Адамдар мен жануарлардың приондық аурулары

Аурулардың аты	Иесі	Жұғу жолдары
Куру	адам	Өлікті жерлеу салты бойынша каннибализм кезінде.
Крейтцфельд-Якоб ауруы (жұқпалы КЯА)	адам	Өсіру гормонын инъекциялау, ми қабықшасын алмастырғанда жұғу
Тұқым қуалайтын Крейцфельд-Якоб ауруы	адам	PRNP геніндегі мутациялану кезінде жұғу
ГШШС (СГШШ)	адам	PRNP геніндегі мутациялану кезінде жұғу
Өліммен аяқталатын тұқым қулайтын ұйқысыздық	адам	PRNP геніндегі мутациялану кезінде жұғу
Скрепи	қойлар	Генетикалық ақаулары бар түрлерінен жұғу
Сиырлардың спонгиозды энцефалопатиясы	сиырлар	Қоректік қоспалар, ет-сүйектен жасалған ұн арқылы жұғу
Қара күзендердің трансмис-сивті энцефалопатиясы	қара күзен	Қойлар мен сиырлардан жем-шөп арқылы жұғу, ет арқылы инфицирлену
Созылмалы арытау қоздыратын ауру	бұғылар, бұландар	Белгісіз
Мысықтардың губкатәріздес энцефалопатиясы	мысықтар	Инфицирленген сиыр етімен немесе ет-сүйектен дайындалған ұнмен қоректенгенде
Тұяқтылардың экзотикалық энцефалопатиясы	оркис киігі	Хайуанаттарда ет-сүйектен дайындалған ұн арқылы жұғу

Приондық аурулар бірнеше түрде өтуі мүмкін:

инфекциялық (жұқпалық)

спорадикалық

тұқым қуалаушылық.

Тұқым қулаушылық түрі инфекциялықпен бірге алғанда тіркелген барлық ТГЭ-ның 10-20% құрайды, ал қалған 90% спорадикалық ТГЭ-ның үлесіне тиеді.

Патогенезі және клиникалық көріністері:

үдемелі деменция (ақылсыздық);

атаксия (қозғалыс координациясының және тепе-теңдігінің бұзылуы);

мінез-құлқының өзгеруі;

психоздар;

зағип болып қалу;

100% өліммен аяқталу;

бас миының нейрондарының губкатәріздес дегенрациялануы;

глиялардың белсенділігінің артуы және глиоз, астроцитоз (астроцитарлық нейроглиялардың өсіңкі жайылуы);

тіндердің атрофиялануы және склероздануы;

ақуыздың аномальдық қосындыларының жинақталуы –приондардың шоғырлануы (диаметрі 10-60 нм амилоидты түйіншектер);

ТГЭ қоздырғыштары мен классикалық вирустарға тән ортақ қасиеттері:

тесіктерінің диаметрі 25-100 нм-ге дейінгі сүзгіштерден (фильтрлы) өтіп кету қабілеттілігі;

LD₅₀ көрсеткішін анықтауға мүмкіндік беретін титрлеуге қабілеттілігі;

инфицирленген жануарлардың миында 1 г ми массасына шаққанда 10⁵-тен 10¹¹-ге дейінгі мөлшерде жинақталуы;

қоздырғыштарының әр түрлі вируленттілігі және патогенділігі бар штамдарының және иелерінің әртүрлі болуы;

агентке сезімталдығына генетикалық бақылау жүргізілуі;

агенттің әр түрлі штамдарының арасында интерференция болуы.

ТГЭ қоздырғыштарының физикалық-химиялық қасиеттері:

формальдегид, глутаральдегид, ЭДТА, нуклеазалар және детергенттердің әсеріне резистенттілігі;

80°С-та қыздыруға төзімділігі және 100°С-та белсенділігінің толық жойылмауы, протеазаның әсеріне (протеолизге) төзімділігі;

УК (УФ) сәуленің, иондаушы радиацияның және ультрадыбысты энергияның әсеріне төзімділігі;

электронды микроскопта вириондық құрылымдарды (жүрекшені, қабықшаны) анықтау мүмкіндігінің болмауы;

қоздырғыш жұққан жануарлардың бас миында амилоид тәріздес фибриллалардың (скрепи –ассоциацияланған) болуы.

ТГЭ қоздырғыштарының биологиялық қасиеттері:

жасырын (инкубациялық) кезеңі ұзақ мерзімді болуы;

қабынулық өзгерістердің, иммунитеттің болмауы;

патологияның үдемелі созылмалы түрде өтуі;

ремиссиялардың және айығу көріністерінің болмауы;

гисто-патологиялық өзгерсітер туғызады: амилоидты түйіншектер, глиоз, нейрондардың бұзылуы;

интерферон өндірілуінің болмауы және интерферон пайда болуына әсер ету, интерферон әсеріне сезімталдық болмауы;

классикалық вирустармен интерференцияның болмауы;

инфекциондық нуклеин қышқылдарының болмауы;

Т- және В –жасушалардың бір-бірімен байланысуының болмауы;

инфицирленген жасушаларда ЦПӘ болмайды;

бірқатар реагенттердің иммунды-супрессиялаушы немесе иммунды-ынталандырушы әсеріне сезімталдығы жоқ.

Приондардың құрылымы:

Приондық ақуыз (PrP) 2 қалыпта болады: адамдар мен сүтқоректілердің организмінде табылған жасушалық қалыпты - Pr Pc; приондық аурулармен зардаптанғандардың организмінде - Pr Psc түрінде (паталогиялық, инфекциондық).

Pr P – PRNP-ті кодтайтын ген адамның 20-хромосомасының қысқа иығында орналасады. Ол 253 кодонды, 20 шақты мутацияларды және приондық инфекцияға қатысты көптеген инверсияларды кодтайтын 759 нуклеотидтерден тұрады.

Приондар (PrP) –сиалогликопротеид молекулалық салмағы 33-35кД, 254 аминоқышқылдарынан тұрады (22 мүшелі N-терминалды сигналдық пептидті қоса есептегенде), олардың бүйірлік тізбекшелеріне қанттық қалдықтар қосылған.

PrP сыртқы жасушалық мембрананың құрамына кіреді және организмнің көптеген жасушаларының компоненті болып табылады. Олардың максималды концентрациясы нейрондарда табылды. PrPc–тың екі түрі анықталған: трансмембраналық және секреторлық. Pr Pc-те 42 % α– спиральдар және 3 % β - құрылымдар болады, құрылымның негізгі өзгерістері бірінші 2 α - спиральдарында пайда болады (41-сурет).

Pr Pc-тың (cellular prion protein-қалыпты жасушалық, жұқпалысыз ақуыз) физиологиялық функциясы:

циркадалық ритмді реттейді (жасушада, ағзада, бүкіл организмде тәуліктік циклдың белсенділігін және тыныштығын реттеп отырады), сигналдық қызмет атқарады;

оксидативті стреске кедергі жасай алады және есте сақтауды қалыптастыруға қатысады;

протеазаның әсеріне сезімтал, ОЖЖ-де мыс метоболизміне қатысады;

жасушааралық танып алу процесіне және ұйқыны реттеуге қатысады, ал оны кодтайтын ген, қартаю процестеріне бақылау жүргізеді;

Pr Psc (scrapie prion protein) – посттрансляциялық модификациялық өзгеріске ұщыраған, молекулалық салмағы 27-30 кД приондық ақуыздардың патологиялық изоформалары. Pr Psc құрамында 30 % α - спиральдар және 43 % β – құрылымдар, Pr Pc-те 42 % α– спиральдар және 3 % β - құрылымдар болады, құрылымның негізгі өзгерістері бірінші 2 α - спиральдарында пайда болады. Сонымен, прионда ауруда α-спиральдары бұзылысқа ұшыраган және β-құрылымдар пайда болған қалыпты жасушалық ақуызда трансляцияланудан соң болатын конформациялық өзгерістерге негізделген.

Pr Pc және Pr Psc-нің аминқышқылдық реттіліктері бірдей. Конформациялық ауысудың нәтижесінде қалыпты ақуыздың физикалық қасиеті өзгереді, ол патологиялық процестің дамуына әкеледі.

Pr Psc дәл Pr Pc сияқты гидрофобты гликозирленген зәкірі (якорь) бар, жасушадан жасушаға нейрондар арасымен Pr Pc және Pr Psc-ді тасымалдауды атқара алады.

Pr Psc жасушалық протеазаның әсеріне төзімді, сондықтан лизосомдар құрылымдары мен Гольджи аппаратына жинақталып жасушалық метаболизм әсерінен құтылып кете алады.

Pr Pc эндоплазматикалық жүйеде синтезделеді; синтезделген Pr Pc Гольджи аппараты арқылы жасуша сыртына шығады, гликофосфатидилинозитпен (ГФИЗ-ГФИЯ-зәкір-якорь) байланысады. ГФИЗ-ің көмегімен Pr Pc нейрон жасушасы мембранасының сыртқы қабатына әлсіз қосылған. Сондықтан ол салыстырмалы түрде жылжымалы және аксон бойымен көрші жасушаның мембранасына спонтанды ауысу қабілеттілігі бар, және де фосфолипазаның және протеазаның көмегімен тіннен шығарып тастауға болады.Негізінде бас ми жасушаларында экспрессияланады; дегенмен Pr Pc ОЖЖ-нен тыс көптеген ағзалар мен тіндерде (көкбауыр, лимфотүйіндер, тері, адам лимфоциттері, асқорыту жолдары) табылған. Миға қарағанда өкпеде, қаңқалық етте, жүректе, жатырда, тимуста, тілде Pr Pc саны 20-50 есе аз. Pr Pc-ің ең аз концентарциясы бауырда байқалған.

Лизосомдардың зақымдануы нейронның аутокатализін туғызады, олар бұзылғаннан кейін Pr Psc көрші жасушаларға жұғады да, амилоидты түйіншіктерде шоғырланады. Синаптикалық құрылымдарда Pr Psc-нің жинақталуы және осымен байланысты синапстардың бұзылуы неврологиялық өзгерістер мен деменция дамуына себепкер болуы мүмкін.

Репликациялануы:

Приондар N-терминалдық реттілігімен мембрананың сыртқы беткейіне қосылады, эндоцитоз жолымен жасушаға енеді. Жасушада Pr Psc жинақталуы үшін Pr Pc-нің қалыпты ақуызы қажет (PRNP геннің болуы). Приондар жасущаға жұққаннан кейін алдымен лимфоидты тіндерде –лимфа түйіндерінде, тимуста, әсіресе В-жасушалық аймақта пайда болады. Лимфоидты тіндерде приондардың репродукциялануы жарым-жартылай жүреді, содан соң нервтердің бойымен жақынырақ орналасқан аксондарға жетеді. Аксондарда көбейгеннен кейін приондар жұлынға, сонан соң бас миына қарай күніне 1мм жылдамдықпен тарала бастайды, сол жерлердегі нейрондарға, және де глиалдық жасушаларда олардың толық репликациялануы басталады. Pr Psc-дің бас миында жасушаішілік шоғырлануы нейрондардың вакуолизациялануымен, дегенерациялануымен, олардың бұзылуымен және астроцитоз дамуымен көрініс береді. Pr Psc-дің жасушадан тыс шоғырлануы диаметрі 10-60 мкм амилоидты түйіншектердің табылуы бойынша анықталады.

Приондардың биосинтезі экспоненциалды процесс деп есептеледі. Бұл кезде PrPs немесе PrPsc -ның пострансляциялық конформациясы қажетті кезең кезең боп табылады. PrPsc молекуласы аралық герогодимерлі өнім өндірулі үшін PrPc молекуласымен байланысады деген болжам бар, нәтижесінде PrPc молекуласымен бірігеді де, PrPsc-нің 4 молекуласын түзеді. 3-циклда PrPsc-нің 4 молекуласының әрқайсысы PrPc молекуласымен байланысып PrPsc-нің 8 молекуласын түзеді- нәтижесінде экспоненциальдық өсу қамтамасыз етіледі.

Жұқпалы приондық ақуыздардың шығу тегі бойынша ғылыми болжамдар (гипотезы):

Ақуыздық теория бойынша конформациялық ауысу үшін Pr Psc –тің эндогендік Pr Pc –пен физикалық тікелей өзара әсерлесу қажет. Бұл кезде Pr Psc матрица ретінде рөл атқарады да, Pr Pc –субстратына «таңбасын» түсіреді.

Ең тартымдысы «бұзғыштық» (затравочная) модель, ол бойынша екі изоформдар арасында термодинамикалық тепе-теңдік болуы керек. Инфекция кезінде және экзогенді Pr Psc енгізгенде ол орнынан жылжиды. Бұл кезде бір шетіне трансформирленген Pr Pc –ның мономерлері қосылған Pr Psc –тен тұратын полимеразалық тізбекті бұзғыш (затравка) пайда болады. Өсіп келе жатқан полимеразалық тізбек фрагменттер түзе алады, олар көрші жасушалармен қоршалып алынады.

Спорадикалық КЯА (БКЯ) кезінде ешқандай мутациялық өзгерістер табылмаған. Ауру пайда болуды Pr Pc –ның гиперэкспрессиялануымен байланыстырады, ол Pr Pc –тің Pr Psc –ке спонтанды конформациялық ауысуына әкеледі.

Мутациялар Pr Pc құрылымының тұрақтылығын бұзуы мүмкін, нәтижесінде тепе-теңдіктің Pr Psc пайда болу жағына қарай ауысуына әсер етеді.Pr Pc –тің Pr Psc –ке конверсиялану механизмі нақты анықталмаған. Бұл процессатқарылуы үшін 2 изоформның физикалық жанасуы (контакт) қажет деп санайды.Pr Psc –тің Pr Psc –ке конверсиялану, бәлкім, плазматикалық мембраналардың холестеринге бай учаскесінде (рафтах) атқарылуы мүмкін, өйткені холестерин алынып тасталғанда Pr Psc –тің қалыптасуы тежеледі.

Осы кезге дейін приондық ауруларға байланысты PRNP генінде 20 мутациялар тіркелген. Мұндай мутациялар PrPc –ның полипептидті тізбекшесінде бір-екі аминқышқылдарының алмасуының нәтижесінде болады. Мысалы, 102 қалыпта (положении) пролинді лейцинге алмастыру тудыратын мутациялармен ГШШС (СГШШ)-ның дамуы байланысты, ал 178 кодта аспарагин қышқылын аспарагинге алмастыру КЯА (БКЯ), және де өліммен аяқталатын жанұялық ұйқысыздық тудыруды дамытуы мүмкін. Нүктелік мутациялардан басқа, тұқым қуалайтын ТГЭ кезінде Pr Pc-ның N-щетіндегі 67, 75, 83 –кодондарда амин қышқылдарының 8-мүшелі қайталымдары (повторы) тіркелген. Приондық аурулардың штамдары бір-бірінен биологиялық қасиеттері бойынша (жасырын кезеңі, клиникалық көріністері, Pr Psc-тің ми тіндерінде және ОЖЖ –ден тыс ағзаларға таралуы) ажыратылады. Приондық аурулардың ең басты сипаттамасының бірі жасырын кезеңінің ұзақтығы болып табылады. Ол, сірә, приондардың репликациялануы және резервуарларда жинақталуы үшін керекболуы мүмкін. Осындай резервуарлар қатарына лимфареттеуші жүйе (ЛРЖ- ЛРС), симпатикалық нерв жүйесі (СНЖ-СНС) жатады. В- лимфоциттер нейроинвазиялану үрдісіне тікелей қатыспайды, бірақ фолликулярлық дендритті жасушалардың (ФДЖ-ФДК) жетілуін ынталандырады (стимульдейді). ЛРЖ (ЛРС)-дегі приондар концентрациясының жоғарылауы лимфоидты ағзаларды иннервациялайтын және приондардың ОЖЖ-ге тасымалдануында рөл атқаратын олардың ОЖЖ-не жетуін қолдайды. Макрофагтар приондарды ОЖЖ-дан оның нервтік ұщтарына жеткізе алады. әрі қарай Pr Psc аксоналдық тасымал көмегімен бас миына (оның синапстары негізгі нысана болып табылады) және жұлынға қарай жылжиды есептеледі.Pr Psc-нің нейрондарының лизомальдық құрылымдарында және глиялар жасушаларында болатыны байқалған.

Инфекцияның берілу жолдары:

Аутосомды-доминантты тип бойынша тұқым қуалаушылық жолмен берілу (тікелей емес, жанама тұқым қуалаушылық).

Алиментарлық-приондармен инфицирленген өнімдерді пайдаланғанда берілу, себебі асқорыту сөлдеріндегі протеазаның әсеріне приондар төзімді келеді.

Парентеральды (ятрогенді) жол –инфицирленген электродтарды, хирургиялық, стомотологиялық және басқа саймандарды, дәрілік препараттарды (ірі қара малдың миынан және лимфоидты тіндерінен дайындалған) пайдаланғанда жұғу.

Тағамдық, фармацевтік және косметикалық өндірісте жануарлардан алынған өнімдерді (желатин, коллаген ж.т.б.) пайдаланғанда жұғу.

Ең қауіптісі интрацеребральды жұғу жолы, содан кейін көктамыр арқылы, перитонеальдық, тері астылық және ауыз арқылы (оральды) жұғу жолдары болып табылады. Инфицирленген тіндер формалинмен өңдегеннен кейін де жұқпалық қасиетін жоймайтынын есте сақтау керек.

Крейтцфельд –Якоб ауруы (КЯА-БКЯ) адамдар арасында басқа приондық ауруларға қарағанда кең таралған (барлық приондық инфекциялардың 88-90% құрайды), және де үш классикалық, бір жаңа түрінде кездеседі: спорадикалық түрі (85-90%); жанұялық түрі (10-15%); ятрогендік түрі (1%-ден аз), КЯА -ның жаңа варианты.

Ауру континенттердің бәрінде кездеседі, сырқаттанушылық көрсеткішінің деңгейі 17-82 жастағы тұрғындардың 1 млн-а шаққанда шамамен 0,5-1,0 құрайды. Кеселдің ұзақтығы бірнеше аптадан 8 жылға дейін (орташа есеппен -6 ай) созылады. Алғашқы клиникалық көріністері: әртүрлі дәрежедегі ұмытшақтық (амнезия), көңіл аудару қабылеттілігінің нашарлауы, кәсіби дағдылығын жоғалту, сирек жағдайда –мінез құлқының өзгеруі, қудалауға ұшырау қорқынышы,кейде бас ауыруы, аяқ алысының нашарлауы, бас айналуы байқалады. Кейіннен айқын дизартрия, үдемелі деменция және миоклоникалық атаксия пайда болады. Аурудың үш типшесі (подтипі) анықталған –жеделшелеу (деменция және атаксия), амиотрофикалық (деменция, бұлшық еттің нейрогендік атаксиясы) және аралық (промежуточный) типшесі. Спонгиформды дегенерация, нейрондардың бұзылуы, астроцитоз дамиды. Амилоидты түйіншіктер ОЖЖ-нің барлық бөлігінде (бас мидың қыртысында, мишықта, базальдық ядроларда, таламуста, ми сабауының жоғарғы бөлшегінде) қалыптасуы мүмкін.

КЯА-ның спорадикалық түрі PRNP генінің соматикалық мутациялануымен немесе ең болмағанда бір нейронда қалыпты Pr Pc изоформаның патологиялық Pr Psc изоформаға айналуымен байланысты болуы ықтимал. Аурудың бұл түрімен 1 млн тұрғындарға шаққанда 0,3-1 оқиға жиілігімен 17 ден 82 жасқа дейінгі (көбінесе 60-65 жастағылар) ерлер де, әйелдер де зардаптанады. Күмәнді (продромальды) кезеңіндегі симптомдарға вегетативтік бұзылыстар (астения, ұйқысы мен тәбетінің бұзылуы), көңіл-күйінің, есте сақтауының өзгеруі жатады. Аурудың алғашқы көріністері ретінде көру қабілеттілігінің бұзылуы (диплопия, көру айдынының тарылуы т.б) байқалады. Негізгі клиникалық симптомы –көбінесе миоклонуспен өтетін, прогрессивті жылдам дамитын деменция. Ауру ұзақтығы –орташа есепппен 8 ай шамасындай. Амилоидты түйіншектер сирек жағдайда (5-10%) қалыптасады.

КЯА-ның жанұялық немесе тұқымқулаушылық түрі –аутосомды-доминантты типпен берілетін және PRNP генінің мутациялануымен байланысты тұқым қуалайтын ауру. Алғашқы көріністері көбінесе мишықтың зақымдануымен байланысты. Амилоидты түйіншектер сирек жағдайда табылады, әдетте базальды ядроларда және мишықта орналасады. Мутация кезінде 178-кодта аспартат аспарагинмен алмастырылады. Клиникалық белгілері бойынша сипатталады: аурудың ерте басталуы, салыстырмалы түрде ұзақ мерзімге созылуы (2 жылға дейін), патологиялық процестің басталуы кезеңінде есте сақтау қабілетінің бұзылуы, миоклонус, электроэнцефолограммада қалыпты өзгерістердің болмауы. 200-кодта мутация болған жағдайда (глюталысы қышқылының лизинмен алмастырылуы) клиникалық көрінісі спородикалық КЯА-ға ұқсас. Бірақ морфологиялық зерттеу кезінде амилоидты түйіншіктер сирек табылады. 8-еселі аминқышқылдық қайталану кезінде аурудың ерте жаста (25-35 жас) басталуы әлеуметтік мінезінің өзгеруі,сөйлеуінің өзгеруі,қозғалысының бұзылысқа ұшырауы, сирек жағдайда-миоклонус, ЭЭГ-да өзгерістер байқалады. Аминқышқылдар ретіндегі қайталанулардың саны көбеюіне қарай клиникалық және морфологиялық өзгерістердің ауырлықтары арта түседі.

КЯА-ның ятрогенді түрі көптеген медициналық емшаралармен (хирургиялық саймандар, электродтар қолданғанда, гормондармен емдегенде, көздің мөлдір қабығын немесе мидың қатты қабығын алмастырғанда ж.т.б.) байланысты. Ятрогенді түрінің инфекция көзі КЯА-ның кез келген түрімен науқастанғандар бола алады. Қауіпті топқа медициналық қызметкерлерді жатқызуға болады: нейрохирургтар, терапевтер, стоматологтар, патологоанатомдар және лаборанттарға жұққан жағдайлар тіркелген. Ми ішіне жұққан кезде жасырын кезеңі қысқа (19-46 ай ) және ауру жылдам дамитын деменциямен сипатталатын классикалық КЯА түрінде клиникалық көрініс береді, ал шеткейлік нерв арқылы жұққанда – жасырын кезеңі 15 жылдан астам уақытқа созылады және куру ауруы кезіндегідей атаксия басымырақ болады.

КЯА- ның атиптік түрі - ұзақтығы 2-жылдай уақытқа созылатын, спорадикалық ауру. КЯА кезіндегідей клиникалық көріністермен сипатталады. Приматтар және басқа жануарлар үшін жұқпалы болғанымен ми тіндерінде пато-гистологиялық өзгерістер болмайды. Науқастанғандардың бәрі 129 кодон бойынша гетерозиготты болып табылады (барлық КЯА –ның 10%-ын құрайды).

КЯА-ның жаңа варианты 40-жасқа дейінгі (орташа жасы 26,3 жыл) адамдарда дамиды, жасырын кезеңі қысқалау, ауру дамуының барысы ұзақтау (орташа - 14 ай) болады, ол алиментарлық жолмен жұғуына байланысты болуы мүмкін. Клиникалық көріністері куру ауруына және КЯА-ның ятрогенді түріне ұқсастау болады, деменцияға қарағанда атаксия басымырақ болуымен және амилоидты түйіншектердің көп мөлшерде пайда болуымен сипатталады. Спорадикалық КЯА-на тән ЭЭГ өзгерістер науқастанғандардың ешқайсысында табылмаған. Пациенттердің барлығы 129 кодондағы метионин бойынша гомозиготты болған.

Куру- Папуа аралындағы (Жаңа Гвинея) тұрғындары арасында ғана кездесетін ауру. Кесел тайпа өкілінің біреуінде КЯА-ның спорадикалық түрінде спонтанды пайда болып, өлікті жерлеу кезіндегі салт жораларына (каннибализм) байланысты тайпаның басқа адамдарына беріліп отырған, жыл сайын 200-дей адам өлімге душар болған. Індеттің дамуына тайпа өкілдерінің генетикалық ерекшеліктері (129 кодондағы валин амин қышқылы бойынша гомозиготты ) әсер еткен. Екі жыныстағы балалар мен әйелдердің арасында ауру жиі кездескен, ал ересек ерлер арасында тек қана 2% жағдайда тіркелген. Ол жерлеу кезінде өліктің миын және ішкі ағзаларын әйелдер мен балаларға, ал бұлшықеттерін- ересек ер адамдарға берілуімен байланысты болуы мүмкін. Жерлеу жораларын бастаудан бұрын мәйітті дайындауды да әйелдер мен балаларға тапсырған. Сондықтан алиментарлық жұғу жолынан басқа да берілу механизмі болуы ықтимал.

Каннибализмді тоқтатқаннан кейін ауру іс жүзінде жойылған. Аурудың клиникалық көріністері: мишықтық атаксия , дизартрия, диплопия, қозғыштықтың күшеюі, эйфория, себепсіз күле беру (куру-«күлкілі өлім» деген мағына береді). Әдетте деменция болмайды. Аурудың орташа ұзақтығы-12 ай. Амилоидты түйіншектер ауырғандардың 70-75 %-да табылады, негізінде мишық қыртысында орналасады.

Герсцман – Штраусслер – Шейнкер синдромы (ГШШС-СГШШ)- сирек кездесетін (приондық инфекциялардың 2 % немесе 100 млн тұрғындардың 2-5-інде) жанұялық ауру және аутосомды-доминантты типпен беріледі. Дегенмен спорадикалық түрі де кездеседі. Әдетте кесел 40-50 жаста дамиды (КЯА-он жыл кейінірек басталады) және орташа 5 жылға созылады. Науқастанғандардың көпшілігінде PRNP-ң 102 кодонындағы пролиннің лейцинмен ауысуымен сипатталады. Бастапқы симптомдарына мишықтық бұзылыстар жатады, кейінірек атаксияға жұтынудың және дауысының бұзылуы, кеңірдек және зағиптық, үдемелі деменция қосылады.Миоклониялар-сирек кездеседі.Бүл ауру, іс жүзінде мидың барлық бөлімдерінде, әсіресе мишық қыртысында, көптеген амилоидты түйіншектер қалыптасуымен сипатталады.

Жанүялық фатальды (өлім тұғызатын) ұйқысыздық - аутосомды- доминантты тип бойынша берілетін (178 кодонда мутация болатын ), тұқым қуалайтын ауру, алғашқы рет 1986 жылы анықталды. Індет 25-тен 71-жасқа дейінгілерде басталады. Клинникалық көріністері - үдемелі ұйқысыздық, вегетативтік нерв жүйесініің бұзылыстары, ауырту сезімдерінің төмендеуі, қозғалыс қабілетінің бұзылуы және деменция. Ұзақтығы- шамамен 18 ай. Таламустың бұзылысымен сипатталады, сол жерде нейрондардың 50%-дан астамы бұзылысқа ұшырайды. Спонгиформды дегенерация айқын емес, оның негізінде таламуста табуға болады. Іс жүзінде амилойдты түйіншектер болмайды.

Альперс ауруы немесе бала жастағы созылмалы прогрессивті энцефалопатия. Негізгі клиникалық көріністері: басының қатты ауыруы, көз көруінің бұзылуы , инсульт тәріздес жағдайлар, қояншық - тәріздес ұстамалар, циррозға айналатын созылмалы гепатит.

Приондық ауруларға микробиологиялық диагноз қою:

Классикалық әдіс- инфекциондығын анықтау үшін трансгенді тышқандарға (PRNP гені жоқ) жұқтыру; ОЖЖ-ның тіндеріндегі Pr Psc-ді анықтау (флюоресцентті және инфрақызыл спектроскопия ) ;антиген -антидене реакцияларына негізделген диагноз қою әдістері, Pr Pc және Pr Psc-ді детекциялау үшін монокональды, поликональды, антипептидтік антиденелерді пайдалану (ПТР-ПЦР); диагнозды дәлелдеу үшін референс әдіс ретінде гистологиялық және иммунды-химиялық әдістерді қолдану. ИФТ (ИФА) көмегімен ми жолының сұйықтығында приондық бұзылыстарының ақуыздық маркерлерін табу.

Емдеу стратегиясы:

● «Pr Pc синтезделуін және жасуша бетіне оның тасымалдануын тежеп отырып, Pr Psc – нің қалыптасуын болдырмау;

● Pr Pc құрылымын тұрақтандыру ;

● Pr Psc-ны протеазаға сезімтал түрге айналдыру;

● Pr Pc-тің Pr Psc пен және инверсиялық үрдіске қатысатын басқа молекулалармен өзара әсерлесуіне тосқауыл қою;

● организмнен Pr Psc-ті шығарып тастау;

● жаңа дәрілер -β-доменді блокаторларды қолдану;

● амфотерацин В немесе доксорубцин қолдану.

Приондық аурулардың алдын алу:

● гендік-инженерлік гормондық препараттарды пайдалану;

● тіндер мен ағзаларды трансплантациялауды шектеу;

● КЯА-мен науқастанғандарға қолданылған хирургиялық саймандарды жою;

● Құрамында инфекциялық приондық ақуыз болуы мүмкін тағамдарды пайдалануға тиым салу;

● Приондарға резистентті үй жануарларының тұқымын өсіру және т.б.