20.2.3.1 Гингивит

Гингивит (лат. gingiva - қызыл иек, itis - қабыну) – жалпы және жергілікті факторлардың қолайсыз әсерінен болатын, қызыл иектің тіске жабысуын бұзбауымен өтетін қызыл иектің қабынуы. Оның катаральды (сероздық), гипертрофиялық және жаралы түрлерің ажыратады.

Катаральды гингивит. Жедел гингивит әдетте организмнің жалпы ауруы бар кезде дамиды (вирустармен, бактериялармен, саңырауқұлақтарымен қоздырылған инфекциялық-аллергиялық аурулар) және ауыз қуысының барлық жердегі шырышты қабығының қабынуымен бірге өтеді, немесе қызыл иектер механикалық, физикалық, химиялық факторлармен зақымдалған кезде пайда болады.

Созылмалы катаральды гингивиттің таралған түрі жүрек тамырлары, қан жүйесінің, ас қорыту жолдарының аурулары, гормональдық бұзылыстар кезінде, иммундық тапшылықтар пайда болғанда және де дәрі-дәрмектер қабылдаған кездерде дамиды. Гингивиттің басты көрінісі – қызыл иектің қанағыштық. Дәрегерге қаралған кезде қызыл иектің гиперемиясы және көгеру байқалады.

Созылмалы катаральды гингивиттің жергілікті түрінің патогенезінде микробтық тіс дақтардың маңызы зор. Грам - теріс бактериялардың эндотоксиндердің, антигендердің, ферменттердің әсерінен біріншілік қабыну пайда болады, ал 1-3 аптадан соң қабынудың барлық клиникалық көріністері анықталады. Ауру барысында патологиялық өзгерістер гингивиттің асқынуына әкеледі, альвеоланың сүйектері қабына бастайды, гингивитке пародонтит қосылады.

Гипертрофиялық гингивит. Бұл аса түрдегі пролиферациямен сипатталатын созылмалы гингивит. Бұған себепті – гормональдық өзгерістер, мысалыға, жүкті әйелдердің гингивиті, жас өсперімдер гингивиті. Жергілікті гипертрофиялық гингивит механикалық жарақаттану болған жағдайда пайда болады.

Жаралы гингивит – микроорганизмдермен көптеген жағдайларда бактериялармен (фузобактериялармен) немесе вирустармен (герпесвирустармен, Коксаки А, афтовирустармен) қоздырылады. Жаралы-шіріген Венсан гингивиті – бұл альтерация айқындалуымен өтетін қызыл иектің жедел қабынуы. Шіру үрдісінің нәтижесінде қызыл иектің шет жағасы деформацияға ұшырайды да пародонтта потенциальды созылмалы қабынудың ошағы түзіледі (4 тарауын қараңыз).

20.2.3.2 Пародонтит

Пародонт аурулары кезінде физиологиялық тіс-қызыл иек қалтасының түбі бұзылғанда патологиялық қалта пайда болады.

Пародонтит (грек. para-жанында, odont-тіс, itis-қабыну) – пародонттың бүкіл тіндерінің қабынуы. Әдетте пародонтит гингивит асқындаған кезде дамиды. Патологиялық процесс дамыған кезде қызыл иектің тіске жабысқан жерінде болбыр тіндер бұзыла бастайды, тіс тамыры мен альвеола қабырғасының арасы ашылып патологиялық тіс-қызыл иектік қалта пайда болады, тіс сүйектерінің резорбциясы дұрыс жүрмейді. Пародонтит жедел және созылмалы түрде өтуі мүмкін. Жақын жерде орналасқан инфекциялық ошақтардан лимфа немесе қан арқылы әкелінген қоздырғыштар жедел пародонтитті қоздырады. Жиі жағдайда ол жақ – бет аймағында және ішкі органдарда ауыр асқынулардың қосылуына әкеледі.

Инфекциялық пародонтит көбіне микроорганизмдердің пародонтқа тікелей тіс өзегі арқылы түсуі нәтижесінде туады. Сиректеу жағдайда - қан немесе лимфа арқылы түседі. Одан басқа жағдайларда қабынуы, патологиялық үрдістері бар жерден, мысалыға, жақтың альвеолярлы өсіндісінен, остеомиелит, гайморит ж.б. жақын орналасқан жерден микробтар жетуі мүмкін. Пародонтит болған жайдайда микроорганизмдердің бірнеше түрлері байқалады: стрептококтар, пептострептококтар, стафилококтар, коринебактериялар, бактероидтар (әсіресе B.melaninogenicus), фузобактериялар, лептотрихиялар, нокардиялар, актиномицеттер, лактобациллалар, вейлонеллалар, спирохеталар ж.б.

Қызылиек қалтасынан пародонтальдық альвеолярлық іріңағушылық синдром. Осы аурудың негізгі көрінісі - іріңдеген қалтаның пайда болуы. Бұл ауру кезеңдермен өтеді:

қызыл иек қабынған жерде қызыл иек қалтасының эпителийі төмен түседі, тістің мойыны ашылады;

қызыл иек қалтасының ішкі жағында десквамациялық үрдістер белсенеді де эпителийде микрошірік ошақтардың пайда болуына әкеледі;

қызыл иек қалтасындағы деструкция қалтаның жаралануына әкеліп соғады;

сонымен қатар тіс тамырларды жауып тұрған эпителий әрі қарай түсіп жатады, тіс сүйегі бұзыла бастайды да сүйек қалтасы пайда болады. Нәтижесінде, қызыл иектен альвеолаға таралған пародонттың тұрақты және терең зақымдалуы пайда болады.

Пародонттық іріңағушылықтың жиі себебі - ұзаққа созылған гингивит. Кейбір жағдайларда қалтаның пайда болуы тістердің физиологиялық қозғалудың бұзылуымен байланысты. Қызыл иек қалтасының ішіндегісін бактериологиялық әдіспен зерттеген кезде іріңдік қабынуды қоздыра алатын қабілеті бар әр түрлі микроорганизмдер байқалады: грам - оң және грам - теріс коктар, лактобациллалар, спирохеталар, амебалар. Олардың көбісі қалтаның үстінгі қабатында байқалады, ал терең қабаттарында және сүйек қалталарында олардың саны едәуір аз.

Емдеу негіздері. Пародонтит емдеуінде емдік әсер етуді кешенді тағайындайды: жергілікті консервативтік, физиотерапиялық, хирургиялық, ортопедиялық шараларды, антибиотиктерді және антисептикалық заттарды, организмнің қорғанушылығын жоғарылататын дәрі-дәрмектерді.