3. Capitis deminutio media.

1. Utrata wolności — capitis deminutio maxima pociągała za sobą automatycznie utratę obywatelstwa.

2. Oprócz tego znali Rzymianie także samą utratę obywatelstwa z zachowaniem wolności. Ten rodzaj zmiany sytuacji prawnej następował wtedy, gdy obywatel rzymski przyjmował obywatelstwo innego państwa, albo gdy został skazany na banicję, tzw. ,,wyłączenie od wody i ognia”

• Banita spadał do roli cudzoziemca.

• Utratę status civitatis określa się w źródłach jako capitis deminutio minor sive media (dosłownie „umniejszenie osobowości w mniejszym albo średnim stopniu

4. Łatwi.

1. Pierwotni Latynowie

2. Latynowie mogli np. uzyskać obywatelstwo rzymskie przez proste przeniesienie się do Rzymu, mogli zawierać związki małżeńskie z Rzymianami , brać udział w czynnościach prawnych dostępnych dla obywateli , korzystać z urządzeń rzymskiego prawa spadkowego

3. Obok dawnych i właściwych Latynów powstała teraz nowa kategoria mieszkańców owych kolonii latyńskich). Ci nowi Latynowie mieli już węższy zakres uprawnień, nie mogli np. tak łatwo nabyć obywatelstwa rzymskiego.

4. Osobną wreszcie kategorią Latynów juniańskich (Latini Iuniani) stworzyła lex Iunia Norbana z wyzwoleńców prawa pretorskiego

5. Latynowie rządzili się w swoich stosunkach prywatnoprawnych rzymskim prawem cywilnym, jeżeli mieli do niego dostęp, własnym prawem latyńskim, które nie jest bliżej znane, a nadto oczywiście ogólnymi normami ius gentium

5. Peregrini.

1. Wolni mieszkańcy państwa rzymskiego, którzy nie byli ani obywatelami, ani Latynami nazywali się peregrini

2. Tym miastom i gminom, które przyjęły zwierzchnictwo Rzymu, narzucano tylko określone obowiązki polityczne, ale pozostawiano nietkniętą ich organizację lokalną. Ich mieszkańcy nie mieli w Rzymie praw politycznych ani też dostępu do rzymskiego prawa prywatnego. W swoich stosunkach prywatnoprawnych rządzili się jednak własnym prawem swoich gmin, a w sytuacjach konfliktowych rzymskim ius gentium.

3. W gorszej sytuacji byli peregrini dediticii, pochodzący z obszarów podbitych, które musiały zdać się Rzymianom na łaskę i niełaskę.

• Ich organizacje lokalne zostały zniszczone, a mieszkańcy tylko ogólnie podlegali zwierzchnictwu Rzymu i mieli dostęp do rzymskiego ius gentium

• Kategoria peregrini dediticii została rozszerzona sztucznie przez lex Aelia Sentia, która „doliczyła” tutaj niepożądanych wyzwoleńców wywodzących się spośród karanych przed wyzwoleniem niewolników.

• Nie było to jednak rozszerzenie pełnoprawne, gdyż pozycja prawna owych dediticii Aeliani była jeszcze gorsza niż zwyczajnych dediticii (§ 80, 3).

4. Kategoria peregrynów została zlikwidowana w dwóch fazach:

• peregrini certae civitatis otrzymali obywatelstwo na podstawie Constitutio Antoniniana z 212 r. n.e.,

• peregrini dediticii dopiero za Justyniana

Status familiae

1. Familia.

1. prawie klasycznym najbardziej właściure znaczenie to familia jako związek osób wolnych i to albo węższy, obejmujący zwierzchnika i osoby podległe jego władzy, albo też szerszy — „familia wszystkich agnatów”.

2. Pozycja, jaką jednostka zajmowała w obrębie rzymskiej familii, decydowała o jej sytuacji prawnej, a przede wszystkim o zakresie jej zdolności prawnej.