18.4.3.3. Зигомикоз (фигомикоз) қоздырғыштары

Зигомикоз қоздырғыштары – Absidia, Basidiobolus, Mucor, Rhizopus т.б. туыстастықтарға жататын зең саңырауқұлақтары. Жыныстық және жыныссыз жолмен көбейеді. Дөңгелек ірі спорангияларда орналасқан спорангиоспоралар пайда болуы олардың ең айқын морфологиялық ерекшелігі болып табылады. Споралар толған спорангиялар жарылып кетеді де топырақты, ауаны, өсімдіктерді, жемістерді, тағамдық өнімдерді ластайды. Фикомицеттер жер шарында кең таралған. Сапрофит бола тұра олар дені сау адамдарға қауіпті емес, бірақ иммунды тапшылыққа шалдыққан адамдарға өте қауіпті. Олар өте ауыр, кейде өліммен аяқталатын, өкпенің, асқазан-ішек жолының, терінің оппортунистік зақымдануын, өте ауыр рино-церебральды инфекциялар қоздырады.

18.5. Микоздарға микробиологиялық диагноз қоюдың принциптері

18.5.1. Зерттеу үшін алынатын заттар

Диагноз қою үшін микоздардың клиникалық көріністерінің айқын полиморфизммен ерекшеленетініне байланысты көптеген биосубстраттарды зерттеу қажет.

Материалдардың бәрін стерильді саймандармен алады (микробиологиялық ілмек, микологиялық күрекше, қысқаштар, скальпель, қайшы, шприц, мақталы тампондар, өлшегіш түтікшелер, сынауықтар, центрифугалық сынауықтар, заттық әйнекшелер, жабындық әйнекшелер т.б.).

Зақымданған ошақтардан зерттелетін заттар асептикалық жағдайда алынуы керек, және де 2 сағаттан кешіктірмей зертханаға жеткізілуі қажет.

Беткейлік микоздар кезінде зерттеу заты ретінде алынады: шаш, тырнақ, қырындылар, тері және шырышты қабат қабыршықтары (ауыз қуысынан, несеп-жыныс жолдарынан, мұрыннан, көздерден, құлақтардан). Зақымданған ошақты жақсылап көру үшін лупаны (үлкейткіш шыны) пайдалануға болады.

Жүйелі (терең) микоздар кезінде бөлініп алынған қоздырғышты идентификациялаумен қатар оның санын (КТБ-КОЕ/мл,г) анықтаудың маңызы зор. Абсцесса, жарақат, ойық жаралардан іріңді бөлінділер, биоптаттар алынады. Сепсиске күмәнді жағдайда және жүйелі (терең) микоздарда дене қызбасы көтерілген кезде қан алады (2 сағаттан кейін қайталап алады). Криптококкоз, кандидозға күмәнді кезде сүйек кемігін, ликвор алады. Және де зерттеу материалы ретінде қақырық, бронхалар шайындысы, несеп, нәжіс алынады.

18.5.2. Зерттеу әдістері

Микоз кезіндегі зерттеу әдістері бактериялық инфекциялар кезіндегідей – ол микроскопиялық, микологиялық, биологиялық, серологиялық, аллергологиялық әдістер. Микологиялық зертханаларда саңырауқұлақтарды идентификациялау олардың микроскопиялық және макроскопиялық (колонияларын) сипаттарын салыстырып зерттеуге негізделген. Кейде биохимиялық және басқа тесттер пайдаланылады.

18.5.2.1. Микроскопиялық әдіс

Микроскопиялық зерттеу екі бағытта атқарылады – клиникалық нативті материалды және боялған препараттарды (саңырауқұлақтың таза дақылынан дайындалған) микроскопта қарап зерделеу:

1.Науқастан алынған патологиялық материалды микроскопиялық зерделеудің мәнісі – ол боялмаған препарат – «езілген тамшы» дайындап микроскопта қарау. Ол үшін заттық әйнекшенің бетіндегі 10-30%-ті КОН ертіндісінің тамшысына шаштың, терінің, тырнақтың бөлшегін салады да жабынды әйнекшемен үстінен жабады. Кейде кератинді жақсылап еріту және препаратты түссіздендендіру үшін препаратты қыздырады немесе диметилсульфоксид ертіндісін қосады. Люголь ертіндісін немесе метиленді көк бояу қосуға болады, ол препаратты контрасттау үшін қажет. Алдымен кішкентай (х10), содан кейін орташа (х40) үлкейткішпен, конденсорды төмен түсіріңкіреп микроскопта қарайды.

Осындай әдіспен алғашқы (болжамдау) диагноз қоюға негіз болады, дегенмен ақырғы диагноз микологиялық зерттеулерден кейін қойылады.

2.Дақылдандырылған саңырауқұлақтар колониясынан дайындалған жағындыны микроскопта қарау. Боялған препаратты зерттеу диагноз қою үшін ең құнды белгілерін –саңырауқұлақтардың микроқұрылымының (гифаларының, макро, микроконидияларының т.б.) сипатын анықтаумен қатар, микоздардың клиникалық ағымын асқындыратын бактериялық ілеспе флораны зерделеуге мүмкіндік береді. Саңырауқұлақ колонияларынан жағынды дайындайды, фиксациялайды, көбінесе Грам, Романовский-Гимзе, Циль-Нильсен әдістерімен бояйды. Дегенмен, саңырауқұлақтардың жасушасын, спораларын және олардың анаморфты/телеморфты құрылымдарын әр түрлі бояғыштармен көруге мүмкіндік беретін көптеген бояу әдістері де (көрініс айдынының контрасты боялуын күшейтетін) қолданылады. Мысалы, Мак-Мансу әдісімен бояғанда айналасының бәрі солғын-қызғылт түске, ал саңырауқұлақтар – қоңыр-күрең түске боялады. Лактофенолды (метиленді көк бояу қосылған) қолданғанда көру алаңы ашық аспанкөк түске, ал саңырауқұлақтар – қою-көк түске боялады. Лактофуксинмен боялғанда көрініс алаңы қызғылттау, ал саңырауқұлақтар көкшіл түске боялады.

Аравийский әдісімен бояғанда кокцидиялардың сферулалары сары-қызғылт түске, жасуша қабаты ортасында бозғылт-қызыл және айналасы қызғылт-сиякөк түске боялады.

Хенкс әдісі бойынша саңырауқұлақтар күрең қызыл, ал көрініс алаңы – аспанкөк түске боялады.

Криптококкозбен науқастанғандардан алынған материалды арнайы әдіспен өңдейді, өйткені олардың қалың капсуласы бар.

Клиникалық материалды (мысалы, жұлын сұйықтығын центрифугалап алынған тұнбаны) бояудың ең қарапайым әдісі – 1:5 есе сұйытылған тушьпен бояу. Жағындының қара-сұр түсті көрініс алаңында ақ жолақты капсула, ал оның ішінде қара түсті дөңгелек жасушалар (мүмкін бүршіктенген) көрінеді. Капсуланы басқа да күрделі бояу әдістерімен анықтайды: PAS реакциямен, Моури, Шубич т.б. әдістерімен. Хаммершмидт, Бессоне, Сабура т.б. әдістер бар екені белгілі.

3.Люминесцентті-микроскопиялау әдістері тиімді, олар экспресс-диагностикалық әдіс қана емес, оның арнайылығы (спецификалығы) өте жоғары. Олар 2 топқа бөлінеді:

1)Саңырауқұлаққұрамды зерттеу заттарын флюорохроммен өңдеп, люминесцентті микроскопта қарағанда жарқыраған саңырауқұлақтарды көруге мүмкіндік береді.

2)ИФР әдісі (иммунды-флюоресценттік реакция) – саңырауқұлаққұрамды материалды флюорохроммен таңбаланған моноклональды антиденелермен өңдеп, люминесцентті микроскопта қарағанда арнайы жарқыраған саңырауқұлақтар көрінеді.

4. Микроскопиялық зерттеулер тобына Гомори, Гомори-Грокот, PAS- реакция, Гридли, Мейер әдістері бойынша гистологиялық препараттарда (биопсия) тіндердегі ашытқы тәріздес Candida-дан, Cryptococcus neoformans, Aspergillus, Sporothrix schenskii-ден басқа саңырауқұлақтардың туыстастығын анықтау мүмкін емес.