Тас материалдарының табиғи қасиеттері

Құрғақ кезіндегі тығыздығы бойынша тас материалдары ауыр (1800кг/м³ артық) және жеңіл (1800кг/м³-тен кем) болып бөлінеді.

Сығудағы беріктігіне қарай олардың ауырлары 10-нан 100-ге дейін, жеңілдері 1-20-ға дейін маркалы болады.

Жол жабындылары мен өнеркәсіп ғимараттарының едендері үшін арналған материалдарға қосымша талаптар қойылады (үйкелу, тозуға жоғары төзімділік).

Табиғи тас материалдары мен бұйымдарының түрлері

Жұмыр тастар (бутовые камни), қабырғалық тастар мен блоктар, қаптама тастары мен тақталары, жабынды тақталары мен басқалары.

Жұмыр тастарды пішіні реттелмеген тау жыныстарының кесектері немесе пішіні өзгертілмеген тас плиталардан алады. Дөңбек тастарды жарылыс қолданып немесе қолмен қайла, сүймен, сына, ауыр балға пайдаланып өндіреді. Жұмыр тас қасиеттерінің кейбіреулерінің салмағы 30-40кг-ға жетеді.

Жұмыр тастар іргетас, от жағылмайтын үйлердің қабырғаларын қалауға, тірек қабырғаларды тұрғызуға

жұмсалады. Жұмыр тастар қалдықтарын бетон жасауға жарату үшін қиыршық тасқа айналдырады.

Қабырғалық тастар мен блоктардың тығыздығы 2200кг/м³-ге дейінгі тау жыныстарынан дайындайды. Қол күшімен қалауға арналған тастардың көлемі 390х190х190мм, ал іргеленген тастардың көлемі тау жынысының көлемі мен көтергіш механизмнің мүмкіндігіне қарай белгіленеді. Бұл тастар ашық кеніштерде (карьерлерде) таскескіш машиналармен кесіледі.

Қабырға тастары мен блоктарын дайындауға қолданылатын тау жыныстарының қысқандағы беріктік шегі 25МПа, аязға төзімділігі 15-тен кем, жұмсару коэффиценті 0,6-дантөмен болмауы тиіс

Қаптама тастары мен тақталарын кесу және жару (распиливание и раскалывание) арқылы алынады. Сыртқы қаптамаға арналған тау жыныстары (гранит, диорит, габбро, лабрадорит сиенит) жауын-шашынға төзімді, жарықсыз және желге желінбеген әдемі және бояуы оңбауы тиіс. Ішкі қаптамаға қолданылатын тау жыныстарының бояуы әдемі және жылтыратуы жеңіл болуы тиіс. Ішкі қаптамаға көбінесе мәрмәр пайдаланады.

Мәрмәр тақталарын өңдіргенде кесінді түрінде көптеген қалдық қалады. Бұларды әшекейлі едендер жасауға қолданады.

Табиғи тас материалдарынан күйреуден қорғау тәсілдері

Тас білінуінің негізгі себебі – судың әсері, ол тастың жарықтары мен кеуектеріне кіріп, кейін суық түскенде қатып, көлемін ұлғайтады да тасты бұзады.Оның үстіне температураның кенет өзгеруі тас бетінде қылжарықтар (микротрещины) пайда болғызады да олар бұзылу көзіне айналады. Тастың жарықтарына орналасып алған әртүрлі микроорганизмдар мен өсімдіктер, органикалық қышқылдар шығарады да, олар тастың бұзылуына әкеп соғады. Әртүрлі газдар, мысалы ауадағы көмірқышқыл газы әктастар мен мәрмәрлардың бұзылуына себеп болады.

Ғимараттар конструкцияларындағы табиғи тас материалдарын күйреуден конструкциялық және химиялық шаралар қолдану арқылы қорғайды.

Конструкциялық шаралар тас бетінен судың тез және дұрыс ағып өтуін қамтамасыз етеді және тас беттерін тегістеп, жалтырату арқылы іске асады.

Химиялық шаралардың мәні-кеуекті тас материалдарының бетіне арнаулы құрамалар жағу арқылы тығыздау және ылғалдың кірмеуін қамтамасыз ету.

Тас материалдарын химиялық қорғау тәсілдерінің ең тиімдісі флюаттау (флюатирование), яғни кеуекті әктастардың бетіне флюаттар-кремнийфторсутекті қышқылының ерітіндісін сіңіру. Флюаттар кальцитпен қосылып әктас бетіндегі тесіктерді толтырады да, материалға ылғал кіруіне кедергі жасайды, сөйтіп оның сыртқы ортаға төзімдігін арттырады.

Табиғи тас қаптамаларының ұзақ мерзімге шыдауын қамтамасыз ету үшін оларға су жұқтырмайтын (гидгофобтық), мысалы, ГКЖ-94 немесе ГКЖ-10 ерітіндісін сіңіреді немесе тас қаптаманың тесіктеріне ылғал кіргізбей жұқа қабық пайда қылатын полимерлік материалдар қолданады.

4-ТАРАУ. КЕРАМИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР