Дәріс №15. Манометрлік, термоэлектрлік, электрлі кедергілік термометрлер.
Көп жағдайда температураны денелердің температураға тікелей байланысты физикалық қасиеттерінің өзгеру принципі бойынша өлшейді.
Температуаны өлшейтін құралдар мынадай топқа бөлінеді.
Тұйықталған көлемдегі сұйықтың ұлғаю негізінде жұмыс істейтін шынылы сұйықты термометрлер;
Тұрақты көлемнің тұйықталған жүйесіндегі бу немесе газ және сұйық қысымдарының өзгеру негізінде жұмыс істейтін манометрлік термометрлер;
Өлшейтін сүлбедегі әр текті өткізгіштен жасалған терможұптың жұмыстық және бос ұштарындағы температура айырымын тәуелді, ЭҚК-тің өзгеруі негізінде жұмыс істейтін термоэлектрлік құралдар;
Жартылай өткізгішті элементтердің немесе металл өткізгіштердің электрлік кедергісінің өзгеру негізінде жұмыс істейтін терморезисторлар немесе кедергі термометрлі құралдар;
Температурасы өлшенетін, әбден қыздырылған объектінің жарық шығаруы негізінде жұмыс істейтін радиациялық пирометрлер.
Манометрлік термометрлердің жұмыс істеу принципі тұйық көлемдегі қысымның өлшенетін орта температурасына байланысты өзгеруіне негізделген. Терможүйедегі жұмыс затының агрегаттық күйіне байланысты, жоғарыдағы айтылған термометрлерді газды немесе сұйықты орталардың -150 С –тан – 600 С – қа дейінгі ауқымдағы температураларын өлшеу үшін қолдануға болады. Арнайы толықтырулары бар термометрлермен, 100-ден 1000 С-қа дейінгі температураларды өлшеуге болады. Манометрлік термометрлер көрсеткіштік және өздігінен жазатын түрде жасалып, шығарылады.
Көрсеткіші және өздігінен жазатын термометрлерді, жарылуға қауіпті орындардың температураларын өлшеу үшін де қолданады. Бұл жағдайда ғы диаграммалық қағаздың келуі сағаттың механизмінен іске асырылады. Қысым қөрсететін құралды дистанциялық түрде пневматика жүйесі арқылы басқарады.
Сұйықтық манометрлік термометрлердің негізгі жүйесін көбінесе кремний немесе органикалық сұйықтармен толтырады. Сынаптық сұйықпен толтырылған кезде өлшеу температурасының ауқымы -30-600 С, ал органикалық сұйықта -150-300 С аралығында болады.
Сұйықтық термометрлердің өлшеу қателіктері газдық термометрлерге қарағанда анағұрлым көп болғандықтан, олардың жалғаушы капиллярының ұзындығы да 0,6-10м-ден аспайды. Бұл термометрлер берілген интервалдағы температураларды өлшеу үшін әр түрлі ауқымда шығарылғандықтан, оның шкаласын бірқалыпты деуге болады.
Мұндай термометрлердегі жұмыс атқарушы сұйыққа арналған термобаллонның көлемі әрқашанда қондырғының өлшеу ақымымен сәйкестендірілуі қажет.
Дәріс №16. Жылулық конденсациялық эс (кэс).
Жылу қондырғыларының ішінде маңыздысы - конденсациялық электростанция (КЭС). Олар отынға да тұтынушыға да жақын орналасады, сондықтан кең таралған. КЭС ірі болған сайын, электроэнергияны алысқа тасымалдай алады. Конденсациялық электростанция құрылымы (тек электроэнергия өндіретін) сурет 1. көрсетілген.
Сурет 1. Конденсациялық станцияның негізгі схемасы.
1 - бу генераторы; 2 – бу тасығыш; 3 - бу турбинасы; 4-электр генераторы; 5 - конденсатор; 6 - сораптар; 7 - регенеративті су қыздырғыштар, 8 - деаэратор; 9 – су дайындайтын қондырғы.
Жылу электр орталығы (ЖЭО) электр энергиясын ғана өндірмей, төмен қысымды бу және ыстық су ретінде төмен потенциалды жылу береді. Бу зауыттарда технологиялық мақсаттарда, ал ыстық су – үй жылытуға және тұрмыстық қажеттілікке қолданылады.
ЖЭС-да электр генераторын іске қосу үшін 1200МВт бу турбинасы мен 100-150МВт газ турбиналары көптеп қолданылады. Электр энергиясы мен жылу энергиясын өндіретін электр станцияларында конденсациялық сорап қолданылады. Мұндай станцияларда будың белгілі мөлшерін алу реттеліп отырады. Егер де электр станциялары органикалық отынды (қатты, сұйық, газ тәріздес) қолданса, оларды жылулық деп атайды. Ал, ядролық атом энергиясын пайдаланатын станцияарды АЭС деп атайды. ЭС-ның ішінде жылулық электр орталығының негізгі қызметі электр энергиясын өндіру.
Соңғы кезде жасалған жылыту электр станциялары әртүрлі энергоблоктардан тұрады. Бу турбинасы мен қазандығы бірігіп, моноблокты құрайды.
Аралық буды қыздыру.
Соңғы уақытта қолданылып жүрген ЭС-да аралық буды қыздыру үшін, жанып жатқан отынның температурасы кем дегенде 600-700 С құрайтын арнай отын газымен қыздыратын қыздырғыштар пайдаланады. Аралық қыздыру температурасы жаңадан қолданылған бу үшін 540-570 С. Мұндай аралық бу қыздырғышының пайдасы өте жоғары. Сондықтан турбинаға кіре берістегі қыздырғыштағы температура, әрі оның ПӘК-і 8-10%-ке артады.
Гидроэнергетикалық қондырғылардың түрлері.
Гидроэнергетикалық қондырғыларда жоғары және төменгі бьеф шектеулері орналасқан (арнайы деңгейлер). Бөгеттерге келе беріс жердегі ғимараттарда ең жоғарғы бьеф шектеуіне ие болады. Ал, бөгеттерден кейінгі су жиналатын арна төменгі бьеф шектеуімен ажыратылады. Судың шектен тыс жағалауға келуіне арналған электр станцияларында бьефтің мәні өзгеріп отырады.
Гидроэлектр станциялары.
ГЭС-те су энергиясын электр энергиясына айналуын қамтамасыз етеді. Мұнда гидродинамикалық турбина орналастырылған. ГЭС электр станциялық қондырғылары судың ауырлық күшінің әсерінен жоғары бьефтен төменгі бьефке ағады. Турбина мен генератор бірігіп гидроагрегатты құрайды. Турбинада судың энергиясы механикалық энергияға айалады.