriaceae тұқымдастығы)
- •14.2.1.1. Эшерихиоздардың қоздырғыштары
- •Enterobacteriaceae тұқымдастығының Escherichia, Shigella, Salmonella туыстастықтарының биохимиялық қасиеттері
- •14.2.1.2 Клебсиеллалар (Klebsіella туыстастығы)
- •Клебсиелла туыстығына жататын бактериялардың биохимиялық қасиеттері
- •14.2.1.3. Шигеллалар
- •14.2.1.4. Салмонеллалар (Salmonella туыстастығы)
- •14.2.1.4.1. Салмонеллез (астан улану) қоздырғыштары
- •14.2.1.4.2. Ауруханаішілік салмонеллез
- •14.2.1.4.3. Протей (Proteus туыстастығы)
- •Proteus туыстастығының биохимиялық белсенділігі.
- •14.2.1.4.Оба қоздырғышы
- •14.2.1.5. Энтеропатогенді иерсиниялар
- •14.2.1.6. Псевдотуберкулез қоздырғышы
- •14.2.1.7. Ішек иерсиниозының қоздырғышы
- •14.2.2. Вибриондар (Vibrionaceae тұқымдастығы)
- •14.2.2.1.Тырысқақ қоздырғышы
- •14.2.2.2. Парагемолитикалық вибриондар (Vibrio туыстастығы)
- •14.2.2.3. Кампилобактериялар (Сampylobacter туыстастығы)
- •14.2.2.4. Хеликобактериялар (Helicobacter туыстастығы)
- •Helicobacter pylori-дің вирулентті факторлары
- •14.2.3. Pasteurellaceae тұқымдастығы
- •14.2.3.1. Гемофилді бактериялар
- •14.2.3.1.1. Haemophilus influenzae (Афанасьев-Пфайффер таяқшасы)
- •Haemophilus туыстастығына жататын бактериялардың өсу факторларына қажеттілігі бойынша сипаттамасы
- •14.2.3.2. Пастереллалар
- •14.3.Бордетеллалар
- •14.3.1.Көкжөтел және паракөкжөтел қоздырғыштары.
- •Бордетелла түрлерінің дифференциациясы
- •14.3.2. Бруцеллез (сарып) қоздырғыштары
- •Райт реакциясы үшін бруцеллездік антигенді сұйылту
- •14.3.3.Туляремия қоздырғышы
- •14.3.4. Легионеллез қоздырғышы
- •14.3.5. Псевдомонадалар (Pseudomonas туыстастығы)
- •14.3.6. Буркхольдериялар (Burkholderia туыстастығы)
- •14.4. Анаэробты бактериялар
- •14.4.1.Спора түзбейтін анаэробтар (клостридиялар емес)
- •Бактериоидтардың негізгі айырмашылық белгілері
- •14.4.2.Күйдіргі бациллалары (Bacillus туыстастығы)
- •14.4.3. Спора түзетін Clostridium туыстастығына жататын бактериялар
- •14.4.3.1. Анаэробты инфекция қоздырғыштары
- •14.4.3.1.1. Жарақаттық анаэробты инфекция қоздырғыштары. Газды гангрена.
- •Адамға патогенді клостридиялардың негізгі дифференциалдық белгілері
- •C.Perfringens тудыратын аурулар
- •14.4.3.1.2.Сіреспе клостридиясы (Clostridium tetani)
- •14.4.3.1.3. Ботулизм клостридиясы (Clostridium botulinum)
- •14.4.3.2 Лактобациллалар (Lactobacillus туыстастығы)
- •14.5.Листериялар (Listeria туыстастығы)
- •Listeria monocytogenes-тің вируленттік факторлары
- •14.6. Коринебактериялар (Corynebacterium)
- •14.6.1.Дифтерия қоздырғышы (Corynebacterium diphtheriae)
- •Адам патологиясында клиникалық маңызы бар коринебактериялар
- •C. Diphtheriae-ның биологиялық варианттарының дифференциалдық белгілері
- •14.6.2. Микобактериялар (Mycobacteriaceae тұқымдастығы)
- •14.6.2.1.Туберкулез қоздырғыштары
- •14.6.2.2. Алапес (лепра) қоздырғышы (Mycobacterium leprae)
- •14.6.3.Актиномицеттер (Actynomyces туыстастығы)
- •Актиномицеттердің негізгі дифференциациялық белгілері
- •14.6.3.1. Нокардиялар (Nocardia туыстастығы)
- •Нокардиялардың негізгі дифференциалдық айырмашылықтары
- •14.6.3.1. Бифидобактериялар (Bifidobacterium туыстастығы).
- •Бифидиобактериялардың негізгі айырмашылық белгілері
- •14.6.3.2. Гарднереллалар (Gardnerella туыстастығы)
- •14.7. Риккетсиялар
- •14.7.1. Бөртпе сүзек тобына жататын риккетсиялар.
- •14.7.1.1. Эндемиялық (бүргелік) бөртпе сүзегінің қоздырғышы
- •14.7.1.2. Солтүстік азиялық кенелік бөртпе сүзегі
- •14.7.1.3. Марселдік қызбаның қоздырғышы
- •14.7.1.4. Құзды таулардың ақтаңдақтық қызба қоздырғышы
- •14.7.2. Ориенциялар (Цуцугамуши қоздырғышы)
- •14.7.3. Коксиеллалар (Ку– қызбаның қоздырғышы)
- •14.8. Спирохеталар және басқа ирекше, иілген бактериялар
- •14.8.1. Трепонемалар (Treponema туыстығы)
- •14.8.1.1. Мерез. Бозғылт трепонема (Treponema pallidum).
- •14.8.2. Боррелиялар. Боррелиоздар.
- •14.8.2.1. Эпидемиялық қайталама сүзек
- •14.8.2.2. Эндемиялық қайталама сүзек (кенелік қайталама сүзек, аргас кене боррелиозы).
- •14.8.2.3. Иксод кене боррелиозы - Лайм ауруының тобындағы аурулар
- •14.8.3. Лептоспиралар. Лептоспироз
- •14.9 Хламидиялар. Хламидиоздар.
- •Хламидиялық инфекцияларға зертханалық диагноз қою.
- •14.10. Микоплазмалар. Микоплазмоздар.
- •Медициналық маңызы бар Mycoplasma және Ureaplasma туыстастықтарының түрлері.
- •Адамға патогенді микоплазмалардың негізгі биохимиялық қасиеттері
- •Микоплазмалық инфекциялардың зертханалық диагностикасы
- •15 Тарау. Клиникалық микробиология
- •15.1. Клиникалық микробиология және оның медицина үшін маңызы.
- •15.1.1. Клиникалық микробиологияның аңықтамасы, мақсаты және іріңді қабыну аурулары қоздырғыштарының сипаттамасы.
- •15.1.2. Іріңді - қабыну ауруларына микробиологиылық диагноз қою.
- •15.1.2.1.Микробиологиылық диагноз қоюдын маңызы және жалпы принциптері.
- •Көрсетілген аурулардың қоздырғыштары.
- •Әртүрлі патологиялық материалдардан бөліп алатын микрофлора.
- •15.1.3. Патологиялық материалдарды микробиологиялық зерттеу әдістері.
- •Бактериурия дәрежесі
- •15.2 Дисбактериоз
- •Қалыпты микрофлораның пайдалы функциясы
- •15.2.1 Адам организмінің қалыпты микрофлорасы
- •Жуан ішек микрофлорасы.(жалпы микробтар саны 1011-1012)
- •Балалар аіж микрофлорасының ерекшеліктері
- •Кесте 15.9. Дені сау балалар нәжісінің микрофлорасы.
- •Тері микрофлорасы
- •Тыныс алу жолдары шырышты қабатының микрофлорасы
- •Әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша дені сау ересектер мен балалар ішегіндегі микробиоценоз өкілдерінің саны
- •15.2.2. Адам организмінің дисбактериоздары, жэне оның даму дәрежелері.
- •Дисбиоздық микрофлораның зиянды жақтары
- •Кесте 15.14. Candida cаңырауқұлақтары - иммунды депрессия маркері
- •Балаларда болатын дисбактериоздың клиникалық көріністері және дәрежелері
- •15.3. Ауруханаішілік инфекциялардың манызы жэне анықтамасы
- •15.3.3.Ауруханалық ортаның сипаттамасы.
- •15.3.5. Инфекциялық бақылау бағдарламасының міндеттері.
- •16.1.Эволюциялық дамудағы рөлі, жіктелуі (класификациясы)
- •16.1.1. Вирустардың ашылуы
- •16.1.2. Вирусологияның даму кезеңдері
- •16.1.3. Вирустардың табиғаты
- •16.2. Вирусты инфекциялардың патогенезі
- •16.2.1. Вирустың таралу жолдары
- •16.2.2. Вирустық инфекциялардың түрлері
- •16.2.3. Жасушаларда трансформациялық процестер дамуындағы вирустардың рөлі
- •16.2.4. Вирустық инфекциялар патогенезінің ерекшеліктері
- •17 Тарау. Жеке вирусология
- •17.1.1. Пикорнавирустар
- •17.1.1.1. Сал (полиомиелит) вирусы
- •Полиомиелит вирусының типтері
- •17.1.1.2. Коксаки вирустары
- •17.1.1.3. Есно – вирустары
- •17.1.1.4. Гепатит а вирусы (агв-hav)
- •17.1.1.5. Риновирустар
- •17.1.1.6. Аусыл вирусы
- •17.1.2. Тогавирустар
- •17.1.2.1. Альфавирустар
- •17.1.2.2. Қызамық вирусы
- •17.1.3. Флавивирустар
- •17.1.3.1. Сары қызба вирусы
- •17.1.3.2. Кенелік энцефалит вирусы
- •17.1.3.3. Жапондық энцефалит вирусы (масалық энцефалит)
- •17.1.3.4. Омбылық геморрагиялық қызба (огқ)
- •17.1.3.5. С гепатит вирусы (hcv)
- •17.1.3.6. G – гепатит вирусы (hgv)
- •17.1.3.7. Е гепатит вирусы (неv)
- •17.1.3.8. Ttv-гепатит вирусы
- •17.1.4. Коронавирустар
- •17.1.5. Реовирустар
- •17.1.5.1. Реовирустар (ортореовирустар)
- •17.1.5.2. Ротавирустар
- •17.1.5.3. Орбивирустар
- •17.1.5.4. Колтивирустар
- •17.1.6. Ортомиксовирустар
- •17.1.7. Парамиксовирустар
- •17.1.7.1. Парагрипп вирустары
- •17.1.7.2. Мысқыл (эпидемиялық паротит) вирусы
- •17.1.7.3. Қызылша вирусы
- •17.1.7.4. Респираторлық – синцитиальдық вирус
- •17.1.8. Рабдовирустар
- •17.1.8.1. Везикулярлық стоматит вирусы
- •17.8.2. Құтыру вирусы
- •17.1.9. Ретровирустар
- •17.1.10. Ареновирустар
- •17.1.10.1. Лимфоцитарлық хориоменингит
- •17.1.10.2. Ласса геморагиялық қызбасы
- •17.1.10.3. Д гепатит вирусы (hdv )
- •17.1.11.Филовирустар
- •17.1.11.1. Марбург ауруы
- •17.1.11.2. Эбола қызбасы
- •17.1.12 . Буньявирустар
- •17.1.12.1. Қырым- Конго геморрагиялық қызбасы (қкгқ).
- •17.1.12.2. Бүйрек синдромды геморрагиялық қызба вирусы (бсгқ)
- •17.2.1. Парвовирустар
- •17.2.2. Аденовирустар
- •17.2.3. Поксвирустар
- •17.2.3.1. Нағыз немесе қорасан шешегінің вирусы
- •17.2.3.2. Шешектік вакцина вирусы (сиыр шешегінің вирусы)
- •17.2.3.3. Контагиялық моллюск вирусы
- •17..2.4. Ұшық вирустары –Герпесвирустар
- •17.2.4.1. Қарапайым ұшық вирустары (құв)
- •17.2.4.2. 3-Типтік ұшық вирусы
- •17.2.4.3. Бетта-герпесвирустар(5-типі). Цитомегаловирус (цмв).
- •17.2.4.4. Эпштейн-Барр вирусы (эбв). Ұшық вирусының 4-типі.
- •17.2.5. Гепатит в вирусы (hbv)
- •17.2.6. Паповавирустар
- •17.2.6.1. Папилломавирустар
- •17.2.6.2. Полиомавирустар
- •Полиомавирустық геномның реттеуші учаскелері
- •17.2.7. Онкогенді вирустар
- •Адамдарда қатерлі ісіктер дамуын қоздыратын вирустар
- •17.2.7.1. Онкогенді днқ- геномды вирустар
- •17.2.7.2. Адамдардың онкогенді рнқ-геномды вирустары
- •17.2.8. Вирустық баяу инфекциялар (приондық аурулар)
- •Адамдар мен жануарлардың приондық аурулары
- •18 Тарау. Жиі кездесетін микоздардың сипаттамасы
- •18.1. Беткейлік микоздардың қоздырғыштары
- •18.1.1.Кератомикоздардың қоздырғыштары
- •18.1.1.2. Ақ пьедра қоздырғышы – Trichosporon beigelli.
- •18.1.1.3. Қара теміреткі (Exophiala wernekii) және қара пьедра (Piedraia hortae) қоздырғыштары.
- •18.1.2. Дерматомикоздардың қоздырғыштары.
- •Адамдарға патогенді дерматофиттер.
- •18.1.2.1. Микроспория қоздырғыштары.
- •18.1.2.2. Трихофития қоздырғыштары.
- •18.1.2.3. Эпидермофития қоздырғышы
- •18.2. Теріастылық (субкутанды) микоздардың қоздырғыштары.
- •18.2.1. Споротрихиоз қоздырғышы-Sporothrix schenckii
- •18.2.2. Хромобластомикоз қоздырғышы.
- •18.2.3. Мицетома қоздырғыштары
- •18.2.4. Феогифомикоз қоздырғышы
- •18.3.Терең жүйелік микоздардың қоздырғыштары.
- •18.3.1. Гистаплазмоз қоздырғышы.
- •3.2. Криптококкоз қоздырғышы.
- •18.3.3. Кокцидиоидоз қоздырғышы
- •18. 3.4. Бластомикоз қоздырғышы
- •18.4. Оппортунистік микоздардың қоздырғыштары.
- •18.4.1. Кандидоз қоздырғыштары
- •Медициналық маңызы бар Candida туыстастығына жататын саңырауқұлақтардың микроморфологиялық ерекшеліктері
- •Candida саңырауқұлақтарын клиникалық-экологиялық таралау
- •18.4.2. Аспергиллез қоздырғыштары
- •Медициналық маңызы бар Aspergillus туыстастығының экологиялық және клиникалық ерекшеліктері
- •Aspergillus саңырауқұлақтары колонияларының сипаттамасы
- •18.4.3. Сирек кездесетін оппортунистік инфекциялардың қоздырғыштары
- •18.4.3.1. Пенициллиоз қоздырғыштары
- •18.4.3.2. Фузариоз қоздырғыштары
- •18.4.3.3. Зигомикоз (фигомикоз) қоздырғыштары
- •18.5. Микоздарға микробиологиялық диагноз қоюдың принциптері
- •18.5.1. Зерттеу үшін алынатын заттар
- •18.5.2. Зерттеу әдістері
- •18.5.2.1. Микроскопиялық әдіс
- •18.5.2.2. Дақылдық әдіс
- •18.5.2.3. Микоздарға диагноз қоюдың басқа әдістері
- •18.5.2.4. Микоздарды емдеу мен алдын алудың принциптері
- •Антимикотикалық дәрмектер
- •Саңырауқұлақтық инфекциялар қоздырғыштарының клиникалық-микологиялық классификациясы.
- •Қарапайымдылар (Protozoa)
- •19.1. Саркодылар (Sarcodina )
- •19.1.1. Амебиаз қоздырғышы.
- •19.2. Талшықтылар (Flagelleta).
- •19.2.1. Лейшманиоз қоздырғыштары.
- •19.2.2. Трипаносомоздардың қоздырғыштары
- •19.2.3. Трихомониаз қоздырғыштары.
- •19.3. Споралылар (Sporozoa)
- •19.3.1. Токсоплазмоз қоздырғышы
- •19.3.2. Безгек қоздырғыштары.
- •19.4. Кірпікшелілер (Ciliata).
- •19.4.1. Балантидиаз қоздырғышы
- •20.1. Ауыз қуысының микрофлорасы
- •20.1.1. Ауыз қуысының қалыпты микрофлорасы
- •Ауыз қуысының бактериялық микрофлорасы
- •20.1.1.1. Ауыз қуысындағы қалыпты микрофлораның қызметі
- •20.1.2. Ауыз қуысының микробтарын дақылдандыру ерекшеліктері және оның физиологиялық маңызы
- •20.1.3. Ауыз қуысындағы микрофлораның адам жасына байланысты ерекшеліктері
- •20.1.4 Ауыз қуысы - жұқпалы аурулар қоздырғыштарының кіру қақпасы
- •Ауыз қуысының антимикробты қорғаныстық факторлары
- •20.2. Стоматологиялық аурулардың микробиологиясы
- •20.2.1. Халитозис
- •20.2.2 Микробтар туғызатын аурулар
- •Тіс ауруларын қоздыратын негізгі микроорганизмдер
- •20.2.2.1 Микробтық тіс дақтарының пайда болуы
- •20.2.2.2. Кариес
- •20.2.2.3 Пульпит
- •20.2.3 Микробтармен қоздырылатын пародонт аурулары
- •20.2.3.1 Гингивит
- •20.2.3.2 Пародонтит
- •20.2.4 Микробтармен қоздырылатын ауыз қуысы шырышты қабығының аурулары
- •20.3. Одонтогендік инфекция
- •20.3.1 Периодонтит
- •20.3.2 Жақ периоститі
- •20.3.3 Жақ остеомиелиті
- •20.3.4 Тіс аймағында жұмсақ тіннің абсцесстері мен флегмоналары
- •20.4. Жұқпалы аурулар кезіндегі ауыз қуысының зақымдалуы
- •20.4.1 Бактериялық зақымдалуы
- •20.4.1.1. Стафилококтық және стрептококтық іріңдік зақымдалу
- •20. 4.1.2 Бет-жақ актиномикозы
- •20.4.1.3 Жаралы-шірік Венсан гингивостоматиті (фузоспирохетоз)
- •20.4.1.4 Гонококтық стоматит
- •20.4.1.5 Туберкулез кезіндегі ауыз қуысының зақымдалуы
- •20.4.1.6. Алапес кезіндегі зақымданулар.
- •20.4.1.7. Мерез кезіндегі зақымданулар
- •20.4.2 Ауыз қуысының вирустық зақымданулары
- •20.4.2.1. Герпесвирустық инфекциялар.
- •20.4.2.2. Коксаки а вирустық инфекция
- •20.4.2.3 Аив инфекциясы
- •20.4.2.4 Папилломавирустар
- •20.4.2.5 Приондық аурулар
- •20.4.3 Саңырауқұлақтық зақымдалу
- •20.5. Стоматологиялық емдік- профилактикалық мекемелердегі ауруханаішілік инфекциялар
- •20.5.1. Аурухана ішілік инфекциялардың эпидемиологиясы
- •20.5.2. Ауруханаішілік инфекциялардың этиологиясы
- •Стоматологиялық мекемелерде жұғу мүмкіндігі бар инфекциялық аурулар
- •20.5.3.Стоматологиялық ауруханаішілік инфекцияның жұғу жолдары және берілу факторлары
- •20.5.4. Стоматологиялық жәрдем көрсетілген кезде іріңдеу – септикалық инфекция жұқтыру қауіпін тудыратын факторлар
- •20.5.5. Ауруханаішілік инфекциялардың алдын алуы
- •20.6. Клиникалық материалды микробиологиялық зерттеу
- •20.6.1 Ауыз қуысынан материалды зерттеуге алу, сақтау және зертханаға жеткізу
- •20.7. Стоматологияда микробтарға қарсы қолданылатын заттар мен факторлар
- •20.7.1 Дезинфекция және стерилизация
- •20.7.2. Антисептиктер
- •20.8. Тіс дәрігерінің биологиялық қауіпсіздік ережелерін сақтауы
- •20.9. Тіс емдеуде биологиялық дәрі - дәрмектерді қолдану
- •20.9.1.Биологиялық препараттарды стоматологияда қолдану
- •1.Бактериялық жасуша құрылымына жатады:
- •17.Қарапайым қоректік орталар:
- •18.Дифференциальды - диагностикалық орталар:
- •19.Бактериялардың дақылдық қасиеті-ол:
- •20.Штамм дегеніміз не?
- •21.Бөлініп алынған микроб дақылын идентификациялау келесі қасиеттерін анықтаумен атқарылады:
- •22.Сероварлар (анықтамасы, мысалы):
- •Тест сұрақтарына жауаптар
- •Қосымшалар
- •Кейбір аурулардың қазақша атауларының орысша баламасы
- •Қолданылған әдебиеттер
14.2.3.1. Гемофилді бактериялар
Haemophilus туыстастығы бактерияларының аталуы қан және олардың туындылары өсу факторы ретінде қажеттігіне байланысты (грек сөзінен haima – қан, philos – жақсы көру). Осы туыстастықтың көптеген микроорганизмдері қалыпты жағдайда адамның жоғары тыныс алу жолдарының шырышты қабатында орналасады. Соның ішінде адамға патогенділері кездеседі (30- сурет).
14.2.3.1.1. Haemophilus influenzae (Афанасьев-Пфайффер таяқшасы)
Гемофилді таяқшаны алғаш рет 1891 жылы орыс бактериологы М.И. Афанасьев, 1892 жылы неміс бактериологы Р. Пфейффер тұмаудан қаза болған адамдардан бөліп алған. Осыған байланысты қоздырғыш көп жылдар бойы грипп қоздырғышы деп саналып, туыстастығының аты да осы себепке байланысты «инфлюенца» таяқшасы деп аталып келген (ағылшын сөзінен тұмау - «influenza»).
Таксономиясы.
Тұқымдастығы: Pasteurellaceae.
Туыстастығы: Haemophilus.
Түрлері: Haemophilus influenzae, Haemophilus ducreyi.
Морфологиясы және тинкториалдық қасиеттері. Гемофилдер плеоморфизмге ие: ұсақ, грам теріс, сфералық, сопақша немесе таяқша тәрізді бактериялар. Гемофилді бактериялар қозғалмайды, спора түзбейді, пили немесе фимбриялары бар. Штамдарының бір бөлігі полисахаридті капсула түзеді. Капсула түзуі тұрақты белгіге жатпайды, дегенменен оның анықталуы штамның вируленттік маркері болып табылады.
Дақылдандыру. Гемофилді бактериялар – факультативті анаэробтар, бірақ аэробты жағдайда жақсы өседі. Барлық түрлері қоректік орта құрамында өсу факторлары ретінде қанды қажет етеді (Х, V-факторлары). Себебі гемофилдер тыныс тізбегі ферменттерінің құрамына кіретін гемді және тотығу-тотықсыздану ферменттерінің кофакторлары болып келетін НАД (НАДФ) түзе алмайды.
Гемофилді таяқшаны өсіру үшін шоколадты агар қолданады – қоныр түстегі қанды агар (800С 15 минут қыздырған қанды агардан алады). Қыздырған кезінде гемолиз жүреді және эритроциттерден гемин және НАД бөлініп шығады. Haemophilus influenzae S- және R-колониялар түзеді (S-R-диссоцияцияға ие). Гемофилді бактериялар «сателлит феноменімен» сипатталады, яғни осы бактериялар қанды агардағы альфа-гемолиз немесе НАД түзетін басқа бактериялар колонияларының айналасында жақсы өседі. Гемофилді бактериялар өздігімен гемолиз бермейді. Мысалы, қанды агарда S.aureus тудырған гемолиз аймағында гемофилді бактериялардың ұсақ, айнала орналасқан колониялары анықталады. Капсулалы штаммдары шоколадты агарда М-колония (ылғалды, ақшыл, жарықта кемпірқосақша боялатын) немесе диаметрі 3-4 мм болатын S-колония (жартылай мөлдір, Грам әдісімен бояғанда капсуласы әлсіз анықталатын немесе байқалмайтын) түзеді. Капсуласыз штаммдары тығыз қөректік орталарда ақшыл-ақ түсті R-колония (шеті тегіс емес, кемпірқосақ бояуы жоқ) түзіп өседі.
Гемофилді бактериялардың идентификациясы өсу факторларының қажеттілігіне және кейбір биохимиялық тесттерге негізделген (14.11.-кесте).
Кесте 14.11.
Haemophilus туыстастығына жататын бактериялардың өсу факторларына қажеттілігі бойынша сипаттамасы
Түрлері |
Өсу факторларының қажеттілігі |
Гемолиздеу қабілеті |
|
Х-фактор |
V-фактор |
||
Haemophilus influenzae (соның ішінде H. influenzae aegyptius) |
+ |
+ |
- |
H. parainfluenzae |
- |
+ |
- |
H. ducreyi |
+ |
- |
- |
H.haemolyticus |
+ |
+ |
+ |
H. parahaemolyticus |
- |
+ |
+ |
H.aphrophilus |
- |
- |
- |
Ферменттік белсенділігі. Гемофилді бактериялар – хемоорганотрофтар. Глюкозаны қышқылға дейін ыдыратады, нитратты нитритке дейін ауыстырады. Индол, уреаза, орнитиндекарбоксилазаны түзу қабілетіне байланысты Haemophilus influenzae-ны 8 биологиялық варианттарға бөледі.
Антигендік қасиеті. Haemophilus influenzae соматикалық О- және капсулалық полисахаридтік К-антигенге ие. К-антигені құрылысы бойынша 6 серологиялық топқа (Питтмен, 1931ж.) бөлінеді (а, b, c, d, e, f). Гемофилдердің капсулалық варианттарын «арнайы спецификалық сарысу» арқылы иммунды флюоресценция әдісі көмегімен және «капсуланың ісінуі» тесті арқылы анықтауға болады. Жоғары тыныс жолдарының қалыпты микрофлора өкілдеріне кіретін гемофилдердің капсуласы жоқ, оларды «типтелмейтін» гемофилдер деп атайды.
Патогенділік факторлары. Haemophilus influenzae-ның негізгі вируленттілік факторы – капсуласы. Капсуласы бар гемофилдер (b типі) ауыр түрде өтетін инфекция тудырады. Гемофилді таяқшалар секреторлы антиденелердің белсенділігін жоятын IgA-протеазасын түзуі мүмкін. Гемофилдердің пилиі және IgA-протеазасы тыныс алу жолдарының эпителийіне микроорганизмнің жабысуын және көбеюін қамтамасыз ететін маңызды факторлар. Экзотоксин түзбейді. Сыртқы мембранасының ЛПС эндотоксин қызметін атқарады және адгезиялық және инвазиялық үрдістерге қатысады.
Резистенттілігі. Бактериялар қоршаған ортаға тұрақсыз, адам ағзасынан тыс жерде жылдам жойылады. Дезинфекция ертінділеріне және қыздырғанға сезімтал. Дегенмен, бетта-лактамаза түзеді, сондықтан бетта-лактамды антибиотиктерге төзімді.
Эпидемиологиясы. Haemophilus influenzae тек қана адамдарға патогенді. Инфекцияның көзі – ауру адам немесе бактерия тасымалдаушы. Капсуласыз варианттарының вируленттік қасиеті төмен, қалыпты жағдайда балалардың жоғары тыныс алу жолдарының шырышты қабаттарында кездеседі (60–90%), ересектерде - (35%). Дегенмен, капсуласы бар b типті гемофилдерді симптомсыз тасымалдаушылардың 2 %-нан бөлуге болады.
Таралу жолдары – ауа-тамшылы. Көбінесе жас балалар ауырады: пневмония, синуситтер, септицемия, менингиттер қоздырады. Сонымен қатар, иммунды тапшылыққа ие кәрі кісілер мен темекі шегетін адамдар ауырады.
Патогенезі және клиникалық көріністері. Жоғары тыныс алу жолдарына өтіп эпителийіне жабысады, сонда көбейеді. Қанға өткен жағдайда, септикопиемия, септикалық артрит, эндокардит және іріңді менингит тудыруы мүмкін. b типті гемофилдері 5-7 жастағы балаларда жедел эпиглотит тудырады, сонын нәтижесінде тыныс жолдары тарылып асфиксияға әкеледі.
Аурудың клиникалық белгілері зақымдану үрдісінің қандай ағзада орналасатынына байланысты. Әсіресе гемофилдер тудырған менингиттің басқа бактериялар тудырған менингиттер клиникасынан айырмашылығы жоқ. Сондықтан, диагноз қою қоздырғышты бөліп алып, идентификациялауға негізделген.
Іріңді гемофилді менингит өте күрделі асқынуларға: көздің көрмей қалуы, кереңдікке, гидроцефалияға, жарыместілікке әкеледі. Әлемдік статистика мәліметтері бойынша гемофилді инфекциялар (менингит, сепсис, эпиглотит) балаларды дұрыс емдемегенде 90% өлімге әкеледі.
Иммунитеті. Алты айға дейін нәрестелерді анадан алынған иммунитет қамтамасыз етеді. Аурудан кейінгі иммунитет толығымен зерттелмеген. Дегенмен, 5-6 жастағы балалардың қан сарысуында b типті гемофилдердің капсуласына қарсы протективті антиденелер анықталады.
Микробиологиялық диагноз қою. Тексеруге мұрын-жұтқыншақ шырышы, қан, жұлын сұйықтығы алынады. Іріңді-қабыну үрдістері кезінде - ірің зерттеледі. Микроскопиялық әдіс толық мағлұмат бермейді, бірақ іріңді менингит кезінде жұлын сұйығынан жағындыны Грам әдісімен бояп зерттейді. Гемофилді таяқшаларды басқа бактериялардан жедел ажырату үшін анти-b-антиденелердің көмегімен жүргізілетін иммунды электрофорез, төте иммунды флюоресценция немесе латекс-агглютинация реакциясы арқылы b типті гемофилдердің капсулалық антигені анықталады.
Бактериологиялық әдіспен таза дақылын бөліп алып идентификациялайды. Қолданатын арнайы қоректік орта – шоколадты немесе қанды агар. Haemophilus influenzae-ны басқа грам теріс туыстастығы бактерияларынан Х- және V-өсу факторларына тәуелділігі, қанды агардағы гемолиздің болмауы және басқа да тесттер арқылы ажыратылады.
Емдеуі. Гемофилді таяқша тудырған инфекцияларды емдеуге бетта-лактамды антибиотиктер қолданады: цефалоспориндердің ІІІ- ұрпағына жататын препараттар (цефтриаксон, цефотаксин) және клавулан қышқылды амоксициллин немесе бисептол.
Алдын алуы. Әртүрлі вакциналар қолданылады. Олардың құрамында міндетті түрде RPR-антигені (тазартылған капсулалық антиген) болу қажет. Дегенмен вакцина қолдану бактерия тасымалдаушылықтан қорғамайды.
14.2.3.1.2. Haemophilus ducreyi.
Haemophilus ducreyi – жұмсақ шанкрдің қоздырғышы, алғаш рет итальяндық венеролог А. Дюкре (1890) толық анықтаған. Жұмсақ шанкр (шанкроид) – венерологиялық ауру, белгілері мерезге ұқсас. Инфекцияның көзі – науқас адам. Жұқтыру жолдары – жыныстық, тұрмыстық қарым-қатынас арқылы. Оңтүстік Америка мен Африкада кеңінен таралған.
Таксономиясы.
Тұқымдастығы: Pasteurellaceae.
Туыстастығы: Haemophilus.
Түрлері: Haemophilus ducreyi.
Клиникалық көріністері. Инкубациялық кезеңі – 3-5 тәулік, дегенмен, алғашқы белгілері – қызыл дақтың пайда болуы қоздырғыш енген орында бірінші тәулікте байқалады. Қоздырғыштың инвазиялық ошағында жыныс органдарында немесе ауто - жұқтыру нәтижесінде жыныстық органдардан тыс шанкроидқа тән белгілері пайда болады. Жергілікті зақымдануы – маңайы ісіңген жұмсақ жараның пайда болуымен көрінеді. Аймақтық лимфа түйіндері үлғайып, ауырсынады. Мерез шанкрінен айырмашылығы -пальпация кезінде шанкрдің ауырсынуы және қан кетуі байқалады. Ойық жарасы созылмалы түрде жазылады, сондықтан қоздырғыштар қан тамырларына өтіп бүкіл ішкі ағзаларға тарайды. Бұл ауруды мерез, қарапайым герпес, венерологиялық лимфогранулемадан міндетті түрде ажырату қажет.
Иммунитеті. Аурудан кейін иммунитет тұрақты қалыптаспайды, қайталап ауыруы мүмкін.
Микробиологиялық диагноз қою. Бактериоскопиялық әдіс кезінде, әдетте басқа іріңді үрдіс тудыратын микробтармен ассоцияациялық жағдайда грам теріс, ұсақ таяқшаларды ойық жаралардан анықтайды. Бактериологиялық әдіспен қоздырғыштың өсу факторларына тәуелдігін анықтайды (Х- факторға тәуелді, ал V- өсу факторына тәуелді емес). Құрамында ванкомицині бар шоколадты агарда, 330С температурада, ауада 10% СО2 бар жағдайда өседі. Гемолизі жоқ сұр түсті, ұсақ колониялар түзеді. Кейбір елдерде ПТР қолданады.
Емдеуі. Антибиотиктер қолданады: цефтриаксон, бисептол немесе эритромицин.
Алдын алуы. Арнайы алдын алу қарастырылмаған.