II. Legis actio sacramento

1. zastosowanie

1. najstarszy, i najważniejszy sposób postępowania legisakcyjnego w sprawach spornych

2. normalny sposób postępowania , stosowany wtedy, gdy w grę nie wchodziły w rachubę dwie pozostałe legisakcje procesowe, które miały bardziej specjalne, a zatem węższe kręgi zastosowania.

2. sacramentum

1. od niego wzięło nazwę postępowanie, wywodzi się z prawa sakralnego

2. pierwotnie tak nazywano przysięgę , którą składali obydwaj uczestnicy sporu, żeby dać wyraz przekonaniu o swoich słusznościach

3. co najmniej jedna z nich ściągała na siebie krzywoprzysięstwo – nieprawdziwa przysięga

4. przed tym skutkiem chciano zapobiec, składając ofiar przebłagalną.

5. W prawie świeckim , nastąpiły poważne zmiany. Sacramentum oznaczało sumę pieniężną, którą składał przegrywający spór i która przypada na rzecz skarbu państwa. Stawki zależne były od wartości przedmiotu.

6. Wg Gaiusa , sacramentum to była kara, dla tych, którzy procesowali się bez uzasadnienia – przeciw pieniactwu,

- drugą funkcją było to ,że sacramentum , trzeba było składać z góry przy rozpoczęciu procesu. Kto nie mógł wyłożyć gotówki, pozbawiony był ochrony procesowej.

- w procesach o wolność stosowno zawsze niższą stawkę sacramentum – motywacja była wyraźna – chodziło oto , żeby nie obciążyć zbytnio tych , którzy występowali z inicjatywą procesową

3. Legis actio in rem

• Forma dochodzenia praw do władztwa nad rzeczami, a zwłaszcza prawa własności

• Przed pretorem musiały być obecne obydwie strony wiodące spór i sama rzecz sporna. Mniejsze rzeczy przynoszono lub przyprowadzano w naturze, nieruchomości i większe rzeczy ruchome były reprezentowane symbolicznie.

• Strony dokonywały windykacji i kontra windykacji – recytowały solenne formułki słowne, w których zawarte były identyczne co do treści roszczenia do władztwa nad rzeczą sporną, i dotykały symboliczną laską – vindicta. Była to pozostałość dawnej pomocy własnej, później wygłaszały formułki, w których zarzucały sobie bezprawność działania i wzywały się obopólnie do złażenia sacramentum.

• Ustalenie sędziego odraczano na podstawie ustawy na 30 dni – żeby strony mogły się jeszcze dogadać.

• Strona procesowa, której powierzono rzecz sporną musiała – na żądanie przeciwnika – zabezpieczyć jej zwrot w razie przegranej. Formą zabezpieczenia było ustanowienie osobnych poręczycieli.

• Sędzia orzekał w wyroku o losach sacramentum – czyje podlega zwrotowi jako „słuszne”, a które przepadły jako „niesłuszne”

4. legis actio sacramento in personam

• „generalny” środek procesowy służący do dochodzenia należności o charakterze osobistym.

• Strony w solennych sprawach przedstawiały swoje przeciwstawne stwierdzenia : powód twierdził, że istnieje dług, pozwany zaprzeczał, po czym strony wzywały się nawzajem do ustanowienia sacramentum.

III. Legis actio per manus iniectionem

1. Zastosowanie

- egzekwowanie prywatnych należności o charakterze osobistym.

- istniała już przez Ustawą XII tablic.

- miała zastosowanie w przypadku należności niewątpliwych i określonych co do wysokości w pieniądzach. Do takich należały przede wszystkich należności stwierdzone w wyroku. Na równi z wyrokiem były należności uznane przez dłużnika , w pierwszej fazie postępowania przez pretorem.

- na podstawie ustaw szczególnych mnożyły się przypadki, kiedy można było przystąpić do egzekucji wprost, bez uruchamiania postępowania sądowego. Istniała taka możliwość przy tzw. Furtum manifestum – kiedy to złodziej został schwytany na gorącym uczynku. Później taki charakter uprzywilejowany otrzymała należność poręczyciela, który zapłacił cudzy dług i w ciągu sześciu najbliższych miesięcy nie otrzymał od właściwego dłużnika zwrotu tego, co za niego wyłożył.

- ostatni krąg roszczenia to manus iniectio pura - - w postaci czystej, bez uciekania się do analogii z egzekucją na podstawie wyroku np. dochodzenie od lichwiarzy bezprawnie pobranych odsetek.

2. Tok postępowania

- surowość polegała na tym , że kierowana była przeciw osobie dłużnika, stanowiła zagrożenie np. dla wolności.

- dłużnik miał 30 dni na dobrowolnie uregulowanie należności, jeżeli tego nie zrobił to był symboliczny akt „położenia ręki ” na dłużniku – czyli objęcia go we władzę, towarzyszyło mu wygłoszenie pisemnej formułki, w której było uzasadnienie dokonanej czynności. Dłużnik tracił możność własnego działania.

- symbolicznego aktu „odrzucenia ręki” mogła dokonać tylko osoba postronna tzw. Vindex . Kwestionował zasadność prowadzonej egzekucji i w ten sposób uwalniał dłużnika od odpowiedzialności w podwójnej wysokości, jeżeli w procesie okazało się , że jego interwencja była bezzasadna. Jeżeli nie znalazł się vindex, pretor stwierdzał tylko prawidłowość czynności egzekucyjnych i upoważniał wierzyciela do dalszego prowadzenia egzekucji. Wierzyciel prowadził ją we własnym zakresie.

- po bezskutecznym upłynięciu terminu wierzyciel uzyskał pełną swobodę działania :

• Mógł zachować dłużnika u siebie – do odpracowania fługu

• Mógł go sprzedać w niewolę „poza Tyber”

• Mógł go zabić

- egzekwowanymi dłużnikami byli często weterani wojenni, którzy popadli w długi w związki ze służbą wojskową, odbywana na zasadzie pospolitego ruszenia, z własną bronią. Z ich strony wyszedł nasisk o złagodzenie egzekucji osobistej – powstało Lex Poetelia z 326 p.n.e. – kajdany odtąd można było nakładać tylko dłużnikom - przestępcom.

3. Prywatny charakter egzekucji

- egzekucję należności prywatnych w formie manus iniectio prowadzili zainteresowani wierzyciele, ograniczani i kontrolowani przez państwo.

- dawało to przewagę ludziom możnym.

IV. Niedogodności procesu legisakcyjnego i jego usunięcie

1. Formalizm

„Bis de eadem re agere non licet” – nie wolno się procesować dwa razy w tej samej sprawie

- rygoryzm i formalizm zmuszały do dokonywania czynności przemyślanych i zamierzonych.

2. ograniczony krąg zastosowania

- został stworzony dla obywateli rzymskich , choć w państwie przebywało coraz więcej mieszkańców – nieobywateli .

- proces legisakcyjny oparty był na ustawach – czasami zdarzało się tak , że obywatele rzymscy nie mogli korzystać z ochrony procesowej, ponieważ ich pretensje nie miały oparcia w obowiązujących ustawach.

- ograniczenia faktyczne – formalizm mógł działać paraliżująco na ludzi nie obytych z obrotem sądowym, tym bardziej że trzeba było występować osobiście. Strona słabsza z góry znajdowała się w sytuacji trudniejszej.

3. Krytyka i usunięcie

• Powstał proces sądowy w drodze Lex Aebutia – która dopuściła obok procesu legisakcyjnego, proces formułkowy

• Cesarz August zdecydował się na radykalny krok – ustawy juliańskie z 17 r p.n.e. wprowadziły proces formułkowy nieomal całkowicie na miejsce procesu legisakcyjnego. Postępowanie legisakcyjny obowiązywało nadal w sprawach, które szły przed sądem centumwiralny.