2. 20.4.1.4 Гонококтық стоматит

Гонорея, соз ауруы (грек. gone - шәуhет, rhoia – төгілуі) – несеп шығару – жыныс жолдарының шырышты қабығының қабынуымен сипатталатын жыныстық ауру.

Этиологиясы және қоздырғыштың сипаттамасы. Соз қоздырғышын 1879 ж. неміс дерматовенерологы А. Нейссер тауп ашқан, оның құрметіне кейін гонококтарды Neisseria gonorrhoeae деп атаған. Бұл грам – теріс қозғалмайтын диплококтар, өлшемі 1,25-1,0х0.7-0,8 мкм. Қабық түзеді. Кірпікшелері бар. Анилинді бояулармен жақсы боялады (метиленді көгімен, бриллиантты жасылмен). L-формаларды түзеді, әсіресе пенициллин әсерінен.

Гонококтар қоршаған ортада төзімсіз. Қан немесе сарысу, нативті ақуыздар немесе асцит сұйықтығы қосылған жанадан дайындалған қоректік орталарда домалақ, шеттері тегіс колонияларды құрайды. Сұйық орталарды лайландырып, бетінде үлбір түзеді, ол бірнеше күннен кейін тұнбаға түседі. Өсу қолайлы температурасы 37⁰ С, рН 7,2-7,4.

Гонококтар тек глюкозаны қышқылға дейін ыдыратады. Протеолитикалық белсенділігі жоқ. Бактериялар сарысулы Ig M, Ig G және комплементтің бактерицидтік әсеріне төзімділігімен ерекшеленеді.

Антигендік құрылымы әртүрлі және тұқым популяцияларында өзгеріп тұрады. Бұл иммундық реакциялардың тиімділігін төмендетеді. Иммуногендік қасиеті қабықпен, жасушалық қабырғасының ақуыздарымен, ЛПС, эндотоксинмен байланысты. Гонококтарға тән қасиет - трансформацияға қабілеттілік.

Эпидемиологиясы. Соз – кең таралған жыныстық аурулардың бірі. Жұғу көзі – ауру адам. Әйелдерде ауру жиі жасырын түрде өтеді, ондай әйелдер инфекцияның резервуары болып табылады. Негізгі жұғу жолы -жыныстық қатынастар, ауру босанатын әйелден инфекция перзентке туу кезінде жұғуы мүмкін (туу жолдары арқылы), бұл кезде бленорея дамиды.

Аурудың патогенезі және клиникалық көріністері. Қоздырғыштың кіру қақпасы - несеп шығару өзегінің, жатыр мойнының, тік ішектің, ауыз қуысының, көз дәнекер қабығының шырышты қабығының эпителийі. Гонококтар эпителийге кірпікшелер арқылы жабысады, шырышты қабығының бетіндегі жергілікті иммунитетке жауапты Ig A-ны IgA-протеаза ферментімен ыдыратады. Гонококтар эндоцитоз жолымен эпителий жасушаларына енеді, эндосомалар гигантты вакуольге бірігеді, сол вакуольдың ішіндегі гонококтарға қарсыденелер, фагоциттер, антибиотиктер әсер ете алмайды, және де бактериялардың тағы да фагоцитозға төзімді өзіндік қабығы бар, сондықтан гонококтар шексіз көбейеді. Гонококтарға толы вакуольдер базальды мембранамен қосылғанда бактериялар көршілес болбыр тініне өтіп сол жерде қабыну тудырады және қанға түсіп қан арқылы жайылуы мүмкін.

Ауыз қуысының зақымдалуы. Ауыз қуысының және жұтқыншақтың шырышты қабығының зақымдуныуы (гонококктық стоматит) – создың ең сирек кездесетің түрі. Бұл соз ауруы бар әйелдерден туылған нәрестелерде кездеседі, перзент туу жолдар арқылы өткен кезде бактериялар перзенттің ауыз қуысына да көзге де өтеді, көздің соз ауруы бленнорея деп аталады. Ересек адамдарда гонококтар ауыз – жұтқыншаққа тек соз ауруы бар адаммен оральды-генитальды жыныстық қатынасқа түскен кезде жұғады.

Ауру барысында қабыну ошақтары жұмсақ таңдайда, тіл үстінде және үзбесінде, қызыл иекте, астынғы ерінде байқалады. Шырышты қабығы қызарады да ісінеді. Іріңдік экссудатта гонококтар табылады. Ұсақ жарақаттардың, былжыраудың болуы сызат, жарық, эрозия болуына әкеледі, олар сарылау сұр түсті жабындымен жабылады және қанағыштықпен сипатталады. Осы кезде созды жаралы-шіріктік стоматиттен ажырату керек. Ересектерде гонококтық стоматит екіншілік инфекциямен асқындауы мүмкін.

Микробиологиялық диагноз қою. Іріндік экссудатты диаметрі 1 мм бактериологиялық ілмекпен алып, оны заттық әйнекшеге салады, екі жағындыны жасайды. Біріншісін 1 % эозиннің спирттік ертіндісімен және 1 % метилен көгінің сулы ертіндісімен, ал екіншісін – Грам әдісімен бояйды. Микроскоп арқылы зерттеген кезде гонококтардың ерекше морфологиясын және жасушаішлік орналасуын ескереді (сурет 9). Иммундыфлюоресенция әдісін де қолдануға болады.

Күмәнді жағдайда (созылмалы инфекция немесе тиімсіз химиотерапия) гонококктардың белгілі морфологиясын өзгерткен кезде бактериологиялық әдіс қолданылады. Бактериялардың температура өзгерісіне және құрғатуға жоғары сезімталдығын ескере отырып науқастан зерттеуге алынған затты бірден қоректік ортаға себу керек. Себіндіні жаңа дайындалған асцит агарына, сарысу және аутолизаттар қосылған ортаға, қанды немесе шоколадты агарға себеді, СО₂ қанықпасы 10-20 % жоғарылатылған жағдайда инкубациялайды. 1-8 тәуліктен кейін колониялар өсіп шығады. Колониялар тез арада аутолизге ұшырайды, аутолиз колония ортасынан шетке қарай жүреді. Қоздырғыштың түрін жалпы схемалар бойынша анықталады.

Қазіргі таңда ПТР диагностикасына арналған коммерциялық жинақтар шығарылады. ПТР-мен тек жыныс жолдарының бөліндісін зерттеуге болады, ойткені, ауыз қуысынан алынған затта нейссериялардың басқа түрлері де болады-сапрофиттік нейссериялар, менингококктар (менингококтасымалдаушыларда) – олар жалған оң ПТР нәтижесін беруі мүмкін.

Этиотропты емдеу. Науқастарға β лактамды антибиотиктерді, аминогликозидтерді тағайындайды.

Алдын алуы. Венералогиялық инфекциялардың жалпы профилактикасына негізделген: кездейсоқ жыныстық қатынасқа түспеу, «қорғаулаған секс», «қорғауламаған секстен» кейін жыныс жолдарын антисептиктермен шайып жуу, химиопрофилактикасын жасау. Жаңа туылған нәристелерге бленнореяны болдырмау үшін көзге пенициллин немесе натрий сульфацил ертіндісін тамызу.